آیا ابن ملجم یهودی بود؟

از تاریخ ولادت ابن ملجم خبری گزارش نشده، اما گفته‌اند وی، جاهلیت را درک کرده است. [۱]ابن سعد نسب او را از اعراب حِمیری و از قبیله‌ی مراد معرفی می‌کند که با بنی‌جبله از قبیله کنده هم پیمان بودند.

[۲]برخی نیز او را از قبیله تجوب، یکی از قبایل حمیری و هم‌پیمان قبیله مراد خوانده‌اند [۳]و بلاذری تجوب را جدّ ابن ملجم دانسته است. [۴]زمانی که یمنی‌ها برای بیعت با امیرالمؤمنین علیه‌السلام به خدمت ایشان رفتند، هر کسی یک بار با آن حضرت بیعت می‌کرد. اما وقتی نوبت به ابن ملجم رسید، آن حضرت سه بار از ابن ملجم بیعت گرفتند. به این معنا که یک بار ابن ملجم با آن حضرت بیعت کرد، وقتی داشت از آن حضرت دور می‌شد امام علیه‌السلام به او فرمودند که بیا و بار دیگر بیعت کن. دوباره ابن ملجم با امام بیعت کرد و باز هم امام برای بار سوم از او بیعت گرفتند.

ابن ملجم از این رفتار حضرت علی علیه‌السلام تعجب کرد و پرسید که چرا از دیگران یک بار و از من سه بار بیعت گرفتید؟ امام در جواب او شعری خواندند با این مضمون که: «من زندگی او را می‌خواهم، اما او اراده‌ی کشتن من را دارد»، و فرمودند: «ای ابن ملجم برو که به خداوند سوگند گمان ندارم به آنچه گفتی وفا کنی.» درواقع امام با این جمله به او این پیام را رساندند که بر بیعت خود استوار باقی نخواهد ماند و بیعت‌شکنی خواهد کرد. [۵]ابن ملجم مرادی از ۹ نفری بود که در جنگ نهروان جان سالم به در برد و به مکه آمد و در جلسه‌ای با گروهی از تروریست‌ها نقشه‌ی قتل امام علی (ع)، معاویه و عمرو بن عاص را کشیدند و در کنار خانه خدا هم‌قسم شدند که به پیمان خود وفادار باشند. او مسئولیت ترور امام علی (ع) را به عهده گرفت و به کوفه آمد و با همکاری چند تن از خوارج کوفه، چون اشعث بن قیس، وردان بن مجالد و… در سحرگاه نوزدهم رمضان سال چهلم هجری در محراب مسجد کوفه، حضرت را با شمشیری زهرآگین زخمی کرد که بر اثر آن امام به شهادت رسید. [۶]پیامبر و حضرت فاطمه بر بالین امام علی بعد از ضربت ابن ملجم یهودی.

بررسی تاریخ نشان می‌دهد که ابن ملجم مرادی در سرپرستی زنی یهودی قرار داشت. [۷]روایت دیگری، قاتل امام علی (ع) را «ولد الزنا» اعلام می‌کند. [۸]در برخی گزارش‌ها؛ از ابن ملجم با عنوان «ابن الیهودیة» (فرزند یهودی) و «شبه الیهود» (شبیه یهودیان) یاد شده است:

۱. امام علی (ع) بلافاصله بعد از ضربت خوردن فرمودند که این ملعونِ یهودی‌زاده مرا کُشت‏: «قَتَلَنِی‏ ابْنُ مُلْجَمٍ قَتَلَنِی اللَّعِینُ ابْنُ‏ الْیَهُودِیَّةِ»؛ [۹]مرا ابن ملجم کشت؛ مرا ملعونی که فرزند زن یهودی بود کشت.

۲. امام علی (ع) در جواب سؤال امام حسن (ع) که پرسید چه کسی اقدام به کشتن شما کرد؟، فرمودند: «قَتَلَنِی ابْنُ الْیَهُودِیَّةِ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُلْجَمٍ‏ الْمُرَادِی‏» ابن ملجم که فرزند زنی یهودی است اقدام به کشتن من کرد. [۱۰]۳. در روایتی چنین نقل شده است که؛ وقتی ابن ملجم در ملاقاتی با امام علی (ع) خود را معرفی کرد، امام فرمودند: «رسول خدا (ص) به من خبر داد که قاتل من فردی شبیه یهود است و او (ابن ملجم) یهودی است». [۱۱]

پی‌نوشت‌ها:
[۱]ابن حجر، احمد بن علی، الإصابة الی تمییز الصحابة، بیروت، دار الکتاب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۸۵.
[۲]ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، چاپ اول، ۱۹۶۸م، ج۳، ص۳۵.
[۳]بغدادی، محمدبن حبیب، أسماء المغتالین من الأشراف فی الجاهلیة و الإسلام، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ص۱۱۹.
[۴]بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الأشراف، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۳۹۴ق، ص۵۰۷.
[۵]مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق، ج۴۲، ص۲۶۱.
[۶]الارشاد، همان، ج۱، ص۱۱-۱۲. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ترجمه آیتی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نهم، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۱۳۸.
[۷]مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق، ج۴۲، ص۲۶۲.
[۸]ر. ک: مجلسى، محمد باقر‏، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم، بیروت‏، ۱۴۰۳ق، ج۲۷، ص۲۴۰:
عن أبی جعفر (ع) قال: إنّ عاقر ناقة صالح کان أزرق ابن بغی، و إنّ قاتل علی صلوات الله علیه ابن بغی، و کانت مراد تقول: ما نعرف له فینا أباً و لا نسباً، وإنّ قاتل الحسین بن علی صلوات الله علیه ابن بغی و إنّه لم یقتل الانبیاء ولا أولاد الانبیاء إلا أولاد البغایا.
[۹]مجلسی، محمدباقر، همان، ج‏۴۲، ص۲۸۱.
[۱۰]مجلسی، محمدباقر، همان، ج۴۲، ص۲۸۳-۲۸۴.
[۱۱]ابن عساکر، علی بن الحسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۵ق. ج۴۲، ص۵۵۴:
عرض [على]علی الخیل، فمرّ علیه ابن ملجم، فسأله عن اسمه، أو قال: [عن]نسبه ـ فانتهى إلى غیر أبیه. فقال له: کذبت. حتى انتسب إلى أبیه، فقال: “صدقت. أما إن رسول الله (ص) حدثنی: أن قاتلی شبه الیهود! هو یهودی، فامضه”.