خودکشی واشنگتن در شرق آسیا
اعزام ۲۰۰مربی نظامی آمریکا به تایوان چه معنایی دارد؟

خودکشی واشنگتن در شرق آسیا

گزارش اختصاصی «جام‌جم» از بومی‌سازی تجهیزات پایش لایه یونوسفر کره‌زمین در یک شرکت دانش بنیان

لایه‌های جو، زیر ذره‌بین محققان ایرانی

مقایسه علوم‌پایه به مثابه علوم دیربازده و علوم فنی‌ومهندسی به‌عنوان رشته‎‌های کاربردی و پردرآمد در همه کشورهای دنیا رایج است. همیشه وقتی صحبت از رشته‌‎هایی مثل گرایش‌های مختلف فیزیک به‌میان می‌آید خیلی از افراد جبهه می‌‎گیرند و معتقدند اگر قرار است هزینه و زمانی را برای یادگیری دانشی صرف کرد خب چه بهتر که آن را برای یادگیری علوم فنی‌ومهندسی گذاشت تا سریع‌تر نتیجه و کاربردش را هم دید.
مقایسه علوم‌پایه به مثابه علوم دیربازده و علوم فنی‌ومهندسی به‌عنوان رشته‎‌های کاربردی و پردرآمد در همه کشورهای دنیا رایج است. همیشه وقتی صحبت از رشته‌‎هایی مثل گرایش‌های مختلف فیزیک به‌میان می‌آید خیلی از افراد جبهه می‌‎گیرند و معتقدند اگر قرار است هزینه و زمانی را برای یادگیری دانشی صرف کرد خب چه بهتر که آن را برای یادگیری علوم فنی‌ومهندسی گذاشت تا سریع‌تر نتیجه و کاربردش را هم دید.
کد خبر: ۱۴۰۴۶۸۸
نویسنده مریم ملی - گروه دانش و سلامت

این نگاهی است که متاسفانه پس از پشت‌سر گذاشتن سالی با عنوان دانش‌بنیان هنوز هم در کشور وجود دارد و بسیاری از مسئولان و کسانی که می‎‌توانند با حمایت‎های مالی و ارائه تسهیلات به متخصصان ایرانی، مسیر پیشرفت کشور را هموار کنند با همین دیدگاه سرمایه‌‎گذاری و پشتیبانی از این علوم را در پایین‌‎ترین اولویت‌‎ها قرار می‎دهند. یکی از این حوزه‎‌های مهم رصد و پایش بخشی از جو زمین با عنوان یونوسفر است که تهیه بانک اطلاعاتی از تغییرات آن می‌‎تواند در سال‎های آینده به کمک پیش‌‎بینی برخی بلایای طبیعی مثل سیل و زلزله و تشخیص دقیق‌تر آب‌وهوا بیاید. حوزه‎‌ای که بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان سال‌ها پیش سرمایه‎‌گذاری در آن را آغاز کرده‌اند زیرا باور دارند که علوم‌پایه و به‌خصوص تهیه بانک‌‎های اطلاعاتی از بخش‎‌های مختلف جو می‌‎تواند در زمان‌ه‎ای که تغییرات اقلیم به یکی از چالش‌‎های بزرگ زندگی بشر تبدیل شده، موضوعی حیات و مهم باشد. یکی از شرکت‌‎های دانش‎‌بنیان ایرانی تلاش کرده تجهیزات ثبت این داده‌‎ها را بومی‎‌سازی کند که در این مطلب به جزئیات فعالیت‎‌های آن می‌‎پردازیم.

مولکول‎‌های جو بالا وقتی در معرض تابش خورشید یونیزه می‌‎شوند ــ یعنی به یون‎‌های مثبت و منفی تبدیل می‎‌شوند ــ که نوعی سپر دفاعی ایجاد می‎‌کند و جلوی ورود پرتوهای مضر خورشید به داخل جو زمین را می‌گیرد. اندازه‌‎گیری تغییرات چگالی یون‎‌ها و ارتفاع لایه یونوسفر برای‌مان مهم است چون تغییرات آن می‌‎تواند اطلاعات جالب و بسیار مهمی برای ما داشته باشد.

چرا بررسی یونوسفر جو برای‌مان مهم است؟
امیر شیخی‎‌ها مقدم، مدیرعامل شرکت دانش‎‌بنیان مستقر در پارک علم‌وفناوری دانشگاه تهران که در زمینه ساخت تجهیزات اپتیکی و صنعتی فعال است و چند سالی است با ساخت تجهیزات مورد نیاز برای ثبت اطلاعات یونوسفر فعالیت‏‌های موثری انجام داده در پاسخ به این سؤال که اطلاعات لایه‌های مختلف جوزمین چرا برای ما اهمیت دارد، می‌گوید: «اگر ویدئوها و عکس‌های شفق قطبی را دیده باشید که به صورت نورهای رنگی در آسمان حرکت می‌کنند، در حقیقت دارید به یون‌هایی که در جو زمین هستند نگاه می‌کنید. از آنجا که میدان مغناطیسی در قطبین زمین قوی است ذرات بیشتری در جو باردار یا یونیزه می‌شوند و همین موضوع باعث ایجاد شفق قطبی می‌شود. این یون‌ها در نقاط دیگر جو هم وجود دارد اما ما آن را نمی‌بینیم و علتش هم میزان یون‌ها و جریان یافتن آنها در جو است که در قطبین باعث پیدایش شفق قطبی می‌شود و در بعضی نقاط هم قابل‌دیدن نیست.» او می‌افزاید: «یونوسفر از فاصله حدود ۹۰ کیلومتری سطح زمین آغاز می‌شود و تا ۷۵۰ کیلومتری ادامه دارد. تغییرات میزان یون‌ها در این لایه می‌تواند بر لایه زیرین آن که به جو پایینی معروف است اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت داشته باشد به همین دلیل است که این تغییرات برای ما اهمیت دارد و باید مورد بررسی قرار بگیرد.»

سرمایه‎‌گذاری فعلی برای بهره‌برداری در آینده
دو روش برای شناسایی تغییرات یونوسفر وجود دارد. یکی با کمک اطلاعات ماهواره‎ای و روش جی‎پ‌ی‎اس که ارتباط ماهواره امواجی را ارسال می‎ و انعکاس آن را دریافت می‎‌کند و از الگوهای به‌دست‌آمده می‌‎شود وضعیت یونوسفر زمین را به دست ‎آورد. به گفته شیخی‎‌ها‎ مقدم، بیشتر کشورهای پیشرفته ماهواره اختصاصی برای این کار دارند اما ایران با همت این شرکت دانش‌بنیان فعلا از آنتن‌های زمینی برای این کار استفاده می‎‌کند. او می‎‌گوید: «در حقیقت برای مطالعه و کار تحقیقاتی به چند دوره اطلاعات نیاز داریم. مثلا بررسی یونوسفر حدود ۲۰ سال بانک اطلاعاتی می‌خواهد. رادار ساخت شرکت ما درحال‌حاضر در هرساعت چهار بار آسمان را پایش و چگالی الکترون‌ها را ثبت می‎‌کند. این داده‌‎ها باید ثبت شود و به کمک متخصصان مورد تحلیل و بررسی قرار بگیرد و از آن بانک‌اطلاعاتی تهیه شود.» وی با اشاره به این‌که آمریکا هم با در پروژه هارپ در حال بررسی علمی همین موضوعات است می‏‌گوید: «این پروژه‎ پژوهشی برای مطالعه تغییرات لایه یونوسفر کره‌زمین است که متاسفانه آن قدر اطلاعات غلط و تخیلی درباره‎اش ارائه شده که بر مفهوم علمی آن سایه انداخته است.» این پروژه با عنوان کامل «High-frequency Active Auroral Research Program» که به معنای برنامه پژوهشی یونوسفر فعال با فرکانس بالاست از سال ۱۹۹۳ آغاز شده و تاسیسات آن در آلاسکا قرار دارد. شیخی‌ها مقدم، لزوم داشتن بانک اطلاعاتی از تغییرات لایه‌‎های مختلف جو به‌خصوص یونوسفر را ا ین‌طور توضیح می‌دهد:‌ «اگر تاثیرات طبیعی خورشیدی را از یونوسفر خارج کنیم تاثیرات غیرخورشیدی مشخص خواهد شد و یافتن این اختلالات غیرطبیعی می‌‎تواند به ما کمک کند تا منابع آن را شناسایی کنیم. این امکانات قابلیت شناسایی حدودی زمین‎‌لرزه، توفان‌‎ها و برخی دیگر از بلایای طبیعی را هم دارد. این به معنای پیش‌‎بینی قطعی نیست بلکه به معنای یافتن شواهدی است که می‌‎تواند احتمال وقوع آنها که امیدواریم با تهیه بانک اطلاعاتی بتوانیم در سال‌های آینده از آن به‌خوبی استفاده کنیم.»

بومی‌سازی تجهیزات رادار سونداژ یون دانشگاه تهران
شیخی‌ها مقدم از رصدخانه سونداژ یون که حدود ۵۰سال پیش با تلاش دکتر حسابی و همکاران‌شان در دانشگاه تهران احداث شده یاد می‎‌کند و می‎‌گوید: «تجهیزات این رصدخانه ۲۰ سال است از کار افتاده و متاسفانه هیچ داده‌ای از زمان کارش هم بایگانی نشده است.» این درحالی‌است که ثبت داده‎‌ها در این رصدخانه یونی می‎‌توانست امروز به کمک محققان ایرانی بیاید. اکنون شیخی‌ها مقدم به کمک همکارانش در شرکت دانش‌بنیان توانسته ابزارها و تجهیزات این رصدخانه را مجددا بسازد تا رصدخانه دوباره کارش را آغاز کند. او دراین‌باره این‌طور توضیح می‎دهد: «ما تلاش کردیم با هماهنگی‌هایی که با دانشگاه تهران و بیت رهبری انجام دادیم این مرکز را دوباره راه بیندازیم. خیلی از دستگاه‎‌ها از بین رفته و برخی هم مفقود شده بود بنابراین در حقیقت شرکت ما دستگاه‎‌های مورد نیاز این مرکز را مجددا ساخت.» وی همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا تمام مراحل ساخت نرم‌‎افزارها و سخت‌‎افزارهای مورد نیاز رصدخانه در ایران انجام شده یا برخی از کشورهای خارجی وارد شده می‎‌گوید: «‎موسسه ژئوفیزیک و سازمان جغرافیا در تلاش بودند که دستگاه‌‎های سونداژ یونی را خریداری کنند اما به‌دلیل تحریم‎‌های گسترده حتی با قیمت چندین برابر موفق به خرید این ابزارها از روسیه و چین و دیگر کشورها نشدند. برای همین متخصصان ما تلاش کردند تا دانش فنی ساخت این تجهیزات را بومی‎‌سازی کنند. بومی‎سازی شامل طراحی سخت‌افزار و تولید نرم‌‎افزارهای مخصوص آن می‌‎شود. سونداژ یونی امروز در شرکت ما صفر تا صد به دست متخصصان داخلی ساخته شده است.»

 

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها