تدبیر و توکل در تحریم

فرهیخته‌ترشان، مامون، امام‌ رضا را به زور ولیعهد و امام‌ جواد را داماد خود کرد و کم تدبیرهایشان امام‌ هادی و امام‌ حسن عسکری را محبوس کردند.

در زمان امام‌ حسن عسکری و پدر بزرگوارشان، حتی مرکز خلافت را هم به شهری برساخته از نظامیگری منتقل کردند، چون می‌دانستند از ظرفیت اجتماعی عمیقی در بغداد برخوردار نیستند؛ بر عکس امامان شیعه.

بعد از مامون، سیاست ظاهری مدارای خلفای عباسی با امامان شیعه، تبدیل به سیاست فشار حداکثری شد.

خلافت عباسی ظاهرا بزرگ‌ترین قدرت روز بود و قلمرویی از شرق تا غرب عالم داشت. بر عکس شیعیان در عسر و حرج بوده و مجبور بودند سیاست تقیه و سکوت را در پیش گیرند.

با این حال، خلفای عباسی مهم‌ترین دشمن خود را شیعیان می‌دانستند و بیشترین ترس‌شان از اهل‌بیت بود. بخشی از این ترس البته ناشی از شناخت دقیق عباسیان از اصل حقیقت خلافت بود. آنها که خود از تیره بنی‌هاشم بودند کیفیت و حقانیت خلافت و جانشینی پیامبر اعظم را می‌شناختند.

فشارها و تحریم‌ها همه جانبه بود و حداکثری: سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی. کار به جایی رسیده بود که در شخصی‌ترین احوالات امام نیز نظارت وجود داشت، مثل بچه‌دار شدن. آنچه نباید از نظر دور داشت دلیل این فشارها بود؛ یعنی ترس.

این تحریم‌ها و محاصره سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به نتیجه دلخواه خلفای عباسی نرسید کما این‌که تشیع بعد از امام‌ حسن عسکری بدون درک ظاهری امام باقی ماند و بالنده شد.

هر چند شکست سیاست عباسیان دلایل زیاد و پیچیده‌ای داشت، ولی حتما یکی از این دلایل رفتار مدبرانه حضرات عسکریین بود. دوری از درگیری‌های بی‌دلیل که فرجام‌های قابل پیش‌بینی داشت، حفظ شبکه اقتصادی و ارتباطی شیعیان، نفوذ در هیات حاکمه، ندادن بهانه به صاحبان قدرت، استفاده از فرصت‌های اندک به وجود آمده برای تبیین هویت خود و البته مذاکره و گرفتن امتیاز، تعیین اصول غیرقابل خدشه و پایداری بر آنها، رازداری و پنهان کردن روابط و اطلاعات، انتخاب مسؤولان و مباشران وفادار و کارآمد و....

بعد از به کار گرفتن تدبیر و توان، می‌توان(باید) چشم به یاری خدا داشت که داشتند. عباسیان حتی برای پیدا کردن فرزند امام حسن عسکری در آن محاصره تنگ ناموفق بودند که یرِیدُونَ لِیطْفِئُوا نُورَ ا... بِأَفْوَاهِهِمْ وَا... مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ کرِهَ الْکافِرُونَ.

و امروز نه‌تنها جامعه تشیع و دنیای اسلام، بلکه تمام بشریت، وجود منجی را به امام‌حسن عسکری و تدبیر و توکلش مدیون است.

مهدی قزلی - روزنامه‌نگار / روزنامه جام جم