روایتی از آخرین تاج

همچنین هزینه‌های بسیار که او صرف جشن‌های ۲۵۰۰ ساله می‌کرد یکی از عوامل افزایش فقر و بدهی مردم ایران برای سال‌ها شد.

نکته جالب این بود که هیچ‌کدام از ایرانی‌ها در این جشن‌ها نمی‌توانستند حضور پیدا کنند به‌جز خود درباریان و نوکران‌شان.

در واقع همه هزینه‌های سرسام‌آور از جیب ملت هزینه می‌شد و با این وجود کسانی که هیچ سودی نمی‌بردند خود مردم بودند بنابراین همین بخش از تاریخ دستمایه ساخت مستند شده و گروه سیاسی شبکه دوی سیما در مستند آخرین تاج به این موارد پرداخت کرده است.

این گروه تهیه و کارگردانی این اثر را به محسن اولیایی سپرد که در کارنامه‌اش ساخت مستندهایی با محوریت انقلاب کم ندارد.

از او در ۱۲‌بهمن هم مستند پرواز پیروزی روی آنتن شبکه دو رفت و حالا در تازه‌ترین ساخته‌اش درباره انقلاب سراغ موضوع ولخرجی‌های محمدرضا شاه رفته که از همین شبکه پخش می‌شود.

به همین دلیل با تهیه‌کننده و کارگردان مستند و حامد باقری تنها گوینده این مستند به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

چرا آخرین تاج؟

هر اثر نمایشی و غیر‌نمایشی بر مبنای اهدافی ساخته می‌شود و معمولا سازندگان هم علاقه‌مند هستند دست روی موضوعاتی بگذارند که کمتر دستمایه ساخت اثری شده باشد یا این‌که سعی می‌کنند از زاویه تازه‌تری به موضوع نگاه کنند.

این اتفاق در مستندهای انقلابی که با شروع ایام دهه فجر روانه شبکه‌های مختلف سیما شده، رخ داده است و مستندسازان سعی کردند از زوایای متفاوت به موضوع انقلاب نگاه کنند.

گروه سیاسی شبکه دو سیما هم مستثنا از این موضوع نیست و تلاش کرده با تهیه مستندهای متنوع از انقلاب، اطلاعات بسیار کاربردی در اختیار مخاطبان بگذارد، به‌ویژه مخاطبان نسل جوان که در آن برهه از تاریخ حضور نداشتند.

اولیایی، کارگردان و تهیه‌کننده، درباره محوریت مستند آخرین تاج می‌گوید: «تا به امروز مستندسازان مستندهای مختلفی از انقلاب ساخته و روانه آنتن کرده‌اند. اما آنچه اهمیت دارد این است که بتوانیم از زوایای تازه‌ای به مفاهیم انقلاب نگاه کنیم و اطلاعات جدیدی در اختیار مخاطبان قرار بدهیم. به همین دلیل ما در مستند آخرین تاج به وقایعی که بعد از روی کار آمدن محمدرضا شاه رخ‌داده، می‌پردازیم و تمرکز روی ولخرجی‌هایی داشتیم که او انجام داده بود. محمدرضا شاه سال۱۳۲۰ بر تخت نشست اما ۲۶سال بعد یعنی ۴آبان۱۳۴۶ مراسم تاجگذاری را انجام داد. برای برگزاری این مراسم هزینه‌های سرسام‌آوری شد.

در واقع در آن مقطع زمانی که قیمت نفت افزایش یافت، او به‌جای این‌که این هزینه را صرف کارهای زیرساختی در کشور انجام بدهد، صرف هزینه‌های شخصی می‌کرد. همچنین در جشن‌های۲۵۰۰ ساله و جشن هنر شیراز نیز از درآمدهای نفتی استفاده می‌شد و ما در مستند آخرین تاج به همه ولخرجی‌های محمدرضا شاه پرداختیم که همه این موارد نارضایتی مردم را به‌دنبال داشت و منجر به انقلاب شد. البته سفارش‌دهنده این مستند گروه سیاسی شبکه دو بود که ویژه مناسبت‌ها، مستندهایی متنوع تولید و روانه آنتن می‌کند. برای ایام دهه فجر هم مستندهایی سفارش داده بود و قرعه به‌نام ما افتاد تا بتوانیم درباره این بعد از تاریخ، مستند آخرین تاج را بسازیم.»

بهره بردن از تصاویر آرشیوی

مستند آخرین تاج در قالب مستندهای آرشیوی است که تهیه‌شده و از شبکه دو پخش می‌شود.

تهیه‌کننده این مستند دراین‌باره توضیح می‌دهد: به نظرم کسانی که در ساخت مستندهای تاریخی فعال هستند باید علاقه‌مند به مسائل تاریخی بوده و دغدغه‌مند باشند، زیرا در غیر این صورت نمی‌توانند مستندهایی بسازند که کاربردی برای مخاطبان باشند، چون مستند باید جنبه آموزشی هم برای بینندگان داشته باشد بنابراین مستندساز باید مسیر پژوهش را درست رفته باشد و درباره بخش‌های مختلف کارش تحقیق و پژوهش انجام داده باشد تا به‌قول‌معروف دست‌پر راهی کار شود. ما هم برای ساخت مستند آخرین تاج از منابع مختلف استفاده کردیم. البته من قبل از تولید این مستند مطالعاتی داشتم و سعی کردم برای ساخت این مستند از اسناد استفاده کنم تا بر اساس واقعیات حرف بزنیم که برای مخاطبان هم تأثیرگذارتر باشد. همچنین عکس‌ها، تصاویر آرشیوی و قراردادها را رصد کردم تا از بهترین تصاویر آرشیوی استفاده کنیم و اگر برخی از این تصاویر به لحاظ کیفیت مناسب نبودند روی تنظیم نور کارکردیم تا بتوانیم مستند قابل قبولی برای مخاطبان آماده پخش‌کنیم. درمجموع تحقیق ،نگارش و تولید این اثر یک ماه زمان برد.»

طبق اسناد صحبت کنیم

به گفته محسن اولیایی، مستندسازان آرشیوی باید به این موضوع توجه کنند که طبق اسناد کارشان را انجام بدهند تا بیشتر دیده شود.

وی توضیح می‌دهد: «نسل جوان علاقه‌مند نیست آثاری تهیه و پخش نماییم که ما قضاوت کنیم. آنها علاقه‌مند هستند که همه خوراک را در اختیارشان بگذاریم تا خودشان بر اساس دیده‌ها و شنیده‌ها قضاوت کنند. به همین دلیل وقتی ما در مستندهای انقلابی بر اساس اسناد و واقعیات عمل کنیم، مسلما می‌توانیم نظرشان را جلب کنیم، زیرا تاثیری که اسناد دارد چیز دیگری نمی‌تواند داشته باشد. بنابراین ما به‌جای قضاوت‌کردن فقط در یک اثر از مستندات حرف بزنیم تا آنها هم بر اساس چیزهایی که می‌بینند قضاوت کنند.

وی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر تلویزیون مخاطبان گسترده‌ای دارد و می‌تواند به واسطه آثار مختلف نه‌تنها مخاطبان را سرگرم کند، بلکه به آنها آموزش هم بدهد. با توجه به این‌که مطالعه مردم ما کم است و کمتر کتاب می‌خوانند، به همین دلیل ما در قالب کارهای نمایشی و غیرنمایشی می‌توانیم از اتفاقات مختلف تاریخی بگوییم. بنابراین مستند هم یکی از قالب‌هایی است که می‌تواند اطلاعات خوبی را به مخاطبان انتقال دهد. با توجه به این‌که تاریخ معاصر کشورمان هم پرتنش است، بنابراین نیاز است تا اطلاعات صحیح از تاریخ به بینندگان ارائه شود. متن نریشن مستند آخرین تاج را هم حامد باقری تنها می‌خواند که تلاش کرده با صدای خوب و لحن مناسب روایت این مستند را به‌درستی انجام دهد تا مخاطبان هم ارتباط خوبی دریافت کنند. »

گوینده باید مراقب لحن گفتارش باشد

برخی بر این باور هستند که کار گویندگان سخت نیست زیرا فقط کافی است یک صدای خوش داشت و متنی را با دقت خواند. در حالی که این طور نیست و باید گوینده، اوج و فرود صدایش را در هنگام قرائت متن متناسب با صحنه تنظیم کند. حامد باقری تنها هم گوینده مستند آخرین تاج است.

وی درباره گویندگی این مستند توضیح می‌دهد: «آقای محسن اولیایی، تهیه‌کننده و کارگردان این مستند از دوستان قدیمی من هستند و شناخت خوبی نسبت به هم داریم. وقتی متن مستند آخرین تاج را در اختیارم گذاشتند و مطالعه کردم خیلی لذت بردم، زیرا احساس کردم کاملا طبق پژوهش انجام شده است. بنابراین وقتی من خواستم متن را بخوانم تلاش کردم تا لحن گفتارم با تصاویر هم هماهنگ باشد. به عنوان مثال وقتی قرار است گوینده‌ای درباره اتفاقات ۲۸مرداد بخواند باید لحنش کمی با غم همراه باشد، اما وقتی درباره سال‌های پیروزی انقلاب و شور و حال مردم می‌گوییم باید لحن گوینده متناسب با این حال و احوال مردم باشد. در مجموع من هم سعی کردم به سهم خودم ادای دین داشته باشم و لحن گفتارم کاملا با فضای مستند همخوانی داشته باشد.»

فاطمه عودباشی - رسانه / روزنامه جام جم