قصه سیمرغ؛ از عطار تا فجر

«سیمرغ»، پرنده اسطوره‌ای و افسانه‌ای ایران‌زمین و یکی‌ از نمادهای مهم ادبیات فارسی است که در داستان‌ها و روایت‌های مشهوری همچون «منطق‌الطیر» عطار نیشابوری و شاهنامه فردوسی حضور و نمودی پررنگ دارد. همچنین در اوستا، سنگ‌نوشته‌ها، متون و تصاویر باقیمانده از دوران ساسانی نیز نشانه‌هایی پررنگ از این پرنده به چشم می‌خورد.

در روایت تمثیلی و جهانی عطار نیشابوری یعنی منطق‌الطیر نیز با سفر گروهی از مرغان به سرپرستی هدهد مواجه هستیم که در تلاش برای رسیدن به آستان سیمرغ هستند. در این داستان هر مرغ، نماد دسته خاصی از انسان‌ها تصویر می‌شود که سختی‌های راه به‌تدریج هریک را از رسیدن به تمنای اولیه منصرف می‌کند و درنهایت تنها سی‌ مرغ به کوه قاف رسیده و درمی‌یابند که سیمرغ خود آنها هستند. اما در زمانه حاضر و در باور عموم مردم، سیمرغ به‌عنوان نماد و نشانه سینمای ایران شناخته می‌شود. پرنده‌ای که نام آن با مهم‌ترین رویداد فرهنگی و هنری ایران گره خورده و دریافت تندیس سیمرغ بلورین از جشنواره فیلم فجر به آرزوی هنرمندان بسیاری تبدیل شده است.

پیش از این‌که سیمرغ وارد جشنواره فجر شود به برگزیدگان این جشنواره سینمایی لوح زرین اهدا می‌شد؛ لوحی که در کمال سادگی با نقشی از نشان پرچم جمهوری اسلامی ایران ساخته شده بود. عمر این لوح زرین بیشتر از شش سال نشد و مسئولان سازمان سینمایی فارابی به‌عنوان برگزارکننده جشنواره فجر تصمیم به طراحی جایزه‌ای گرفتند تا این ظرفیت را داشته باشد که نماینده سینما و فرهنگ ایران باشد. به‌همین‌خاطر ابراهیم حقیقی که از طراحان برجسته حوزه گرافیک به‌حساب‌می‌آید مامور به انجام این کار شد. حقیقی با مطالعه آثار و نشانه‌های باستانی، درنهایت سیمرغ افسانه‌ای را انتخاب کرد.

او رد این پرنده را در مواردی همچون کاشیکاری، نگارگری، قالی، تذهیب و هنر منبت ایرانی مشاهده کرد و پیش از رسیدن به طرح‌ نهایی، اتودها و پیش‌طرح‌های مختلفی را مورد بررسی قرار داد. به عقیده حقیقی، سیمرغ بلورین، مشهورترین نشانی است که او تاکنون طراحی کرده است. گفتنی است سیمرغ بلورین علاوه بر این‌که موجود اسطوره‌ای است یک وجه تمایز ویژه نسبت به دیگر جوایز سینمایی دارد که آن نقش دوبعدی سیمرغ بر تکه‌ای بلور است. حقیقی درباره علت این موضوع می‌گوید: «سیمرغ» یک مرغ یا حجم نیست، بلکه یک مفهوم در ادبیات و عرفان و نشانه تعالی و نور است و به‌همین‌دلیل هیچ‌چیز جز بلور نمی‌توانست نشانگر آن باشد.
البته ناگفته نماند که سیمرغ جشنواره نیز مانند خود این رویداد روزگار پرفرازونشیبی طی کرده است و تاکنون دوره‌های تحولی گوناگونی را از سر گذرانده است. تا این‌که شمایل این جایزه مهم در سینمای ایران از سی‌وسومین جشنواره فیلم فجر شکلی تثبیت‌شده پیدا کرد و پایه و تنه اصلی هر دو از جنس بلور و شکیل‌تر از همیشه ساخته شد. یکی از نکات جالب و عجیب درباره سیمرغ بلورین جشنواره فجر این است که تا دوره سی‌وهشتم، این جایزه سینمایی در کشور جمهوری چک ساخته می‌شد. اما در سال ۱۳۹۸، فراخوانی منتشر شد که به موجب آن یک شرکت ایرانی توانست این تندیس را مطابق با استانداردهای تعیین‌شده تولید کند. از آن زمان، این جایزه به‌طور مستمر در داخل کشور ساخته می‌شود. سیمرغ جشنواره فجر با تمام تغییرات ریز و درشتی که تاکنون تجربه کرده، سال‌هاست که به نمادی از سینمای ایران تبدیل شده و هر سینماگری از جوان تا کهنه‌کار داشتن او را افتخاری برای خود می‌داند.