پایان اجباری

گرچه هنوز هیچ چیز قطعی نشده و همه چیز در حد ابراز نظر و جلسات کارشناسی است اما باید گفت کاهش مدت سربازی از یک‌سو و اختیاری‌شدن خدمت‌وظیفه از سوی دیگر دو موضوعی است که محقق‌شدن آن دور از ذهن نیست چراکه کمیسیون امنیت‌ملی مجلس به‌دنبال پیشبرد طرحی است که براساس آن خدمت‌سربازی، حرفه‌ای شود و از ستاد کل نیروهای مسلح نیز خبرهایی مبنی بر کاهش مدت نظام‌وظیفه به گوش می‌رسد. هرچند چهارشنبه‌ای که گذشت رئیس اداره سرمایه انسانی سرباز ستاد کل نیروهای مسلح به فارس صراحتا توضیح داد که «ابلاغ کاهش مدت خدمت سربازی صحت ندارد» ولی این را هم گفت که «طرح‌های مختلفی برای بهبود سربازی در دست بررسی است» که یکی از گمانه‌ها نزد افکارعمومی، کاهش مدت‌زمان سربازی است. جرقه کاهش مدت خدمت زیر پرچم قبل از عید نوروز و در اسفندماه۱۴۰۱ زده شد، زمانی که رئیس ستاد کل نیروهای مسلح در حاشیه برنامه مرکز آموزش۰۱ نیروی زمینی ارتش اعلام کرد: «در حال بررسی برای کاهش مدت خدمت‌سربازی از سال آینده هستیم.»

اکنون سال آینده فرارسیده و افکارعمومی انتظار دارد وعده کاهش مدت خدمت‌سربازی به رسم الوعده وفا، جامه عمل بپوشد. البته ما با وجود تماس‌های مکرر موفق نشدیم آخرین وضعیت کاهش مدت سربازی یا میزان کاهش آن را از شخصی مسئول یا مطلع کسب کنیم ولی آنچه مسلم است ستادکل نیروهای مسلح برای کاهش زمان دوره سربازی و رفع برخی چالش‌ها و دغدغه‌های وابسته به آن اراده دارد. این درحالی‌است که سال گذشته مجلس شورای اسلامی حقوق سربازان را به طرز چشمگیری افزایش داده به‌طوری‌که اگر کسی از رفتن به سربازی انگیزه‌های مادی داشته باشد این انگیزه تا حد زیادی تامین می‌شود. بااین‌حال شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به ما توضیح داد: «با وجود افزایش دریافتی سربازان، هنوز تعداد غایبان نظام‌وظیفه قابل‌توجه است که این موضوع نشان می‌دهد در حوزه نظام‌وظیفه باید تصمیم‌های تازه‌ای گرفته شود.»

کاهش خدمت سربازی مفید است؟
درحال‌حاضر مدت خدمت سربازی در مناطق عادی برای سربازان بومی ۲۴ماه و برای مشمولان غیر بومی ۲۱ماه است. این در شرایطی است که اگر سرباز در مناطق‌امنیتی غیردرگیر یا بدآب‌وهوا دوره خدمت‌سربازی‌اش را بگذراند به شرط آن‌که اگر سرباز بومی آن منطقه باشد ۲۱ماه و اگر سرباز غیربومی باشد طول خدمت سربازی‌اش ۱۸ماه خواهد بود. همچنین برای سربازان بومی و غیربومی که خدمت‌سربازی خود را در مناطق درگیر عملیاتی می‌گذرانند ۱۷ ماه خدمت در نظر گرفته شده است.درواقع در کشورمان مدت‌زمان خدمت بنا به شرایط مختلف از ۲۴تا۱۷ ماه متغیر است که یکی از طرح‌های مورد نظر ستاد کل نیروهای مسلح کم‌کردن این ماه‌هاست. همسو با این طرح، محمدرضا اکبر حلوایی، معاون پیشین اجتماعی سازمان نظام‌وظیفه به جام‌جم توضیح می‌دهد: «خدمت‌سربازی در کشورمان در مقطع فعلی کارایی ندارد و کاهش مدت آن فقط می‌تواند یک مسکن تلقی شود تا نظر موافقان تداوم سربازی را پوشش دهد. بااین‌حال کاهش دوره خدمت به‌خودی‌خود حسن دارد و می‌تواند جوانان را زودتر به چرخه زندگی عادی و برنامه‌ریزی برای آینده وارد ‌کند.»
البته به گفته حلوایی، اگر سربازی با شکل و شمایل فعلی را در یک کفه ترازو و سربازی به معنی آنچه که در دنیا مرسوم است را در کفه دیگر ترازو قرار دهیم به لحاظ مزیت‌ها و سودمندی‌هایش قابل‌مقایسه نیست. به همین علت ما سرنوشت طرحی را که به سربازی اختیاری یا حرفه‌ای مشهور شده از شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس جویا شدیم، کسی که پیش از این تاکید کرده بود: «قطعا باید اصلاحاتی در شیوه خدمت‌سربازی انجام شود چراکه ما به وضعیت فعلی سربازی نقد داریم.»

مختصات خدمت اختیاری
اما سربازی اختیاری یا حرفه‌ای چه ویژگی‌هایی دارد که بسیاری از جوانان طالب آن هستند؟ ما این سؤال را از حیدری و حلوایی پرسیدیم. به گفته حلوایی، معاون پیشین اجتماعی سازمان نظام‌وظیفه «سربازی به شیوه فعلی ایرادات بسیاری دارد که یکی از آنها نبود تفاوت معنی‌دار میان سربازان تحصیلکرده و دیگران است به‌طوری‌که کیفیت خدمت افراد درس‌خوانده به حدی نیست که باعث استقبال از خدمت شود. این درحالی‌است که در سربازی حرفه‌ای، نیروهای مسلح افراد علاقه‌مند به نظامی‌گری را که ویژگی‌های خاصی در حوزه هوش، جسم، اخلاق، اعتقادات و... دارند به مدت مشخص جذب می‌کنند که اگر پس از پایان این مدت از آنها راضی بودند به نیروهای کادر تبدیل خواهند شد.»
به گفته او، این افراد در طول دوره فعالیت‌شان نیز حقوق و مزایای نیروهای کادری را دریافت می‌کنند و این زمان به‌عنوان سابقه کاری برای‌شان لحاظ می‌شود. حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی نیز به ما توضیح داد: «ازآنجاکه خدمت‌سربازی در کشور ما حرفه‌ای نیست، از آن به سربازی اجباری یاد می‌شود اما زمانی که سربازی حرفه‌ای شود، مشمولان با علاقه و رغبت فعالیت می‌کنند و می‌کوشند درجه‌دار و افسر موفقی باشند. به همین علت طرح سربازی حرفه‌ای در دستورکار کمیسیون قرار دارد و از دستگاه‌های مربوط، پلیس و نیروهای نظامی نیز دعوت کرده‌ایم نظرات‌شان را مطرح کنند تا در طرح تنظیمی، این نظرات را تامین کنیم.»قانون خدمت وظیفه عمومی به گفته کارشناسان نیاز به اصلاحاتی دارد چراکه بسیاری از مشمولان به علت غیبت از سربازی و نداشتن کارت پایان‌خدمت از بسیاری خدمات و مزایا محروم می‌شوند که این نوعی بی‌نظمی اجتماعی را ایجاد می‌کند. بنابراین لازم است هرچه‌سریع‌تر، مجلس از یک‌سو و ستاد کل نیروهای مسلح از سوی دیگر گام‌های عملی در این عرصه بردارند.