وداع با رمضان در ایستگاه سی‌ام

اگر هلال دیده نشود، فردا روز سی‌ام همان ماه قمری و پس‌فردا، روز اول ماه قمری بعدی خواهد بود. بر این اساس رصدگران هلال ماه در ایران و سایر کشورها شامگاه پنجشنبه ۲۹رمضان ۱۴۴۴/ ۳۱فروردین ۱۴۰۲ به روال معمول برای رؤیت هلال ماه اقدام می‌کنند. نکته مهم اما این است که هلال هر ماه قمری با توجه به فصل، زاویه سمت ماه هنگام غروب، فاصله زاویه‌ای هلال ماه تا قرص خورشید از دید ناظر زمینی، فاصله ماه تا زمین و بسیاری از پارامترهای دیگر شرایط متفاوتی نسبت به هلال‌های ماه‌های قبل و بعد دارد. بر این اساس مثلا اگر هلال ماه رمضان امسال را به آسانی در شامگاه ۲۹ شعبان گذشته در ایران و دیگر کشورهای مسلمان رؤیت کردیم، لزوما به این معنی نیست که هلال شوال هم به آسانی یا به سختی دیده شود.

هلال شوال ۱۴۴۴ ویژگی‌های نجومی خاص خود را دارد و وقتی شرایط این هلال را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم از قضا با هلالی مواجهیم که شرایط رصدی دشواری دارد؛ ارتفاع هلال هنگام غروب خورشید بسیار کم است، هلال بسیار نازک و نزدیک به قرص خورشید در آسمان دیده می‌شود، پارامترهای رصدی‌اش ضعیف‌تر از رکوردهای پیشین ثبت شده در هر بخش است و... اینها سبب می‌شود کارشناسان تقویم و هلال ماه، احتمال دیده‌شدن چنین هلالی را در شامگاه پنجشنبه ۳۱ فروردین در پهنه ایران از نظر نجومی مردود بدانند.

هلال شوال ۱۴۴۴ زیر ذره‌بین
اگر قرار باشد ویژگی‌های نجومی هلال شوال امسال را مثلا برای افق تهران بررسی کنیم، می‌بینیم در شرایطی که خورشید حوالی ساعت ۱۸و۴۱ دقیقه در تهران غروب می‌کند، ماه تا ۲۵دقیقه پس از آن در آسمان است و ساعت ۱۹و۶ دقیقه غروب خواهد کرد. نرم‌افزارهای نجومی نشان می‌دهد جدایی زاویه‌ای بین ماه و خورشید در زمان غروب خورشید کمتر از ۵درجه است که حدود ۲ درجه کمتر از حد آندره دانژون برای تشکیل هلال و ۲.۳درجه کمتر از رکورد جهانی ثبت شده برای دیدن هلالی با کمترین جدایی زوایه‌ای از خورشید است (رکورد محسن شریفی). از طرفی از آنجا که لحظه «ماه نو» یا همان لحظه هم‌راستا شدن مراکز خورشید و زمین و ماه در ساعت ۷و۴۲ دقیقه صبح پنجشنبه۳۱ فروردین رخ می‌دهد، تا زمان غروب خورشید فقط چیزی حدود۱۱ساعت از زمان ماه نو گذشته است. کارشناسان تقویم از این پارامتر با عنوان «سن هلال» یاد می‌کنند.
نگاهی به رکوردهای پیشین در سطح جهان برای رصد هلال‌های بسیار جوان (رکوردهای سیدمحسن قاضی میرسعید، جیمز استم، علیرضا موحدنژاد و محسن شریفی) نشان می‌دهد که جوان‌ترین هلال رصد شده تا به امروز، سنی حدود ۱۱ ساعت و ۴۰ دقیقه و بیشتر از آن داشته است و سابقه نداشته هلالی با سن ۱۱ساعت را توانسته باشیم رؤیت کنیم.
بر این اساس می‌توانیم با اطمینان قریب به یقین بگوییم، هلال ماه شوال در شامگاه ۲۹ رمضان ۱۴۴۴ در هیچ نقطه‌ای از ایران با چشم غیرمسلح یا با تلسکوپ قابل رؤیت نیست و از اکنون باید خود را مهیای روز سی‌ام ماه مبارک رمضان کنیم.

عید فطر در عربستان و سایر کشورهای اسلامی چه روزی است؟
شیوه استخراج تقویم در عربستان با ایران به کلی متفاوت است. در عربستان سعودی، روال معمول این بوده و هست که اگر در شامگاه روز بیست‌ونهم ماه قمری، ماه پس از خورشید غروب کند (حتی با اختلاف زمانی یکی‌دو دقیقه) و اصطلاحا در زمان غروب خورشید بالای افق ناظر باشد، فردا را روز اول ماه قمری بعد می‌دانند. اگر این‌طور نشود و در شامگاه روز بیست‌ونهم ماه قمری، هلال ماه زودتر از خورشید غروب کند، فردا روز سی‌ام و پس‌فردا روز اول ماه قمری بعدی خواهد بود.
به این ترتیب از آنجا که محاسبات نجومی برای ۲۹رمضان ۱۴۴۴، اختلاف واضح چند دقیقه‌ای را در غروب هلال ماه پس از غروب خورشید برای افق عربستان و بسیاری از کشورهای اسلامی منطقه نشان می‌دهد، با توجه به تفاوت شیوه استخراج تقویم قمری در عربستان و ایران، انتظار اعلام عید سعید فطر را در عربستان برای روز جمعه یکم اردیبهشت داریم. به این ترتیب در عربستان ماه رمضان امسال ۲۹ روزه و در ایران ۳۰ روزه خواهد بود.
توجه داشته باشید که اغلب کشورهای مسلمان در قضیه اعلام عید فطر، از تونس، افغانستان و تاجیکستان تا مالزی و اندونزی از عربستان تبعیت می‌کنند، فارغ از این‌که آیا به شیوه مورد تأکید در روایات و احادیث، اصولا هلال ماه در افق آنها و حتی در افق عربستان با چشم یا با تلسکوپ رؤیت می‌شود یا خیر.
این در حالی است که شیوه استخراج تقویم در ایران کاملا مستقل، بر مبنای تجربی و مبتنی بر رؤیت‌پذیری هلال ماه به همان شیوه مورد تأکید در احادیث و روایات مورد تأیید فقهای شیعه است.
به‌علاوه در استخراج تقویم قمری سالانه نیز کارشناسان از رکوردهای پیشین رؤیت هلال ماه بهره می‌برند و به این ترتیب انطباق تقویم قمری استخراج‌شده بر نتایج حاصل از رؤیت هلال تا حد بسیار بالایی ممکن شده است.
از این‌رو اختلاف در اعلام زمان عید سعید فطر در ایران و عربستان، به تفاوت در قاعده استخراج تقویم دو کشور برمی‌گردد؛ تفاوتی که گاهی ممکن است به همزمانی یا اختلاف یک یا حتی دو روزه در اعلام آغاز و پایان ماه‌های قمری در دو کشور منجر شود.

نقشه پیش‌بینی رؤیت‌پذیری هلال شوال ۱۴۴۴ با نرم‌افزار Accurate time در شامگاه پنجشنبه ۳۱ فروردین ۱۴۰۲، مطابق با ۲۹ رمضان ۱۴۴۴ قمری

در مناطق سبز رنگ، هلال ماه با چشم غیرمسلح به آسانی دیده می‌شود.
در مناطق صورتی رنگ، هلال ماه احتمال دارد با چشم غیرمسلح دیده شود.
در مناطق آبی رنگ، رؤیت هلال ماه به ابزار اپتیکی مانند دوربین دوچشمی و تلسکوپ نیاز دارد.
در مناطق سفید رنگ، رؤیت هلال ماه با هیچ ابزاری محتمل نیست.
در مناطق قرمز رنگ، رؤیت هلال ماه به‌هیچ‌وجه ممکن نیست.