نفت‌زدایی علیه تحریم

نفیو در همین حال به دولت جو بایدن توصیه کرده که از روش‌های دستوری هم برای تقویت سایه‌روشن تحریم‌ها استفاده کند. توصیه‌های نفیو موجب شده که ساز‌و‌کار فهرست تحریم (تحریم ثانویه یا مکمل) و دستور در کنار تحریم‌های اولیه (تحریم مستقیم اشخاص حقیقی و حقوقی)، کشورها و اشخاص را در شرایط سختی قرار دهد؛ به‌طوری‌که در درجه اول هزینه دور زدن تحریم‌ها را بالا ببرد. حتی زمانی که یک کشور می‌خواهد مایحتاجی مانند دارو، تجهیزات بیمارستانی و تجهیزات ایمنی صنعتی را بخرد با سازمان چند‌لایه تحریم، با یک یا چند مانع اجرایی مواجه می‌شود. در‌مجموع مقابله با تحریم برای هر کشوری با هر میزان تولید ثروت پیچیده است. در مورد اقتصاد ایران که به‌طور خاص توسط تحریم‌های اولیه، مکمل و دستوری هدف قرار گرفته شده هم چنین وضعیتی صدق می‌کند. اقتصاد ایران برای مقابله با تحریم‌ها تلاش کرده که از مشارکت‌های اقتصادی چند‌جانبه در سطح دولت‌-ملت‌های منطقه‌ای، تهاتر کالا به ازای صادرات نفت، زمینه‌چینی برای مشارکت در پیمان‌های پولی نوین، کاهش تسویه‌حساب خارجی با دلار، ارتباط بهتر با صندوق بین‌المللی پول و بهره‌گیری از ظرفیت‌های عضویت در هیات‌مدیره این نهاد و صادرات انرژی به کشورهای همسایه به ازای دریافت ارز در بانک‌های این کشورها و استفاده از منابع آن برای تسویه‌حساب خارجی(بدون نیاز به اننقال ارز) استفاده کند. مرکز پژوهش‌های مجلس به‌تازگی با انتشار گزارشی، شرح‌داده راهکارهایی که کشور از آنها برای دورزدن تحریم استفاده کرده «پاسخ دقیق» به تحریم محسوب نمی‌شود چرا که این راهکارها «به عمق آنچه تحریم از اقتصاد ایران سلب کرد، پی نبرده است.»

تغییر موازنه قوا در جهان
مرکز پژوهش‌های مجلس تکیه نقد خود به ساز‌و‌کار مقابله با تحریم‌ها را روی جانمایی جدید و بازتعریف نقش ایران در اقتصاد جهان گذاشته است؛ نوعی تغییر نگاه به کلان‌راهبردها به جای نگاه جزیره‌ای به راهکارهای درونگرایانه در ارتباط با تجارت فرامرزی. پژوهشگران قوه مقننه به‌منظور توضیح نقد خود به پاسخ‌هایی که در قالب بسته «ضد‌تحریم» داده شده، تاکید خود را روی «زیست نفتی» اقتصاد ایران به‌عنوان یک نگاه غالب در «حکمرانی اقتصادی» گذاشته‌اند. آنها همچنین به مبحثی به نام «کلان معامله سابق» ایران اشاره کرده‌اند؛ به این معنی که در گذشته اقتصاد ایران از یک مجموعه راهکارها برای تامین درآمدهای ارزی خود و واردات مایحتاج کشور استفاده می‌کرد اما اکنون و در شرایط تحریم به‌جای تغییر رویه از همان شیوه‌های سابق بهره گرفته می‌شود. در اینجا منظور از کلان معامله سابق، بهره گرفتن از درآمدهای نفتی مانند گذشته است؛ آن هم در شرایطی که موازنه قوا در جهان تغییر کرده است. مرکز پژوهش‌ها اشاره داشته که از سال ۱۳۸۶ تردیدهای آمریکا در زمینه مقابله با قدرت گرفتن چین به یقین تبدیل شد؛ در حالی‌که آمریکا از سال ۱۳۸۴ در حال افزایش تولید نفت خود و سرمایه‌گذاری روی فناوری برداشت نفت شل بود. در نتیجه از سال ۱۳۸۹ با راهبرد تمرکز بر چین و دوری جستن از معادلات خاورمیانه، اقتصاد ایران را با سازماندهی تحریم‌ها در بازار نفت زیر فشار گذاشت.راهکارهای مجلس برای تحریم‌ها بازوی پژوهشی قوه مقننه در‌مجموع توصیه کرده که پروژه‌ها و پرونده‌های ایران در پهنه‌های جغرافیایی و در نسبت با زنجیره‌های ارزش مورد بازنگری قرار گیرد. منعطف‌سازی نهادهای داخلی به‌منظور تصمیم‌گیری و اجرا نسبت به پرونده‌های برون‌مرزی، همبستگی میان استراتژی توسعه صنعتی و برنامه آمایش سرزمینی، تقاطع‌گیری از حوزه‌های قدرت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به‌منظور داشتن برآیند مشترک از آنها در نسبت با موقعیت ایران در جهان و ســازگار بودن پروژه‌های راهبردی برون‌مرزی با یکدیگر و ایجاد هارمونی میان استفاده از منابع داخلی پیشرفت و منابع خارجی، از دیگر راهکارهایی است که این نهاد برای مقابله با تحریم، آنها را پیشنهاد داده است.

عملکرد خوب ایران در مقابله با تحریم
گرچه وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان اعتقاد دارد کشور در‌مجموع در مقابله با تحریم‌های سال ۹۷ به بعد که در دولت «دونالد ترامپ» وضع شد موفق عمل کرده اما نقدهایی هم به ساختار اقتصادی ایران وارد می‌کند. وی در این مورد به جام‌جم گفت: ایران در دور دوم تحریم‌های آمریکا (تحریم‌های پسابرجام) موفق‌تر عمل کرد؛ یعنی در تحریم‌هایی که در پنج سال گذشته وضع شدند. این تحریم‌ها یک هدف داشتند و آن صفر کردن صادرات نفت ایران بود. شدت تحریم‌ها حتی از تحریم‌های عراق در زمان «صدام حسین» بیشتر است اما ایران در همین شرایط توانست که میانگین تورم خود را حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد نگه دارد. دقت کنید که کشوری مانند ترکیه که تحریم نیست، تورم بالای ۸۰ درصد را تجربه کرده است اما ایران همین امروز هم بیشتر از یک میلیون بشکه نفت صادر می‌کند و در دوران ترامپ هم به صادرت نفت ادامه داد؛ البته که تحریم جنبه ضد‌انسانی دارد و نمی‌توان تاثیر آن بر معیشت توده مردم را انکار کرد. در این میان، ایران می‌توانست عملکرد بهتری را در اقتصاد داخلی و در ارتباط با نظام بین‌الملل از خود نشان دهد. ایران در زمینه اصلاحات ساختاری در اقتصاد داخل، اتصال اقتصاد به زنجیره‌های ارزش در سطح جهان با نگاه به راهبرد توسعه صنعتی و آمایش سرزمینی و سیاست‌های پولی و ارزی ضعیف عمل کرده است. پس می‌توانستیم هزینه کمتری از بابت تحریم‌های سال ۹۷ به بعد متحمل شویم اما در‌مجموع عملکرد خوبی در زمان تحریم‌های دور دوم داشتیم.