حبس نفس نوجوان‌ها در سالن تاریک سینما

از نظر شما سینمای کودک و نوجوان از دهه 60 تا امروز دستخوش چه تغییراتی شده و آیا از سینمای کودک در شرایط کنونی رضایت دارید؟
البته که من کارشناس حوزه کودک نیستم و اصلا فیلم «منطقه پرواز ممنوع» فیلم کودک نیست و مخاطب اصلی‌اش گروه سنی نوجوان (16-9 سال) هستند، اما به عنوان یک مخاطب جدی سینما باید بگویم که اوضاع سینمای کودک و نوجوان خوب نیست. قبل از ساخت «منطقه پرواز ممنوع»، تحقیقات وسیعی روی حوزه سینمای نوجوان انجام دادیم و باید بگویم که اصلا کار شاخصی در این حوزه ساخته نشده که الان بخواهیم در مورد خوبی یا بدی آن صحبت کنیم! حتی در دهه 60 هم که به قولی دهه طلایی سینمای کودک و نوجوان است یکی- دو اثر شاخص داریم که بیشتر از اینکه «برای نوجوان» باشد «درباره نوجوان» است، اما مسئله از نظر من تعداد یا کمیت اثر نیست. گاهی شما می بینید در سینمای کشوری سالی یک فیلم ساخته می شود، اما همان یک فیلم بسیار جریان ساز و تاثیرگذار است. در کشور ما در حال حاضر کمتر فیلمی در این حوزه ساخته می شود و مهمتر از آن اینکه فیلم های ساخته شده معمولا به لحاظ فرهنگی در جهت منفی گام برداشته اند. به عنوان مثال فیلم کودکی در دهه 60 ساخته شد که همه ما از آن خاطرات خوشی داریم، حالا شما نسخه ای که دهه 90 از این فیلم ساخته شده را ببینید و مقایسه کنید! معلوم نیست نسخه دهه 90 این فیلم روی چه پارادایم فرهنگی ساخته شده! نسخه اخیر این فیلم به لحاظ شخصیت ها، سبک زندگی، پیرنگ قصه و... بسیار ضعیف عمل کرده. این مسئله البته، در اکثر آثار این حوزه در سال‌های اخیر دیده می شود. بعضی از دوستان با این نیت که پای ژانرهای به خصوص فانتزی‌تر را به سینمای ایران باز کنند آثار بی هویت و عجیبی می‌سازند که اصلا معلوم نیست شخصیت‌هایش طبق چه اصولی زندگی می کنند! به همین دلیل است که فیلمی مثل «قهرمانان کوچک» ساخته حسین قناعت که از جهت فرهنگی، خانوادگی و پایبندی به عقاید دینی درست باشد خیلی انگشت شمار است.
«منطقه پرواز ممنوع» اولین فیلم بلند شماست، چه شد که برای نخستین ساخته سینمایی‌تان سراغ این‌گونه خاص رفتید؟
خیلی اصرار دارم که بگویم «منطقه پرواز ممنوع» فیلمی در رده سنی نوجوان است. چون وقتی می‌گویند فلان فیلم در ژانر کودک و نوجوان است در عمل فیلمی می‌بینیم متعلق به ژانر کودک. نوجوانان ما این وسط خیلی مظلوم واقع شده‌اند و واجب بود به فکر آنها هم باشیم.
به رده‌بندی سنی فیلم ها اشاره کردید. طرح درجه‌بندی سنی فیلم های سینمایی که چندی پیش خیلی جدی مطرح بود، اجرا نشده متوقف شد. نظر شما درباره رده بندی سنی فیلم‌ها با هدف فرهنگ سازی و بهداشت روانی کودکان و نوجوانان چیست؟
در تمام دنیا معمولا از طریق تبلیغات فیلم است که متوجه نوع ژانر فیلمی می شویم و نظام طبقه‌بندی فیلم‌ها صرفا برای این است که مخاطب بداند با چه شاخصه‌هایی از اثر روبرو هستیم. شاخصه های یک اثر به معنای خشونت صحنه‌ها، نوع دیالوگ‌ها، صحنه‌های جنسی و... که خب قطعا برای هر سنی مناسب نیست. در ایران بارها دیده‌ام و شنیده ام که با طرح رده‌بندی سنی فیلم ها مخالفت می شود. درست است که در دنیای فعلی ما به سختی می توان محدودیت را اعمال کرد، اما هنوز برای اقشار وسیعی از مردم محصولات فرهنگی که استفاده می‌کنند مهم است و این وظیفه مسوولان سینمایی است که به مخاطب نسبت به آنچه قرار است بینند آگاهی دهند. خاطرم هست که چند سال پیش در جشنواره فجر در سالن نشسته بودم و فیلمی پخش می‌شد که دو خانمی که در ردیف جلوی من همراه با دو کودکشان آمده بودند در یک سکانس خشونت‌آمیز آن با دست جلوی چشمان فرزندانشان را گرفتند. خب حالا اگر در تیزر آن فیلم به آن مادر رده بندی سنی توصیه می‌شد مسلما دیگر فرزندش را به سالن نمی‌آورد. من از این منظر اجرای این طرح را در سینمای ایران بسیار مثبت ارزیابی می کنم.
فیلمنامه «منطقه پرواز ممنوع» را بر چه اساس نوشتید؟
فیلم نیمه بلندی به نام «هنگامه» را در سال 94 با موضوع مدافعان حرم ساختم و در پژوهش هایی که برای این فیلم داشتم به رابطه پدری که مدافع حرم بود با پسرش برخوردم. این رابطه پدر و پسری برایم جالب بود و دیدن همین رابطه پدر و پسری در ذهنم جرقه‌ای شد که چنین روابطی را در فضای دیگری به تصویر بکشم. پدری که نیست و پسری که هست و بالاخره نتیجه‌اش شد «منطقه پرواز ممنوع».
یعنی فیلم تان براساس یک داستان واقعی شکل گرفته؟
خیر. «منطقه پرواز ممنوع» برگرفته از زندگی شخصیت‌های واقعی است نه داستان واقعی. این فیلم روایتگر زندگی سه نوجوان در یکی از شهرهای کوچک ایران است که تحت تاثیر اتفاقاتی که در شهرشان می‌افتد، می‌خواهند یک هواپیما برای مسابقات هوا فضا بسازند.
فکر نمی‌کنید به عنوان نخستین کار بلندی که کارگردانی کردید باید داستان پرگره و پرکشش تری را دستمایه قرار می‌دادید؟
بازخوردی که من از نمایش فیلمم در جشنواره کودک اصفهان گرفتم این نبوده. حس بنده این است که تا پایان فیلم مخاطب نفس در سینه حبس آن را دنبال می‌کند و فیلم حدی از استاندارد را دارد. البته قطعا این فیلم می‌توانست نفس گیرتر هم بشود، اما با توجه به عکس‌العملی که از مخاطبان بعد از نمایش فیلم دیدم نتیجه رضایت بخش بوده.
از این جهت این سوال را پرسیدم که بچه های این دهه با توجه به گسترش فضای مجازی و انواع و اقسام سرگرمی ها، خیلی سخت با داستان های اینچنینی ارتباط برقرار می کنند...
دقیقا، به همین دلایلی که شما گفتید کمتر کارگردان و تهیه کننده‌ای به سمت ساخت و تولید فیلم کودک می‌رود. در دنیای امروز انواع و اقسام سرگرمی‌ها برای بچه ها فراهم است و بچه های ما بدون این‌که خوب و بد را تشخیص دهند آن را مصرف می‌کنند. خب، مسلما کار کردن برای بچه های امروز مشکل است. برای کار در حوزه کودک و نوجوان باید شناخت کافی روی کودکان و نوجوانان داشت و آنها را درک کرد. می‌دانید ما انسان‌ها فراموشکار هستیم. مثلا مشکلی که در 15 سالگی داشتیم را در 25 سالگی فراموش می‌کنیم و یادمان می‌رود در همان 15 سالگی به خاطر همان مشکل فکر می‌کردیم ته دنیا هستیم. اگر می‌خواهیم فیلمی ملموس با هر رده سنی بسازیم در وهله اول باید بتوانیم آن رده سنی و مقتضیاتش را درک کنیم. ما هم در «منطقه پرواز ممنوع» تمام تلاشمان را کردیم و سعی کردیم داستانی قهرمان پرور و جذاب را برای بچه‌ها روایت کنیم. خب، بعضی از سینماگران زدن بعضی حرف‌ها را برای نوجوان مناسب نمی بینند، اما ما مناسب می‌بینیم. درست است که مباحث تربیتی مثل گوش دادن به حرف بزرگ‌تر، مسواک زدن و... برای یک نوجوان لازم است، اما به اعتقاد ما آشنایی نوجوانان با مفهوم مقاومت هیچ اشکالی ندارد.
خودتان خواستید فیلم تان را در آبان ماه اکران عمومی کنید؟
بله، مخاطب ما نوجوانان هستند و این‌که فیلم مان در فصل بازگشایی مدارس به اکران می رسد به نظرم مزیتی است که آمار مخاطبان را بالا می برد. البته فیلم کودک و نوجوان در سبد اکران جایگاه خاصی ندارد و اگر اشتباه نکنم از ابتدای امسال تنها دو فیلم در این ژانر روی پرده سینماها رفته. از این رو بنا بر شرایط موجود بهترین زمان برای اکران فیلم مان آبان ماه بوده که امیدوارم در گیشه هم بتوانیم موفق باشیم.

میزان رعایت ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی در فیلم‌های سینمایی

سینمای کنونی ایران را سینمای اقلیت می دانم. اقلیتی که می خواهند به وسیله هنر، سبک زندگی خودشان را که خیلی با فرهنگ دینی-ملی ما مماس نیست به مردم عرضه کنند که البته گسترش این سبک زندگی از طریق سینما در جامعه بسیار سهل و آسان است. متاسفانه سینمای ما اقلیتی را به مخاطب نشان می دهد که اکثریت بقیه را تحت تاثیر قرار می دهد. خیلی از مشکلات فعلی ما ثمره نگاهی است که هنرمندان به بیرون از این کشور دارند و دلبسته مدل دیگری از فرهنگ هستند. البته در این بین فیلم هایی با فرهنگ و منش ایرانی هم داریم، اما متاسفانه غالب نیستند.

ساناز قنبری

سینما