راه‌ های حفاظت از توان باروری زنانه

در حالی‌که حد جایگزینی جمعیت بر اساس نرخ باروری کلی 2.1 درصد است. این مسأله تا اندازه‌ای بحرانی است و حتی بانک جهانی به‌طور جدی هشدار داده اگر نرخ فرزندآوری در کشور ما به همین شکل ادامه یابد، ایران تا سال1430 دیگر هرگز نمی‌تواند نرخ باروری بالاتر از جانشینی را تجربه کند.

بر اساس همین گزارش در اوایل سال1420، بیش از 32درصد جمعیت جامعه ایران را سالمندان، یعنی افراد بالای 60سال تشکیل خواهند داد که مشکلات جدی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به همراه خواهد داشت.

ناگفته نماند در سال‌های اخیر عواملی مثل تغییر نقش زنان در فعالیت‌های اجتماعی، تأخیر در سن ازدواج، تغییر در سن داشتن فرزند، افزایش استفاده از روش‌های پیشگیری از باروری و وضعیت اقتصادی نامطلوب، باعث کاهش میزان باروری در کشور شده‌است.

تا جایی که شیوع ناباروری در دهه اخیر به‌طرز چشمگیری افزایش یافته و به 15درصد از جمعیت کشور رسیده‌است.

نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود سه‌میلیون زوج ایرانی، سابقه ناباروری اولیه و ثانویه دارند و سالانه حدود 88هزار زوج نابارور به این تعداد افزوده می‌شود.

در حالی‌که بهره‌گیری از روش‌های نوین و پیشگیرانه برای درمان ناباروری قادر است تحول شگرفی در حل مشکل ناباروری بسیاری از زوجین ایجاد کند.

گفتگوی ما با دکتر سمیه کاظم‌ نژاد، جنین‌شناس و عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن سینا به بهانه افزایش آگاهی خانم‌ها از امکاناتی که این روش‌ها برای درمان ناباروری در اختیارشان قرار می‌دهد، انجام شده‌است.

یکی از روش‌های بسیار نوین در کمک به درمان ناباروری استفاده از فرآورده‌های سلولی بیولوژیک (خون قاعدگی) است. این روش چه مزیت‌هایی نسبت به روش‌های دیگر مبتنی بر استخراج سلول‌های بنیادی دارد؟

در روش‌های پیشرفته درمان ناباروری، تعدادی چرخه درمانی در نظر گرفته می‌شود تا منجر به دنیاآمدن یک فرزند شود. هر زوج به‌طور میانگین باید تا چندمرتبه در سال این عمل را انجام دهد، زیرا احتمال موفقیت این سه سیکل، بین 30تا40درصد است. یعنی ممکن است یک زوج مجبور باشند دوباره این تعداد سیکل را تکرار کنند.

از طرفی هزینه‌های درمان ناباروری از طریق این روش‌ها بسیار سنگین است اما با تولید این فرآورده سلولی بیولوژیک در کشورمان با صرف هزینه‌های کمتر نسبت به سایر روش‌های کمک باروری برای زوجین نابارور امکان استفاده از این روش درمانی نوین فراهم شده است. به این ترتیب، بسیاری از زوجینی که به‌علت مشکلات مالی از فرزندآوری منصرف می‌شوند،تشویق به استفاده از این محصول سلول درمانی خواهند شد.

از نظر تکنیکی بهره‌گیری از سلول‌های خون قاعدگی به‌اندازه روش‌های قبلی در درمان ناباروری با منشأ زنانه مؤثر خواهد بود؟

بررسی ایمنی و اثربخشی این سلول‌ها در درمان کاهش شدید ذخیره تخمدانی طی دو سال اخیر انجام گرفته که نتایج بسیار امیدوارکننده‌ای داشته است، به‌طوری‌که نشان داده شد استفاده از این سلول‌ها کاملا بی‌خطر بوده و موجب ایجاد عوارض جانبی خاصی نمی‌شود. از طرفی استفاده از این محصول بیولوژیک با افزایش تعداد و کیفیت تخمک‌های بالغ در تخمدان و نیز افزایش ضخامت آندومتر، شانس وقوع بارداری خودبه‌خودی در زوجینی که از این چنین اختلالاتی رنج می‌برند، بالاخواهد رفت.

همچنین تزریق این فرآورده سلولی موجب بهبود شرایط محیط تخمدانی و نیز شرایط لانه گزینی جنین می‌شود، در نتیجه درصد موفقیت در روش‌های پیشرفته کمک باروری مانند آی‌وی‌اف متعاقب سلول‌درمانی افزایش می‌یابد.

ضعف‌ های روش‌های قبلی چگونه با روش‌های جدید پوشش داده می‌شود؟

امروزه استحصال سلول بنیادی از منابع مختلف ازجمله جنین، مغز استخوان، خون بند‌ناف و خون محیطی به منظور دستیابی به سلول‌های بنیادی چند توان، زمینه‌ساز تحقیقات بسیاری است و دریچه جدیدی را برای درمان بیماری‌های مختلف گشوده‌است. اما ملاحظات اخلاقی استفاده از سلول‌های بنیادی جنینی، سبب محدودیت کاربرد آنها و معطوف‌شدن نظر جامعه پزشکی به سمت منبع سلول‌های بنیادی مثل مغز استخوان شده‌است. هدف عمومی از این روند، استخراج سلول‌های متمایز به‌منظور تهیه بافت‌های مختلف در فضای آزمایشگاه و رفع نیاز به پیوند بافت از فردی به فرد دیگر و نیز رفع مشکلاتی مثل عوارض رد پیوند و هزینه‌های متعدد آن است. اما منابعی که به این منظور موجود هستند، مطلوبیت کافی را ندارند. برای مثال یکی از روش‌های مرسوم تهیه منبعی برای حصول سلول‌های بنیادی، نمونه‌گیری از مغز استخوان است که به‌علت تهاجمی‌بودن روش استحصال فرد دهنده باید متحمل درد و رنج شود. منبع دیگر برای حصول سلول‌های بنیادی، بندناف است. خون بندناف گرچه منبع غنی از سلول‎های بنیادی است اما فقط یک‌بار آن هم در بدو تولد نوزاد امکان نمونه‌گیری میسر است و اگر به هر دلیلی این شرایط فراهم نشد، فرد امکان دستیابی به این نمونه برای استفاده اتولوگ را از دست می‌دهد.

خون محیطی و خون قاعدگی چه کاربردی دارند؟

خون محیطی نیز منبع دیگری از سلول‌های بنیادی است. استحصال سلول از خون محیطی نیاز به تحریک تکثیر سلول‌های بنیادی موجود در خون با استفاده از دارو دارد که مصرف این داروها عوارضی چون درد استخوان و سردرد، حالت تهوع، مشکلات خواب، تب خفیف و خستگی دارد.

در سال‌های اخیر به‌دلیل ترمیم بالای آندومتر در هر چرخه قاعدگی، خون قاعدگی به‌عنوان یکی از منابع سلول‌های بنیادی معرفی شده‌است. خون قاعدگی بافت آندومتر یک منبع غنی از سلول‌های بنیادین چند توان است که به‌آسانی در هر سیکل قاعدگی از دست می‌رود. این در حالی است که علاوه بر دسترسی آسان ماهانه و تهاجمی نبودن روش جمع‌آوری خون قاعدگی، سلول‌های بنیادی مشتق از این منبع، توانایی تکثیر و تمایز فوق‌العاده‌ای دارند. بنابراین، سلول‌های بنیادی مشتق شده از خون قاعدگی در مقایسه با سایر سلول‌ها مزایای متعددی دارد و گام جدیدی را در سلول‌درمانی بیماری‌های مختلف باز کرده است و می‌تواند نیازهای بالینی را برطرف کند.

کارایی سلول‌های خون قاعدگی استخراج شده تا چه زمانی است؟

نمونه‌ها تا پنج سال نگهداری می‌شود. بعد از پایان این دوره و پس از تایید سلامت سلول‌های ذخیره شده با رضایت فرد مراجعه‌کننده مدت زمان نگهداری قابل تمدید است. فراموش نکنید بانک خون بند‌ناف، سلامت نوزاد و بانک خون قاعدگی، سلامت مادر نوزاد را بیمه می‌کند.

زمان مناسب برای اهدای خون قاعدگی

از دکتر کاظم‌نژاد پرسیدم، خانم‌ها از چه سنی می‌توانند برای اهدای خون قاعدگی مراجعه کنند؟

وی در پاسخ گفت: هر خانمی می‌تواند در سن باروری بدون نگرانی خودش را بیمه کرده و سلول‌های بنیادی خودش را برای درمان بیماری‌ها و مشکلاتی که در آینده ممکن است دچارش شود ذخیره کند. خانم‌هایی که سن‌شان در حال افزایش است و نگران فرزندآوری خود در سنین بالاتر هستند می‌توانند در سنین جوان‌تر سلول‌های خود را در بانک سلول‌های بنیادی خون قاعدگی که در مرکز درمان ابن‌سینا فراهم آمده ذخیره کنند تا توان بارداری آنها محفوظ بماند. از سوی دیگر، خانم‌های جوان با ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی خون قاعدگی خود امکان استفاده بالینی از آنها را برای رفع علائم یائسگی یا درمان بیماری‌های مختلف، به‌خصوص بیماری‌های صعب العلاج احتمالی در دوران یائسگی فراهم کنند.

پونه شیرازی - سلامت / روزنامه جام جم