الزامات سیاست خارجی فعال و هوشمندانه

سیاست خارجی تابعی از آمال و‌ واقعیت‌ها، مقدورات ومحذورات کشورها در بستر جغرافیایی، تاریخی و ذهنی است. به طور طبیعی اغلب کشورها، با طیفی از این مولفه‌ها مواجهند ولی در این بین آنچه موجب تفاوت میان کشورهاست کیفیت و شیوه‌های بهره‌گیری و پیوند دادن ظرفیت‌ها در عرصه داخلی و خارجی است.در مطالعه تاریخ، سیاست و تجارب بین‌الملل این نکته به وضوح اثبات شده کشورهایی که نسبت به حوادث و رویدادهای آینده، آگاهانه و فعالانه و هوشمندانه عمل کرده‌اند؛ از دامگه حوادث به سلامت عبور کرده‌اند. رمز این‌ موفقیت نیز پیش‌بینی، پیشدستی و استفاده هوشمندانه از فرصت‌ها و‌ تبدیل تهدید به فرصت‌ و ایفای نقش فعالانه و موثر در تحولات گوناگون است.جمهوری اسلامی ایران جزو معدود کشورهایی است که از نظر ژئوپلیتیک در شرایطی ممتاز و ‌در عین حال متمایز قرار دارد. ممتاز از آن جهت که در قلب انرژی دنیا و چهار راه مواصلاتی جهان و در نتیجه در مرکز توجهات و مطامع قدرت‌های بزرگ قرار دارد ‌و متمایز از این منظر که به لحاظ بافت و ساختار شباهتی به منظومه مناطق اطراف خود نداشته و در دسته‌بندی مناطق جزو استثناهاست. به تعبیری دیگر، ایران شبیه هیچ کشوری جز خودش نیست؛ از این رو محیط امنیتی و پیرامونی آن پر از مسأله‌های مرکب و پیچیده خوش‌خیم و بدخیم تاریخی، قومی، مذهبی و سیاسی است.برای چنین کشوری با این ویژگی‌ها، به دشواری می‌توان برنامه مشخص راهبردی را صورت‌بندی کرد. توصیه منطقی آن است که چند اصل به صورت سیال، فعال و در عین حال متوازن و متعادل پیش برده شود. از این رو سه‌گانه امنیت، منافع ملی و پیشرفت سه عنصر سیاست خارجی ایران با بن مایه عزت، حکمت و مصلحت در پرتو حضور فعال و موثر در برابر امواج حوادث جهانی و منطقه‌ای قابل پیگیری است.توفیق در این سه‌گانه با اتخاذ یک دیپلماسی فعال، نقش‌آفرین و موثر منطقه‌ای و بین‌المللی محقق می‌شود که از محورهای اساسی تاکیدات رهبر معظم انقلاب در دیدار مسئولان سیاست خارجی بوده است. البته این موضوع در مراسم تنفیذ چهاردهم نیز مجددا مورد اشاره معظم له قرار گرفت و از محورهای مربوط به عرصه سیاست خارجی و به عنوان اولویت کاری رئیس‌جمهور محترم و دولت جدید نیز مطرح شد.البته تجربه جهانی نشان داده تحقق این ماموریت مهم فقط بر عهده وزارت امور خارجه نیست، بلکه شمولیت آن در کلیت دستگاه‌های موثر در سیاست خارجی و ترکیبی از دستگاه‌های اطلاعاتی، امنیتی، دفاعی و اقتصادی با محوریت امور خارجه است.از این رو بازآرایش دستگاه‌های اطلاعات خارجی و احیای مفهوم خدمات اطلاعاتی از انواع آن از امنیتی گرفته تا بازرگانی، اقتصادی و سیاسی ‌فناورانه برای تقویت سیاست خارجی جهت حضور فعالانه و موثر و پیش‌بینی کننده، آینده‌نگر و آینده‌ساز بسیار ضروری است.
تاکیدرهبرمعظم انقلاب بر اهمیت همسایگان درسیاست خارجی از راهبردهای مهم است.اتخاذراهبرد تنوع‌بخشی به‌همراه تحرک‌بخشی در سیاست خارجی و توجه به ظرفیت‌های مکمل وحلقه‌های نزدیک از دستاوردهای این توصیه راهبردی است. وجود ۱۵کشور جهان در همسایگی، پتانسیل جدی برای تحرک در سیاست خارجی را به هرکشوری می‌دهد که می‌تواند ضمن تعمیق عمق استراتژیک روابط، کشور را در برابر امواج جهانی مقاوم کند.یکی ازحوزه‌های جدی دیپلماسی فعال و آینده‌نگر، عرصه حقوق بین‌الملل است که توجه به آن بسیار مهم و ضروری است. در سال‌های دور به دلیل غفلت و ناآگاهی در حوزه حقوق بین‌الملل، عدم شناخت فرآیندها و قواعد جهانی، حقوق بین‌الملل به نفع قدرت‌ها نوشته شده است که هر نوع ابتکار و فعالیت را برای سایر کشور محدود و برای قدرت‌ها انحصار ایجاد کرده است. اکنون با دستیابی کشور به پیشرفت‌های علمی مانند موضوعات جدید فضایی، سایبری و …قدرت‌های بزرگ سعی در محدود‌سازی دارند که با اقدامات فعال و پیش‌بینی کننده فنی و حقوقی در کنوانسیون‌ها، حقوق معاهدات، مجامع بین‌المللی و اتحادیه‌ها می‌توان نقش‌آفرینی موثر کرد و این موضوع نیازمند تقویت بدنه کارشناسی است.مفهوم دیپلماسی با توجه به رشد فزاینده و روز افزون عرصه سایبری، ارتباطات و توسعه شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌ها تغییرات مهمی داشته است. دیپلماسی عمومی و ارتباط مستقیم با انسان‌ها و جوامع بدون اعمال محدودیت دولت‌ها از دستاورد‌های مهم این دوران تحولی است و ظرفیت جدی برای حضور فعال و‌ موثر در عرصه جهانی است. ‌رساندن پیام ملت‌ها و آگاهی‌های فردی و اجتماعی یکی از عرصه‌های جدی فعال بودن دیپلماسی و بازیگری فعال است.نامه‌های رهبر انقلاب به جوانان غرب و انتشار گسترده و استقبال کم‌نظیر آن نمونه‌های ابتکاری موفق دیپلماسی فعال و موثر هستند که با دستپاچگی مقامات غربی مواجه شد و نشان داد ابزارهای گسترش‌دهنده سلطه می‌توانند بستری مناسب برای ارتباط با ملت‌های جهان قرار بگیرند.توجه به علم و فناوری‌های روز درسیاست خارجی و دیپلماسی در مقام امکان و ابزار ‌و همچنین به عنوان موضوع دیپلماسی بسیارمهم است. استفاده از ظرفیت علم و فناوری در جمع‌آوری اطلاعات، تحلیل و تصمیم‌‌سازی و بستر همکاری‌های مشترک در پروژه‌های بین‌المللی علمی و اتحادیه‌های علمی و حضور فعال در رویدادهای بین‌المللی علمی و فناورانه کمک شایان توجهی به پیش‌بینی حوادث و امواج جهانی می‌کند و قابلیت خوبی برای سیاست خارجی فعال ایجاد می‌کند که نباید از این ظرفیت غفلت کرد.تاریخ ایران پر از شکست‌های حاصل از غفلت ازجهان و انفعال و تحیر کشور در پدیده‌ها و حوادث است ونتایج آن مانند جنگ، قحطی،کشته شدن مردم وازدست دادن سرزمین‌ها و تسلط بیگانگان بوده است. تاریخ کسانی را که تاریخ نخوانده‌اند، تنبیه می‌کند‌. باید به استقبال آینده رفت.