ال‌ نینو، سوغات مرگبار پاییز

این اتفاقات حاصل پدیده ال‌نینو است که ایران را هم تحت تاثیر قرار داده، از بارش‌های وقت و بی‌وقت و سیل‌آسای چند ماه قبل گرفته تا گرمای نفسگیر روزهای اخیر و احتمالا بارش‌های شدید در پاییز و زمستان پیش‌رو.

با این‌که «ال‌نینو» حساسیت‌های زیادی را در کشورهای دیگر به‌وجودآورده اما هنوز در ایران خیلی جدی گرفته نشده و با وجود هشدارهای رئیس سازمان هواشناسی کشور درباره پدیده‌های سرمایشی و گرمایشی شدید به‌دلیل تغییرات اقلیمی و مدیریت آن براساس یک خردجمعی، مسئولان امر دست روی دست گذاشته و نشسته‌اند تا ببینند بارش‌های رگباری و سیل‌آسا چطور اتفاق می‌افتد. حال سؤال این است که با این همه اخطارهای جهانی آیا بازهم باید اول سیلی ویرانگر راه بیفتد و بعد از آن یک جمله از مسئولان بشنویم که «غافلگیر شدیم»! 

اواخر سال‌گذشته سازمان‌جهانی هواشناسی اعلام کرد که احتمال بازگشت پدیده اقلیمی ال‌نینو در نیمه‌دوم سال‌جاری میلادی(۲۰۲۳) بسیار بالاست و احتمالا به افزایش گرما، خشکسالی یا بارندگی در مناطق مختلف جهان منجر خواهد شد.اوایل امسال و درست زمانی که بارش‌های وقت و بی‌وقت و سیل‌آسا صورت می‌گرفت رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی با اشاره به حرکت جریان لانینا به‌سوی ال‌نینو گفت: «ازجمله تاثیرات این جریان می‌تواند آغاز پاییز بهنگام و بارش‌های مناسب و البته تابستانی گرم‌تر از سال گذشته باشد.»حالا تابستان گرم تجربه شده و با توجه به اتفاقات آب‌وهوایی در دیگر نقاط دنیا باید گفت ال‌نینو در ایران هم فعالیت خود را آغاز کرده و احتمالا پاییز پربارش و مرطوبی در راه است.
     
بارش‌های موسمی در راه است
بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که وقوع پدیده «ال‌نینو» می‌تواند باعث افزایش بارش‌های موسمی و بارش‌ها در فصول سرد در ایران شود. درست مثل برعکس آن که در سال‌های لانینا، با کمبود بارش و حتی خشکسالی مواجه هستیم.آن‌طور که کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند انتظار می‌رود امسال (۲۰۲۳) پس از یک دوره سه‌ساله لانینا، شاهد وقوع ال‌نینو باشیم و بارش‌ها در پاییز و زمستان افزایش یابد اما دوباره باید در نظر داشت که چنین ارتباطی لزوما نمی‌تواند میان وقوع ال‌نینو و بارش‌های ایران برقرار باشد.از طرف دیگر، شاید ال‌نینو باعث افزایش شدت بارش‌ها در مناطق مختلف زمین شود اما یکی از مسائلی که باید در نظر داشت، این است که زیرساخت‌های آبی در کشورها می‌توانند در برابر رویدادهای بارشی شدیدتر از حد معمول، عملکرد مناسبی از خود نشان ندهند.
     
سفره‌ها همچنان در انتظار آب
طی چند دهه اخیر ایران با خشکسالی‌های زیادی همراه بوده و حالا که ترسالی‌ها تجربه می‌شود و احتمال این وجود دارد تا بارش‌ها به‌اندازه و مناسب باشد، می‌توان با مدیریت روان‌آب‌ها، بخشی از کمبود‌های ناشی از خشکسالی چندین‌ساله را جبران کرد اما این موضوع هم حائز اهمیت است که ناکارآمدی زیرساخت‌ها باعث ناتوانی در مدیریت بارش‌ها شده و علاوه بر هدر‌رفت آب‌ها باید منتظر وقوع سیلاب‌های ویرانگر بود.در دوره‌های خشکسالی استفاده از آب‌های زیرزمینی افزایش و سطح سفره‌های آب کاهش یافته است. بر همین اساس اگر سطح سفره‌ها در زمان مناسب احیا نشود، زمین فرونشست می‌کند. با فرونشست زمین، حفره‌های درون خاک کمتر می‌شود و توانایی زمین برای جذب آب به ‌میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. ضمن این‌که خشکسالی‌ها باعث کاهش سطح پوشش گیاهی می‌شود.نهایتا دو عمل فرونشست و کاهش پوشش گیاهی، باعث می‌شود عملکرد زمین در جذب آب و احیای سفره‌های آب زیرزمینی مختل شود. در این شرایط، بارش‌های بیش ‌از حد معمول می‌تواند به‌راحتی باعث ایجاد سیلاب شود و زیرساخت‌ها را با مشکل مواجه کند. در چنین مواردی، رها‌کردن آب بارش، به‌جای ذخیره آن، تنها گزینه خواهد بود.همچنین سیلابی که پس از یک دوره خشکسالی ایجاد می‌شود، می‌تواند کیفیت بسیار نامطلوبی داشته باشد و در فرآیندهای تصفیه آب اخلال ایجاد کند. روی‌هم‌رفته می‌توان انتظار داشت که با پایان دوره لانینا در اقیانوس آرام و بازگشت شرایط معمول یا ال‌نینو شاهد افزایش بارندگی‌ها در ایران باشیم اما این افزایش بارندگی‌ها با چالش‌ها و مشکلات مخصوص خود خواهد آمد و نمی‌توان انتظار معجزه داشت.

نیاز مبرم به برنامه
سحر تاجبخش با تاکید بر این‌که تغییرات اقلیم امروزه یک مسأله امنیتی محسوب شده و تبعات زیادی روی حوزه‌های اجتماعی و مسائل دیگر دارد، ادامه می‌دهد: «گرمایش جهان در افزایش پدیده‌های جوی بسیار محسوس است. مثلا یک موج سرما در پاییز و زمستان به وقوع می‌پیوندد و در تابستان فعالیت شدید موسمی رخ می‌دهد.»وی ضمن هشدار درباره پدیده‌های سرمایشی و گرمایشی شدید می‌گوید: «مسئولان نسبت به این مسأله باید برنامه داشته باشند و جهت مقابله با این موضوع خرد بین‌المللی لازم است. همچنین برای منابع آب باید برنامه داشته باشیم. امروز انرژی‌های تجدیدپذیر هرچه‌بیشتر مدنظر قرار دارند و وزارتخانه‌های مرتبط برای سرمایه‌های زیستی و تغییرات اقلیمی می‌بایست برنامه‌ریزی کنند.»ال‌نینو می‌تواند بارش‌های زیادی را رقم بزند. موضوعی که در ایران حتما اتفاقات ناگواری مثل سیلاب‌های ویرانگر را به همراه خواهد داشت.البته رئیس سازمان هواشناسی کشور نیز به این موضوع اشاره کرده و با بیان این‌که تغییر کاربری اراضی سبب شده مسیر آب‌ها تغییر و خسارات سیل بیشتر شود، می‌گوید: «خشکی تالاب‌ها سبب خیزش ریزگردها شده و در سال‌های اخیر روزهای گردوخاکی افزایش یافته. از طرفی زیرساخت‌ها فرسوده شده و ما را با چالش همراه کرده است. لذا برای مقابله با بحران‌های پیش‌رو باید برنامه‌ریزی دقیقی صورت گیرد.»

به گفته تاجبخش، امروز دستورکار سازمان بین‌المللی هواشناسی هشدار سریع برای همه است و باید این موضوع را جدی بگیریم اما متاسفانه در ایران و در بخش شبکه رادارها چندان قوی نیستیم و در نیمه شرقی کشور اصلا راداری نداریم.