مصائب پس از عاشورا در «شور عاشقی»

تا مدت‌ها اطلاعات دیگری درباره فیلم رسانه‌ای نشد و خبری از جزئیات قصه و فضای فیلم نبود تا این که ۲۳اردیبهشت امسال معاون فرهنگی بنیاد شهید از ساخته‌شدن فیلم «شور عاشقی» به کارگردانی داریوش یاری و با موضوع زندگی حضرت زینب(س) خبر داد.

این خبر از چند جنبه امیدوارکننده بود و کنجکاوی و اشتیاقی را برای تماشای این اثر سینمایی به وجود آورد. اول این که کارگردانی فیلم را داریوش یاری به عهده دارد که فارغ از باور و تعلق خاطر به امام حسین (ع) و فرهنگ عاشورا، در این زمینه مستند خوب «کربلا؛ جغرافیای یک تاریخ» را هم ساخته است و دیگر این که با توجه به اخباری که درباره ساخت «شور عاشقی» شنیده می‌شود، یک فیلم دیگر به گنجینه آثار عاشورایی سینمای ایران افزوده خواهد شد.

ارزش و اعتبار چنین فیلمی با توجه به محوریت شخصیت حضرت زینب(س) بالقوه و حتی پیش از مواجهه با اثر دوچندان است. اگر دلبستگی فیلمساز به عاشورا و کربلا را هم با توان و عقبه او ترکیب کنیم، خوشبینی‌ها درباره خروجی و کیفیت نهایی فیلم هم بیشتر می‌شود. بنابراین دور از انتظار نیست که شاهد رونمایی از فیلم «شور عاشقی» در بهمن امسال و در چهل و دومین جشنواره فیلم فجر باشیم. 

یک روایت عاشورایی
همین چند روز پیش بود که در گزارشی با عنوان «روایت حماسه‌آفرینی‌ زنان» به بهانه تولید فیلم «دست ناپیدا» تازه‌ترین ساخته سینمایی انسیه شاه‌حسینی به نگاه زینبی و عاشورایی در سینمای این فیلمساز متعهد و دغدغه‌مند پرداختیم و نمونه‌های دفاع مقدسی با خط و ربط عاشورایی چون «شب‌بخیر فرمانده» و «زیباتر از زندگی» را در کارنامه او مرور کردیم.

«دست ناپیدا» که فعلا در مرحله پیش‌تولید است و به زودی فیلمبرداری‌اش با حضور ۳۵۰بازیگر زن اهل خوزستان آغاز می‌شود، قصه زنانی را روایت می‌کند که زمان جنگ تحمیلی در رود کارون لباس می‌شستند، ازجمله لباس‌های خونین شهدا، مجروحان و رزمندگان را. چنین فضا و قصه‌ای به نوعی در کتاب «حوض خون؛ روایت زنان اندیمشک از رختشویی در دفاع مقدس» نوشته فاطمه‌سادات میرعالی و محصول انتشارات راهیار هم منعکس شده است. اثری که در مجموعه تاریخ شفاهی جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی و مجموعه تاریخ شفاهی پشتیبانی جنگ جای می‌گیرد و به نقش مهم، تعیین‌کننده و حمایتی بانوان در دوران دفاع مقدس اشاره دارد.

فیلم تازه شاه‌حسینی هم چنین حال و هوایی دارد و با روایت این زنان و دختران که فانوسقه‌های خونین را در آب کارون شست‌وشو می‌دهند و آنها را برای ادامه مقاومت به جبهه می‌فرستند، میراث زینبی را در سال‌های جنگ به تصویر می‌کشد؛ ماترکی که هنوز و در این سال‌ها و نزد مادران، همسران، خواهران و دختران شهدای مدافع حرم و وطن هم به شکل دیگری خودش را نشان می‌دهد. «دست ناپیدا» از جمله آثاری است که بنیاد شهید هم در ساخت آن مشارکت دارد و از تولید آن حمایت می‌کند. به گفته معاون فرهنگی این بنیاد که در جلسه نشست خبری جشنواره فیلم ایثار هم به آن اشاره شد، یکی از اولویت‌های موضوعی معاونت فرهنگی بنیاد شهید برای تولید فیلم‌های سینمایی، حضور بانوان در هشت سال دفاع مقدس است. 

محمد هاشمی، اردیبهشت امسال در گفت‌وگویی که با تسنیم داشت، دراین خصوص گفت: «قرار است در زمینه تولید فیلم‌های سینمایی با حضور بانوان در هشت سال دفاع مقدس، دو فیلمنامه با حمایت بنیاد شهید ساخته شود که یکی از آنها «دست‌ ناپیدا» است که خانم انسیه شاه‌حسینی آن را می‌سازد و دیگری هم «خواهر طاهره» است که با موضوع زندگی مرحومه مرضیه حدیدچی ساخته می‌شود. کارهای دیگری هم قرار است ساخته شود و زمانی که نهایی شد خبر آن اعلام می‌شود.»اما فارغ از این دو فیلم که با تاسی از الگوی حضرت زینب(س) و در فضای جنگ تحمیلی و انقلاب اسلامی و با محوریت زنان ساخته می‌شود، یک فیلم هم سراغ خود سرچشمه می‌رود و روایت نقش محوری حضرت زینب(س) در رهبری کاروان اسرای کربلا و افشاگری علیه یزید و دستگاه ظلم را در قالب یک داستان به تصویر می‌کشد. 

معاون فرهنگی بنیاد شهید درباره تولید این فیلم با عنوان «شور عاشقی» هم توضیح داد: «شور عاشقی» درباره زندگی حضرت زینب(س) است که بخش‌هایی از وقایع عاشورا را به نمایش درمی‌آورد. این فیلم به خاطر سختی کار آن زمان‌بر خواهد بود. فیلمنامه این کار نوشته و قرارداد آن منعقد شده است. نویسنده و کارگردان آن داریوش یاری است که فیلم «کربلا؛ جغرافیای یک تاریخ» را ساخته است و (به زودی) وارد مرحله پیش‌تولید خواهد شد.» 
   
دلبسته اباعبدا... و کربلا 
طبق شنیده‌ها پروانه ساخت فیلم «شور عاشقی» مدتی قبل صادر شده و این اثر سینمایی این روزها در مرحله پیش‌تولید به سر می‌برد. هنوز جزئیات دیگری از این پروژه اطلاع‌رسانی نشده است اما روایت واقعه عاشورا از لحظه پایان آن تا رسیدن اسرا با مدیریت و نقش محوری و موثر حضرت زینب(س) به کاخ یزید، ظرفیت فراوان و دراماتیکی برای طرح داستانی تاثیرگذار دارد و می‌توان روی انتقال فرهنگ عاشورایی، زینبی و حسینی آن به مخاطبان به خصوص نسل جوان حساب ویژه‌ای باز کرد. به خصوص این که داریوش یاری سال‌هاست سر زلفی با اباعبدا... و شهدای کربلا گره زده است. گوشه‌هایی از این عشق و ارادت در دو فیلم‌سینمایی، یکی داستانی و دیگری مستند خودش را نشان داده است. «دخیل» که داستان معالجه یک دختر بیمار است با برگزاری مراسم عزاداری روز عاشورا پیوند می‌خورد و «کربلا؛ جغرافیای یک تاریخ» که با حضور شهاب حسینی به‌عنوان راوی و آهنگسازی مجید انتظامی ــ که آهنگسازی فیلم عاشورایی «روز واقعه» را در کارنامه دارد ــ شرحی از حرکت امام‌حسین(ع) از مدینه به مکه، از مکه به‌سوی کوفه و کربلا و شهادت جانسوز آن حضرت در دشت نینواست و اشاره به نهضتی دارد که این قیام تا قیام قیامت در عالم هستی برپا کرده است. به‌جز اینها، این عشق و دلبستگی حتی در دیگر آثار و ساخته‌های تلویزیونی یاری (اعم از فیلم و سریال تلویزیونی) هم به اقتضای فیلمنامه و قصه، بروز و ظهور یافته است. یاری در مصاحبه‌ها و اظهارنظرهایش هم هرگاه فرصت و موقعیتی یافته از امام‌حسین(ع) و کربلا و عاشورا گفته و به‌عنوان یک فیلمساز نقش مهمی در ترویج و تکثیر فرهنگ عاشورا داشته است. محرم سال گذشته بود که یاری به‌دلیل نقش پررنگ و سازنده‌اش در سینمای عاشورایی و انتقال فرهنگ حسینی به‌ویژه به‌دلیل کارگردانی مستند کربلا؛ جغرافیای یک تاریخ همراه شهاب حسینی، راوی این فیلم تجلیل شد. این قدردانی از سوی علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت در پنجمین شب از مراسم «سینماتکیه» صورت گرفت. 

تصمیم‌گیری؛ مهم‌ترین فلسفه عاشورا 
روزنامه جام‌جم مهر سال ۹۵ و به بهانه اکران مستند کربلا؛ جغرافیای یک تاریخ گفت‌وگویی با داریوش یاری، کارگردان این فیلم داشت که مرور بخش‌هایی از آن در این مجال و مناسبت و به بهانه تقارن ایام عزاداری سالار شهیدان با تولید فیلم‌سینمایی و عاشورایی دیگری از این هنرمند خالی از لطف نیست. با این امیدواری که «شور عاشقی» با محوریت نقش سازنده و تاریخی حضرت زینب(س) و داستان اسرای کربلا، به سهم خود نقش مهمی در ارتقای کمی و کیفی آثاری با مضامین عاشورایی داشته باشد و بتوانیم در زمان رونمایی از فیلم، درباره نکات و مفاهیم ارزشمند و امتیازات آن با سازنده‌اش به گفت‌وگویی تازه بنشینیم. وقتی از یاری می‌پرسیم که فیلم شما پس از سفیر، روز واقعه و رستاخیز، فقط چهارمین اثری است که سینمای ما مستقیما درباره عاشورا و قیام امام‌حسین(ع) ساخته. فکر می‌کنید این تعداد کافی است؟ جواب می‌دهد: «اگر واقعا یک فیلم خوب و ماندگار و درست هم درباره امام‌حسین(ع) ساخته شود، کافی است. ضمن این‌که به‌هیچ‌وجه کار راحتی نیست. مردم ۱۴۰۰ سال درباره آن واقعه تصویر و خیال کرده‌اند، بعد شما می‌خواهید تصویری پیش‌روی آنها بگذارید که با آن همه خیال برابری کند؟ رفتن سراغ این موضوعات مستلزم یک چیز مهم است: تصمیم از سوی فیلمساز. خود حسین‌بن‌علی(ع) هم منزل‌به‌منزل حتی شب عاشورا از یارانش می‌خواهد تصمیم بگیرند. به نظرم مهم‌ترین فلسفه عاشورا، همین تصمیم‌گیری است. برای ساختن فیلمی درباره عاشورا و موضوعاتی این‌چنینی، واقعا تجربه، فکر، اندیشه و گفت‌وگو لازم است و آدم باید از خودمحوری و نگاه دیکتاتوری فاصله بگیرد. اگر توانستی با این نگاه، فیلمی درباره امام‌حسین(ع) بسازی، آن اثر به‌هرصورت راهش را پیدا می‌کند و توسط مردم دیده می‌شود. سینما باید تبدیل به آیینی از آیین‌های عاشورایی شود، نه تافته‌ای جدابافته. اگر این اتفاق بیفتد، آن‌وقت بسیاری از آدم‌ها مثل آقایان اصغر فرهادی، بهرام بیضایی، داوود میرباقری و ... زمانی که فیلمی درباره عاشورا می‌سازی، به سمت تو می‌آیند و می‌گویند این بخش آن را ما انجام می‌دهیم.» 

از کارگردان کربلا؛ جغرافیای یک تاریخ می‌پرسیم اگر کسی حب و اراده را داشته باشد و بخواهد فیلمی درباره امام‌حسین(ع) بسازد، واقعا مانع بیرونی وجود ندارد؟ که یاری در جواب می‌گوید: «به نظرم می‌تواند فیلم بسازد و مانع و بهانه‌ای وجود ندارد. وقتی کسی هست که به همه جهان عنایت دارد، نمی‌تواند دست تو را بگیرد که کارت را در این زمینه انجام دهی؟ فقط باید دعا کنیم کسانی جلوی راه ما قرار بگیرند که آنها هم محب امام‌حسین(ع) باشند. مورد مهم دیگر این‌که تک‌صدایی هم در این مورد جواب نمی‌دهد. من در کربلا؛ جغرافیای یک تاریخ، ۹۰ نفر همراهم بودند که آنها هم لبیک یاحسین(ع) گفتند. یادتان هست وقتی بچه بودیم و می‌خواستیم تکیه بزنیم، سینی به دست می‌گرفتیم؟ حالا باید در سینما و برای ساخت فیلمی خوب درباره عاشورا همین کار را کرد؛ نه برای پول جمع‌کردن که فراهم می‌شود، بلکه باید سینی را جلوی کسانی چون آقایان اصغر فرهادی، کیومرث پوراحمد، شهرام اسدی، داوود میرباقری و احمدرضا درویش بگیریم و گدایی فکر کنیم. به نظرم این‌طوری باید برای امام‌حسین(ع) فیلم ساخت؛ با یاری گرفتن از یاری‌دهندگان اما الان طوری است که در خانه نشسته‌اید و ناگهان باخبر می‌شوید فیلمی با فلان بودجه ساخته و تمام شد! چه زمانی؟ درحالی‌که من دوست داشتم هر کمکی از دستم برمی‌آمد برای چنین فیلمی انجام می‌دادم.»یاری در آن گفت‌وگو همچنین به کار خوب شهاب حسینی در این فیلم اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این فیلم با افرادی همکاری کردم که با همدیگر دوست بودند و سر موضوع مشترکی به‌نام امام‌حسین(ع)، عشق قشنگی داشتند. مثل شهاب حسینی که با حب و ارادت به سرور و سالار شهیدان، به‌عنوان راوی در این فیلم حضور داشت و خواست کاری برای جدش انجام دهد. در پایان و با وجود تعارفاتی که شده بود، تهیه‌کننده فیلم، بهروز مفید قصد داشت از شهاب حسینی برای حضورش در این کار قدردانی کند. لذا چند سکه هم به این منظور برای او فرستاده بود اما شهاب نشانی یک آدم نیازمند را به مدیرتولید فیلم داد و گفته بود که این متعلق به من نیست و باید زندگی آن آدم را دگرگون کند.»