از مسعود تا کرزای

حدود ساعت 5غروب همان روز در محل اتحادیه ژورنالیستان افغانستان ، به دیدن جمعی از روزنامه نگاران و دست اندرکاران رادیو و تلویزیون های این کشور رفتیم که بسیاری از آنان ، فعالان عرصه سیاست و احزاب سیاسی هم محسوب می شدند. در توضیحاتی که سیدحامد نوری ارائه کرد معلوم شد که پیش از این در افغانستان سه اتحادیه روزنامه نگاری با عناوین «اتحادیه ملی» ، «اتحادیه سراسری» و «اتحادیه آزاد» وجود داشت که با هم ائتلاف کردند و اتحادیه ملی روزنامه نگاران افغانستان را تشکیل دادند. این اتحادیه در زمینه هایی چون دفاع از حقوق روزنامه نگاران و قانون آزادی روزنامه نگاری ، همکاری و تعامل با روزنامه نگاران دیگر کشورها و برگزاری دوره های آموزشی فعالیت می کند و در آن ، 48 رسانه موثر اعم از رادیو ، تلویزیون و مطبوعات عضوند. مسوول این اتحادیه ، سنچارکی است که در ابتدا به هیات ایرانی ، خیرمقدم گفت و از اقدام مقامات ایران در جلوگیری از سفر دو روزنامه نگار زن به افغانستان انتقاد و اظهار تاسف کرد.

در کنار مزار سیدجمال اولین برنامه مشترک هیات ایرانی ، بازدید از دانشگاه کابل بود که صبح روز چهارشنبه 14 شهریور صورت گرفت. هدف ما هم دیدن دانشگاه بود هم زیارت مقبره سیدجمال الدین اسدآبادی که در محل این دانشگاه قرار دارد. دانشگاه کابل ، در سال 1304 تاسیس شده است و این خود نکته قابل تاملی است . تحولاتی که تحت عنوان نوسازی و مدرنیزاسیون کشورهای اسلامی در اوایل قرن 20 آغاز شد ، در سه کشور ترکیه ، ایران و افغانستان به دست آتاتورک ، رضا شاه و امان الله خان وارد برنامه های حکومت شد و جالب این است که دانشگاه کابل به عنوان یکی از نمادهای این تحولات ، پیش از دانشگاه تهران تاسیس شد البته رخدادهای 30 سال اخیر افغانستان ، دانشگاه کابل را از اهمیت و رونق انداخت و نه تنها فعالیت های آن گسترش نیافت بلکه هم رشته های تحصیلی آن محدودتر شد ، هم میل به تحصیل در آن کاهش یافت و هم از نظر ظاهری و فیزیکی ، تخریب شد. دانشگاه کابل ، بسیار وسیع تر از دانشگاه تهران است و درختان بیشتری دارد و اگر به گل و گیاه و ظاهر خیابان کشی های داخل آن توجه شود جذابیت بسیار بالایی دارد. به اقتضای دانشگاه بودن ، دانشجویان پسر و دختر ، امروزی تر به نظر می رسند و لباس های سنتی افغانی کمتر دیده می شود. تعدادی از دانشجویان به سراغ ما می آیند و از ما درباره نحوه ادامه تحصیل در تهران می پرسند. توضیحاتی در حد دانسته های خود می دهیم که چندان مفید نیستند. گروهی از آنان هم دعوتنامه مراسم بزرگداشت شهید احمدشاه مسعود را به ما می دهند و اصرار دارند که شرکت کنیم. ظاهرا دانشجویان به صورت خودجوش این مراسم را در محل دانشکده حقوق برگزار می کنند و سخنران جلسه آنان هم بهرامی سفیر جمهوری اسلامی ایران است. به محل دفن سیدجمال الدین اسدآبادی یا به قول آنان سیدجمال الدین افغانی می رسیم که در بخشی از حیاط دانشگاه کابل قرار دارد و با بنای یادبودی مشخص است. این بنا و فضای گل و گیاه اطراف آن هم از آفات جنگ و ناامنی های کابل مصون نمانده و بی توجهی به آن ، محسوس است و به همین دلیل ، جذابیت ظاهری لازم را ندارد البته برای ما که سیدجمال را بیدارگر بزرگ مشرق زمین می دانیم و عظمت و بزرگی واقعی صاحب آن مزار را مدنظر داریم ، این نقیصه ظاهری در نگاه اول به چشم نمی آید و ما به مرور فعالیت های روشنگرانه مردی می پردازیم که مسلمانان سراسر جهان را مدیون خود ساخته است. دوستان افغان (آقایان غیاثی و خلیلی) توضیح می دهند که سیدجمال در استانبول از دنیا رفت و در همانجا دفن شد اما در سال 1342 شمسی با درخواست رسمی دولت افغانستان ، جنازه وی به کابل انتقال یافت. ظاهرا همزمان دولت های ایران و مصر هم خواستار انتقال جنازه سیدجمال به کشورهایشان بودند اما سرانجام با تغییر رای دولت مصر به نفع افغانستان ، جنازه سیدجمال الدین اسدآبادی در کابل دفن شد. در چهار طرف قبر سیدجمال تابلویی به چهار زبان فارسی ، پشتو ، عربی و انگلیسی قرار دارد که اشاره ای مختصر از شخصیت این احیاگر شرق و جهان اسلام در آن قید شده است. مطابق این تابلو ، سیدجمال در ولایت کنر افغانستان به دنیا آمده است. به آنها توضیح دادم که ما در ایران ، او را از اهالی اسدآباد همدان می دانیم. دوستان افغان گفتند که مرکز ولایت کنر افغانستان هم اسدآباد نامیده می شود. اضافه کردم که مرحوم محیط طباطبایی ، دلایل فراوانی گردآورده که نشان می دهد سیدجمال ، ایرانی است. دوستان افغان با خنده گفتند که ما هم دلایل زیادی داریم که او افغان است ولی بهتر است که به خواست خود سیدجمال الدین ، او را متعلق به همه مسلمانان بدانیم. سخن به جایی بود و ما هم بحث را ادامه ندادیم. تا قبل از ظهر به هتل محل اقامت خود برگشتیم.

دکتر ابراهیم یزدی هم به ، سخنانی را مطرح کرد و از سابقه مشترک تاریخی و فرهنگی ایران و افغانستان گفت و ضمن اشاره به مشخصات جوامع در حال گذار ، از ضرورت تحمل یکدیگر و همکاری و در کنار هم بودن همه نیروها در این شرایط، سخن گفت . وی به عنوان نمونه به «رادیو گفتگو» اشاره کرد و این که من و شکوهی علی رغم اختلاف نظر با یکدیگر ، در این شبکه رادیویی با هم گفتگو و همدیگر را تحمل می کنیم . یزدی تاکید کرد که در فضای کنونی افغانستان که آزادی هست ، باید کاری کرد و ازجمله برای تحقق آرمان های احمدشاه مسعود که یک شخص نیست بلکه یک شخصیت و منش است باید تلاش کرد. یزدی از ضرورت خروج نیروهای خارجی از افغانستان سخن گفت و این که مساله طالبان را خود افغان ها باید حل کنند ، ازجمله از طریق گفتگو .از توضیحات رئیس اتحادیه (سنچارکی) موارد زیر قابل توجه بودند که می آورم : - در افغانستان ، 18تلویزیون خصوصی ثبت شده علاوه بر دولتی ها که 12 تای آنها فعال است مانند طلوع ، آریانا، تمدن و... 75 رادیوی غیردولتی نیز فعالیت می کنند.- 500 جریده ثبت شده که 150تای آنها منتشر می شوند و البته 80 تا 90 درصد آنها در کابل مستقر هستند زیرا به دلیل نبود امکانات چاپ و بودجه و برق در ولایات ، امکان انتشار آنها در غیر از کابل وجود ندارد.- 60 تا 70 مرکز تولید آثار فرهنگی و 100 تا 120 چاپخانه دولتی هم فعالند.- در این 5 سال به کمک موسسات مرتبط با یونسکو و اینترنیوز و... روزنامه نگاری حرفه ای در افغانستان رشد کرده است . - دولت می خواهد رسانه ها را سانسور کند اما ضعیف است و نمی تواند. - قانون رسانه ای افغانستان در مقایسه با ایران ، پاکستان ، تاجیکستان و آفریقای جنوبی که بررسی کردیم ، بسیار مترقی است . به رغم مخالفت دولت ، موفق به تصویب آن در مجلس شدیم اما اکنون در مجلس سنا، گیر کرده است و ما در تلاشیم تا در سنا هم تصویب شود. - ما در روزنامه نگاری حرفه ای در آغاز راهیم و از ایران خیلی عقب تر هستیم ، لذا باید سفرهای کاری میان روزنامه نگاران ایران و افغانستان ، افزایش یابد. مرتضی کاظمیان از یک صاحب نظر شنیده بود که در افغانستان ، رسانه مستقل وجود ندارد و همگی به جایی بیرون از مرزها وابسته اند و همین را به صورت پرسش مطرح کرد. در پاسخ وی ، دو سه نفر از روزنامه نگاران افغان توضیحاتی دادند که پذیرش ضمنی این نظر را شامل می شد.مسوول رادیو «صبح بخیر افغانستان» توضیح داد که این رادیو را کمیسیون اروپایی تامین مالی می کند. آنها به صورت مرحله ای به ما پول می دهند تا بتدریج خودکفا شویم و پس از سه ، چهار سال ، منابع مالی خود را تامین کنیم. در ازای این کمک هم از ما چیزی نمی خواهند مگر این که به سوی ژورنالیسم آزاد برویم و حرفه ای عمل کنیم. یکی از مسوولان «کابل ویکلی» هم تایید کرد که ما از یونسکو و خبرنگاران بدون مرز کمک گرفتیم تا به خودکفایی برسیم . این کمک به صورت مشروط ادامه دارد.ادامه صحبت های ما با روزنامه نگاران افغان به تحلیل وضعیت این کشور کشید. بشیر بیژن از اعضای حزب کنگره ملی افغانستان (به رهبری لطیف پدرام) که اینک اپوزیسیون دولت کرزای محسوب می شود، از حضور نیروهای ناتو در افغانستان ، شکایت می کند و می گوید: ما قطعنامه سازمان ملل و بن را قبول داریم تا طالبان و القاعده برنگردند اما حضور ناتو، غیرقانونی است. امروز در افغانستان ، همه نگرانند و ما از حضور خودسر بیگانگان ناراحتیم چون آنها به دنبال استراتژی و برنامه های خودشان هستند. سنچارکی ، رئیس اتحادیه هم از وضعیت نگران کننده افغانستان گفت به عقیده او ، تروریسم کم نشد و طالبان دوباره قدرت گرفته اند ، بی اعتمادی ملی و شکاف های قومی و ملی تشدید شده ، حکومت انحصارطلب و بی کفایت است جامعه بین المللی در جهت تقویت نهادهای داخلی عمل نکرده و پلیس و امنیت و دموکراسی ، کاملا کاریکاتوری است. باید تغییراتی در سطح رهبری افغانستان صورت گیرد و این امر در انتخابات آتی ، محتمل است . جامعه بین المللی باید باشد تا طالبان بازنگردد اما آنان قضاوت خود را درباره افغانستان از کسانی گرفته اند که شناختی از این کشور نداشتند. جامعه بین المللی باید در جهت دولت سازی و ملت سازی گام بردارد والا بحران کنونی ، فراگیر خواهد شد. یکی از همراهان هیات ایرانی این پرسش را مطرح کرد که آیا احتمال تجزیه افغانستان وجود دارد و تعدادی از روزنامه نگاران افغان به همین پرسش پاسخ دادند. توحیدی ، یکی از اعضای اتحادیه معتقد بود که اختلافات ما جنبه های گوناگونی دارد و 30 ساله است اما این کشور تجزیه نمی شود. حضور نیروهای خارجی برخلاف عراق ، در افغانستان فوایدی داشت ، از جمله برچیدن طالبان ، پایان دادن جنگ و آزاد شدن احزاب و مطبوعات . در زمینه نهادسازی هم قانون اساسی تصویب شد و مجلس شکل گرفت اما تا زمانی که نهادهای سیاسی ، اجتماعی و اداری مورد نیاز افغانستان ، پی ریزی نشوند ، احتمال تشدید بحران وجود دارد و به همین دلیل معتقدیم که دولت کنونی بدون حضور خارجی ها ، دوام نمی آورد. غیاثی از راهنمایان افغان هیات ایرانی هم در این جلسه نظرات خود را ارائه کرد. وی قبول نداشت که طالبان فقط در مناطق جنوب و جنوب غرب حضور و نفوذ دارند و می گفت اسلامگرایان سنتی در دیگر مناطق افغانستان هم با شعارهای طالبان ، همسو هستند. وی معتقد بود که برنامه هایی که به نام حقوق بشر و حقوق زنان و... به صورت خام اجرا می شود، زمینه ساز رشد طالبان است . غیاثی بدرستی تاکید می کرد که اگر برنامه های جهانی و منطقه ای امریکا را ندانیم ، اوضاع افغانستان را نمی توانیم تحلیل کنیم. طرح امریکا، تحقق خاورمیانه بزرگ با کشورهای کوچک است و ما اساسا دولتی نداریم که بتواند جای خود را در این برنامه تعیین کند. متاسفانه سرمایه گذاری هایی شده که جداسازی قومی ، مذهبی و زبانی تقویت شود و حتی انتخابات هم بر اساس ملاک قومی تقسیم شده و به همین دلیل ، آینده افغانستان بسیار مبهم و ناشناخته است . دکتر ابراهیم یزدی درباره حل بحران قومی در افغانستان از فدرالیسم پرسید و این که آیا این شیوه می تواند مشکلات را حل کند؛ در پاسخ وی گفتند که این شعار از سوی حزب کنگره ملی مطرح شده اما واکنش منفی داشته است و بسیاری از آن بوی تجزیه استشمام کردند. باری سلام ، یکی دیگر از روزنامه نگاران افغان در توصیف وضعیت افغانستان از عمیق تر شدن شکاف های قومی سخن گفت و تاکید کرد که ما تجزیه نشدیم و نمی شویم ، اما ملت هم نشده ایم متاسفانه حتی دین ما هم نتوانست یک نهاد ملت ساز شود. طالبان هم با این که از دین حرف می زدند، هم سربازان خود را از میان قوم پشتو می گرفتند و هم از مفاهیم قومی بهره می بردند و هم تصفیه قومی می کردند. وی تاکید کرد درون افغانستان ، کسانی هستند که احمد شاه مسعود را نه قهرمان ملی ، بلکه خائن ملی می دانند و همین نشان می دهد که افغان ها یک ملت نیستند و هر قومی درصدد تمامت خواهی است . باری سلام معتقد بود که مردم هم مانند نخبگان ، هر روز نگران تر می شوند. فهیم ، سردبیر هفته نامه کابل که هنگام شهادت احمد شاه مسعود در کنار او زخمی شده بود ، اوضاع افغانستان را غیرقابل پیش بینی و وابسته به 2 عامل خارجی می داند؛ اول وضعیت پاکستان که در صورت شکست مشرف و پیروزی احتمالی نوازشریف ، دوباره از طالبان حمایت خواهد شد. دوم بازیگران بین المللی و برنامه آنان برای افغانستان . فهیم معتقد است که جریان حاکم بر دولت کنونی افغانستان باید پیروز شود وگرنه افغانستان به مرکز تروریسم جهانی تبدیل می شود و همه ضرر می کنند البته مردم افغانستان دیگر چیزی برای باختن ندارند اما دیگران از جمله امریکا و ایران ، ضرر بیشتری خواهند کرد.یکی دیگر از روزنامه نگاران حاضر هم تاکید کرد که ما 2چیز به جهان صادر می کنیم ؛ هروئین و خطر. خارجی ها در افغانستان با القاعده می جنگند تا خطر را در بیرون از مرزها دفع کنند و مجبور نباشند در نیویورک و لندن با آن بجنگند. امپریالیسم در جستجوی نفت و منافع خود در منطقه است و مافیای موادمخدر را هم اداره می کند. هدف امریکا، قطعه قطعه کردن ایران هم است و متاسفانه روشنفکرانی چون رضا براهنی هم به زبان فارسی حمله می کنند و با نگاه امریکایی ها همسو هستند و تجزیه ایران را هدف قرار داده اند.من برای حرف زدن به موضوعی پرداختم که می دانستم واکنش ایجاد می کند و آن ضرورت مبنا قرار دادن اسلام عقلانی ، معتدل و در عین حال پاسخگو به نیازهای زمان بود. تاکید کردم که طالبان در هر صورت ، گونه ای از اسلام را نمایندگی می کند و ضروری است در مقابل آن ، اسلامی تبلیغ شود که اولا با اسلام طالبانی ، مرزهای روشنی داشته باشد و ثانیا به سکولاریسم و جدایی دین از سیاست نینجامد. همچنین از ضرورت ایجاد بستر گفتگو در میان نیروهای اصیل افغانی حرف زدم و این که رسانه های مستقل افغانی باید همچون رادیو گفتگوی ما، زمینه بررسی همه جانبه مسائل مهم را در میان نخبگان فراهم کنند. این سخن ، با واکنش برخی از روزنامه نگاران افغانی مواجه شد و یکی از آنها تاکید کرد که همه رسانه های ما، رادیو گفتگو هستند و آزادی های ما بیشتر از آزادی های موجود در ایران است . احساس خوشی به من دست نداد و به همین دلیل کمی تندتوضیح دادم که آزادی شما، ناشی از فضای آنارشیک و بی در و پیکر سیاسی است و جای بالیدن ندارد. افغانی ها که اذعان دارند هنوز مفهوم ملت در سرزمینشان ایجاد نشده ، نمی توانند از آزادی نهادینه شده سخن بگویند. ما در ایران با انقلاب اسلامی به آزادی رسیدیم اما آن را نهادینه و استبداد را غیرقابل بازگشت ساخته ایم و همین موضوع بر فضای باز ناشی از به هم ریختگی سیاسی و نظامی افغانستان ترجیح دارد. دوستان افغانی به احترام یا واقعا با پذیرش سخن من ، همرانی نشان دادند و این بحث پایان یافت .در مسیر بازگشت از اتحادیه ملی روزنامه نگاران افغانستان ، حس تلخی داشتم . چگونه می شود یک ملتی به چنین سرنوشتی دچار شود؛ چگونه ممکن است نخبگان جامعه ای ، خود را بازیگران اصلی در تعیین سرنوشت ملت خود ندانند و چشم خود را به اقدامات بازیگران بیرون مرزها بدوزند؛ این همه بدگمانی و یاس را کدامین تفکر، سازمان و قهرمانی می تواند از میان بردارد و چگونه می توان خودباوری را در میان ملت افغانستان بارور ساخت؛ خانم گیسو جهانگیری حق داشت که به برخی از روشنفکران ایرانی می تاخت و می گفت که حالش را به هم می زنند. آخر مگر ممکن است کسی به وضعیت افغانستان هم حسرت بخورد و دخالت خارجی ها را برای ایجاد تغییرات مورد نظر خود طلب کند؛