در پناه گلبرگ‌ها

حساسیت پوستی و فصلی دارند یا نه؟ شاد و آرام و سرخوشند یا مثل هر آدم دیگری ممکن است دچار افسردگی هم بشوند اما سمنانی‌ها و برخی دیگر از هموطنان‌مان در نقاط مستعد رویش گل‌محمدی مثل کاشان در اصفهان و کاخک گناباد در خراسان رضوی همچنان طی یک آیین کهن و باستانی هرساله در ماه‌های اردیبهشت و خرداد، نوزادان خود را در دریایی از گلبرگ‌ های گل‌ محمدی می‌خوابانند و غلت می‌دهند و شعر محلی می‌خوانند به امید این‌که دچار بیماری و حساسیت‌های پوستی و فصلی نشوند و به سلامت بزرگ شوند و در بزرگسالی هم شاد و سرحال باشند.

آنها این مراسم زیبا را در آیینی به‌عنوان گل‌ غلتان انجام می‌دهند؛ آیینی کهن که در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده و از بیش از یک دهه پیش در شهر امیریه در جنوب شهرستان دامغان در استان سمنان به‌صورت جشنواره‌ای باشکوه برگزار می‌شود و گردشگران زیادی از ایران و سایر نقاط جهان را به این شهر می‌کشاند؛​گردشگرانی که برخی‌شان نوزاد به بغل خود را به امیریه می‌رسانند. آنها حتی اگر ته دلشان اعتقادی به اثربخشی این آیین نداشته باشند، حتما شنیده‌اند که گل‌محمدی خواص بسیاری دارد که رفع مشکلات و التهابات پوستی و فشارهای عصبی و افسردگی برخی از این خواص است؛ ​همان خواصی که آیین گل‌غلتان به بهانه آن برگزار می‌شود.

برای مصون ماندن از آلرژی فصلی

خانم شیرزاد ساکن تهران است با این حال به ما می‌گوید سال 95 خود را به امیریه رسانده و نوزاد خود را در انبوده گل‌های محمدی این شهر غلتانده است: «همسرم از ابتدای فروردین تا اواخر شهریور دچار حساسیت فصلی می‌شود که برایش خیلی آزار‌دهنده است. زمانی که از برگزاری جشنواره گل‌غلتان در امیریه باخبر شدم و شنیدم غلتاندن نوزاد در برگ‌های گل‌محمدی حساسیت فصلی را از او دور می‌کند، تصمیم گرفتم فرزندم را در این مراسم شرکت دهم تا دست‌کم مثل پدرش دچار آلرژی فصلی نشود.»

در جشنواره گل‌ غلتان امیریه گردشگران می‌توانند خودشان به باغ‌های گل‌محمدی بروند و با دست خود برای دلبندشان گل بچینند؛ مراسمی که خانم شیرزاد درباره‌اش به ما می‌گوید: «رفتن به باغ گل و چیدن و لمس کردن گل‌برگ‌های گل‌محمدی همراه با اجرای آداب و رسوم خاص اهالی امیریه در حین برداشت گل و غلتاندن نوزاد در میان گلبرگ‌های خوشبو حس قشنگی بود که آرزو دارم یک‌بار دیگر آن را تجربه کنم. ما سه روز در امیریه بودیم و در این مدت با هماهنگی مسؤولان مراسم، در منزل یکی از اهالی سکونت و در جشن‌ها و برنامه‌های مختلف و جذاب مراسم شرکت کردیم.»

برای این بانوی تهرانی نحوه اجرای آیین گل‌غلتان هم جالب بوده است: «خانم‌هایی که مسؤول اجرای مراسم بودند با صبر و حوصله زیادی این کار را انجام می‌دادند و اگر کودکی گریه می‌کرد صبر می‌کردند تا آرام شود، بعد مراسم را انجام می‌دادند. در پایان مراسم هم پارچه سفید و گلدوزی شده که برای غلتاندن نوزاد در گل از آن استفاده شده بود را به همراه گل‌ها در قالب یک پک به ما برگرداندند تا به یادگار نگه داریم.»

حتی اگر اعتقاد ندارید شرکت کنید

خانم امیر احمدی دیگر بانوی ساکن تهران که اصالتا اهل امیریه است، تاکنون دو بار در این جشنواره حضور داشته است.

او درباره دلیل شرکتش در آیین گل‌غلتان و همچنین تجربه‌اش از این مراسم به ما می‌گوید: «طبق آنچه از پیشینیان به ما رسیده، غلتاندن نوزاد در گل‌محمدی مانع از ایجاد حساسیت‌های فصلی می‌شود و همان‌طور که بزرگ‌ترهای ما این آیین را برای ما اجرا کرده‌اند و تاکنون از لحاظ ابتلا به آلرژی‌های فصلی با مشکلی مواجه نشده‌ایم ما هم این آیین را برای فرزندان خود و اقوام‌مان اجرا می‌کنیم.شرکت در این مراسم شور و شعف خاصی برای افراد شرکت‌کننده به همراه می‌آورد حتی اگر کسی از لحاظ علمی اعتقادی به این نکته نداشته باشد که غلتاندن نوزاد در گل‌برگ‌های گل‌محمدی مانع حساسیت‌های فصلی می‌شود، باز همین که نوزادش را در میان برگ‌های معطر گل‌محمدی می‌بیند، احساس خوشایندی پیدا می‌کند. ضمن این‌که شرکت در خود جشنواره هم که چندین روز به طول می‌انجامد و برنامه‌های سرگرم‌کننده و شاد و مفرحی دارد، سفری تفریحی- گردشگری و پر از خاطره را برای خانواده‌ها رقم می‌زند.»

گردشگری با این آیین رونق گرفت

مهدی قاسمی، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان دامغان به‌عنوان یکی از متولیان برگزارکننده جشنواره گل‌غلتان در امیریه، درباره این آیین و چگونگی اجرای آن در سال‌های گذشته و اکنون به جام‌جم می‌گوید: «این آیین یکی از رسوم سنتی به‌جامانده از گذشته در مناطق مختلف دامغان است که در اولین بهار زندگی نوزاد برگزار می‌شود. موعد برگزاری آیین همزمان با باز شدن گل‌های محمدی است؛ یعنی آغاز اردیبهشت تا پایان خردادماه.

آیین گل‌غلتان اگرچه سنتی دیرینه است و از قدیم در برخی خانه‌های شهرستان دامغان اجرا می‌شده، اما از بیش از یک دهه پیش به‌صورت رسمی و طی جشنواره‌ای میراثی- گردشگری با همکاری‌های نهادهای مختلف دامغان برگزار می‌شود و گردشگران زیادی را از سراسر کشور به سوی خود جلب می‌کند.»

قاسمی درخصوص این جشنواره به ما می‌گوید: «آیین گل‌غلتان نوزاد اردیبهشت هر سال در شهر امیریه دامغان در قالب جشنواره گل‌غلتان امیریه و با هدف احیای آیین کهن مردم و نهادینه کردن آن، جذب گردشگر و رونق اقتصادی منطقه برگزار می‌شود. بازدید از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی امیریه مثل کویر حاج‌علیقلی و دریاچه نمک در کنار عرضه صنایع دستی و سوغات، گشت‌وگذار در باغ و چیدن گل برای اجرای برنامه گل‌غلتان، کارناوال شادی، برگزاری آیین ملی گل‌غلتان در خانه‌های محلی و محل برگزاری جشنواره، اجرای موسیقی‌های محلی و برنامه‌های فرهنگی، شترسواری، اسب‌سواری و رصد ستارگان ازجمله برنامه‌هایی است که معمولا در این جشنواره اجرا می‌شود.»

گل‌غلتان تعطیل نشد، مجازی شد

برنامه‌هایی که رئیس اداره میراث فرهنگی دامغان آنها را برایمان بازگو می‌کند، طی 12 دوره جشنواره برگزار می‌شده اما اردیبهشت سال گذشته و امسال این برنامه‌ها به دلیل شیوع کرونا و جلوگیری از تجمع مردم برگزار نشد. البته قاسمی می‌گوید ما جشنواره را تعطیل نکردیم بلکه نحوه اجرای آن را تغییر داده و به صورت مجازی برگزار کردیم: «در جشنواره‌های پیشین گل‌غلتان امیریه هر سال چند هزار نفر به عنوان مدعو، گردشگر، مسافر و متقاضی شرکت و برخی حتی چندین شبانه‌روز در امیریه اقامت می‌کردند. در این مدت روزانه بین 50 تا 100 کودک در جشنواره یا در منازل به‌صورت خصوصی گل​غلتان می‌شدند. اما در دو سال اخیر به دلیل کرونا این آیین به‌صورت بسیار محدود و با رعایت شرایط لازم و پروتکل‌های بهداشتی انجام و توسط صداوسیما ضبط و پخش شد تا عامه مردم به‌صورت مجازی شاهد اجرای آن باشند. به دلیل اجرای محدود، امسال فقط 10 کودک در آیین گل‌غلتان امیریه شرکت داده شدند، البته مردم می‌توانستند در خانه‌های خود این آیین را برای فرزندان‌شان اجرا کنند.»

ورود 7000 گردشگر در سال 98 به امیریه

شهردار امیریه نیز به‌عنوان یکی دیگر از متولیان برگزاری جشنواره گل‌غلتان به ما می‌گوید: «در سال 98 حدود 7000 بازدیدکننده در جشنواره سه‌روزه گل‌غلتان امیریه شرکت کردند و 250 نوزاد از 17استان کشور و همچنین نوزادهایی از کشورهای لبنان، سوریه و عراق در گل غلتانده شدند. این گردشگران در کنار اجرا و تماشای آیین گل‌غلتان، از برنامه‌های دیگر جشنواره مثل غرفه‌های صنایع‌دستی، پخت نان محلی، رقص چوب، اجرای موسیقی و رقص محلی و بازدید جاذبه‌های تاریخی و طبیعی امیریه بهره‌مند می‌شدند.»

محمد عوض‌آبادیان با بیان این‌که هم‌اکنون در امیریه حدود هشت هکتار زمین زیر کشت گل‌محمدی است، می‌افزاید: «از قدیم مرسوم بوده که هر شخص در ورودی چپ و راست باغ خود دو درخت گل‌محمدی می‌کاشته و همزمان با شکفتن گل‌های‌محمدی، از گلبرگ‌های این دو درخت برای گل‌غلتان نوزادان استفاده می‌شده است.»

به پاس زایش جهان به قدمت هخامنشیان

هانی رستگاران، مسؤول ثبت آثار و حرائم میراث ملی استان سمنان هم درباره قدمت و گستردگی این آیین با ما گفت‌وگو می‌کند: «اگرچه آیین گل‌غلتان در شهرهای دیگر شهرستان دامغان و استان سمنان مانند میامی، شاهرود، کلاته خیج و مجن هم اجرا می‌شود اما خاستگاه اصلی آن شهر امیریه است. بر اساس تحقیقات مکتوب، قدمت این جشنواره به دوران صفوی برمی‌گردد اما به لحاظ پیشینه و دیرینه‌شناسی اجرای این جشنواره به دوران هخامنشی منتسب می‌شود و علت آن‌هم مصادف‌شدنش با جشنواره‌هایی چون جشن مهرگان است که در ایران‌ باستان رواج داشته است. ایرانیان باستان از نظر فرهنگی به گل و رویش به‌عنوان نو شدن و تبلور و زایش زمین باور داشته‌اند و نوزادانی که در آن زمان به دنیا می‌آمده‌اند را به پاس قدردانی از این زایش و رویش جهان در گلستان‌هایی قرار می‌دادند و برایشان مراسمی برگزار می‌کردند. این آیین کهن در سال 1389 با درخواست اهالی و شهردار وقت امیریه در حوزه میراث ناملموس کشور به ثبت رسید.»

شهربانو خسروی - جام‌جم سمنان