در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
درباره دو دَمه «میر و علمدار نیامد» و «مکن ای صبح طلوع» که شب‌های تاسوعا و عاشورا به نام آنها سند خورده است
قبر می‌خواهی چه‌کار میرزا؟
نمی‌شود یاد مصیبت‌های خاندان سیدالشهدا(ع) کرد و یاد نوحه معروف «زینب زینب» مرحوم موذن‌زاده اردبیلی نیفتاد. اصلی بعضی از این اشعار و نوحه‌ها آنقدر با اخلاص و زلال سروده و خوانده شده‌اند که بعضا حتی بدون این‌که بدانیم شاعر یا مداح‌شان کیست، راه خودشان را پیدا کرده و رفته‌اند توی بدنه فرهنگ عامه.
در این گزارش درباره دو نمونه از این اشعار و نوحه‌های صحبت کرده‌ایم. نمونه‌هایی که حتما به گوش ما خورده و بعضا خودمان هم زیر لب، زمزمه‌شان کرده‌ایم. دو دمه‌های معروفی که در این ایام ده روز عزاداری محرم حتما توی هر هیات و تکیه و حسینیه‌ای خوانده می‌‌شود و عزاداران هم همراه با این ابیات بر سر و سینه می‌زنند. اینها نمونه عینی اخلاصند. فکرش را بکنید. سال‌ها ست که سرانیده این ابیات از دنیا رفته‌اند اما اثری که خلق کرده‌اند ماندگار شده و مثل آب روان، راه خودش را پیدا کرده و عطش جان هر عزاداری را سیراب.
شاعری از مسگرآباد
دو دمه‌ای که می‌خواهیم درباره آن صحبت کنیم آنقدر معروف هست که در کنار ترجیع‌بند معروف محتشم کاشانی، راه خودش را به فرهنگ عامه باز کرده و به عنوان یکی از المان‌های فرهنگ عاشورا در ایران مطرح شود. اصلا انگاری که عزاداری شب تاسوعا را به این دو دمه گره زده باشند:
ای اهل حرم میر و علمدار نیامد/ علمدار نیامد. علمدار نیامد
سقای حرم سید و سالار نیامد/ علمدار نیامد. علمدار نیامد
اطلاعات چندانی از شاعر این این دو دمه در دست نیست. مهدی امین‌فروغی از محققان و پژوهشگران مطرح حوزه فرهنگ و اشعار عاشورایی و آیینی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید که دو روایت متفاوت از شاعر این دو دمه شنیده است: «متن مکتوبی در رابطه با این نوحه وجود ندارد. هر آنچه هست، مربوط به شفاهیات و تاریخ شفاهی است که سند مکتوب و محققانه‌ای ندارند. در باره این نوحه من دو روایت متفاوت شنیده‌ام. یکی مربوط به مرشد اکبر مرشددوست که این شعر را از سروده‌های حاج مرزوق می‌دانست. دیگری هم مرشد رجب بهرو که عقیده داشت این سروده متعلق به حاج اکبر ناظم است. با این حال اینها مطالب تاریخ شفاهی است و سند مکتوب و محکمی وجود ندارد که این شعر را چه کسی سروده است.»
روایت دیگری که درباره این نوحه وجود دارد مربوط به حاج حسن رشیدی از نوحه‌خوانان قدیمی تهران است. او شاعر این دو دمه معروف را فردی به نام «میرزا عبدا... خداداد» معرفی می‌کند که او هم از نوحه‌خوان‌های قدیمی تهران بوده. گویا تخلص میرزا عبدا... «دیوانه» و با این عنوان شعر می‌سروده. آنطور که رشیدی به صبح‌نو گفته، میرزا عبدا... فرزنددار نشده و سال‌ها قبل فوت کرده و در قبرستان مسگرآباد تهران به خاک سپرده شده. بعدها در دهه 50 که این قبرستان تسطیح و به فضای سبز تبدیل شد، مزار میرزا عبدالله هم از بین می‌رود.
با این حال روایت این گمنامی از زبان یکی از نوحه‌خوانان قدیمی تهران هم در نوع خودش جالب است: «میرزا قبر می‌خواهد چه کار؟ اسم و رسم را برای چی لازم دارد. شب و روزی نیست که نوحه‌ای اهل حرم میر و علمدار نیامد نه‌تنها در کربلا که در سراسر دنیا خوانده نشود. همین برای او کافی نیست؟»
شهرت: شاعر مکن ای صبح طلوع
یکی دیگر از دو دومه‌های معروف ایام محرم و صفر «مکن ای صبح طلوع» است. این دو دمه را بسیاری از هیات‌های عزاداری در شب عاشورا می‌خوانند. احتمالا همه‌مان این نوع سینه‌زنی را تجربه کرده‌ایم. سینه‌زنان به دو دسته تقسیم می‌شوند و یک دسته مصرع اول را می‌خواند و دسته دیگر مکن ای صبح طلوع را تکرار می‌کند. در ادامه دسته دوم شروع به خواندن مصرع دوم می‌کنند و دسته قبلی «مکن ای صبح طلوع» را دو مرتبه تکرار می‌کنند. احتمالا برایتان جالب باشد بدانید که شاعر این دو دومه معروف، پدر آیت‌ا... محمدتقی بهجت است. شاعر این دو دمه تا سال‌ها ناشناخته بوده.
می‌گویند در مجلس روضه‌ای که با حضور آیت‌ا... محمدتقی بهجت برگزار شده، مداح این مصرع را استفاده می‌کند. بعد از مراسم آیت‌ا... بهجت خطاب به مداح می‌گوید «این شعر از سروده‌های مرحوم ابوی است.» جالب است که در دفتر شعری که از پدر مرحوم بهجت به جا مانده چنین سروده‌ای به چشم نمی‌خورد. احتمالا برایتان جالب باشد بدانید که ادامه این شعر هم مشخص نیست. البته اشعار متعددی وجود دارند که با این بیت شروع می‌شوند اما ادامه یکسانی ندارند. مجموعه اشعار کربلایی میرزا محمود بهجت در سال1390 در قم با همین عنوان مشهور «مکن ای صبح طلوع» منتشر شد. البته روایت مشهور کامل «مکن ای صبح طلوع» در همین کتاب به چاپ رسیده است.
اشعار کتاب در ۱۷ بخش تدوین یافته است که شامل: مراثی حضرت فاطمه زهرا(س)، مراثی امام حسن(ع)، مراثی مسلم، مراثی طفلان مسلم، مراثی حربن یزید ریاحی، وهب، ام‌لیلا(س)، حضرت علی‌اکبر(ع)، حضرت قاسم(ع)، حضرت اباالفضل(ع)، حضرت سکینه(س)، حضرت رقیه‌خاتون، حضرت فاطمه صغری، عبدا...بن حسن، حضرت امام حسین(ع)، حضرت زینب کبری(س)، و پیوست: مکن ای صبح طلوع است.
محمود بهجت یا به عبارت بهتر، کربلایی میرزا محمود بهجت در فومن سکونت داشت. سال‌ها به کار نانوایی و کلوچه‌پزی مشغول بود و در کنار آن، به امورات مردم نیز رسیدگی می‌کرد. امضا و شهادتش هم آنقدر اعتبار داشت که اسناد و قباله‌های مهم هم به گواهی وی می‌رسید. کربلایی محمود بهجت در ۱۲ بهمن سال ۱۳۲۴ شمسی از دنیا رفت. در این زمان آیت‌ا... بهجت جوانی 31 ساله بود. پیکرش در قبرستان محوطه مسجد جامع فومن به امانت سپرده شد و بعدها به شهر مقدس کربلا منتقل گردید و در آنجا دفن شد. عموما بیت اول این نوحه را همه در شب عاشورا شنیده ایم. بخش‌هایی از روایت مشهور این شعر که در کتاب مزبور به چاپ رسیده به این شرح است:
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است /عصر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع
شب قتل است یک امشب که حسین مهمان است/ غمش امشب همه از تشنگی طفلان است
مکن ای صبح طلوع
جامه‌ای صبح مزن چاک مده جولان را /هست مهمان شه دین امشب و یک فردا را
مکن ای صبح طلوع
چرخ ای چرخ مزن چرخ دگر امشب را/ تا قیامت تو نگه دار همه کوکب را
مکن ای صبح طلوع
محمدصادق علیزاده
فرهنگ و هنر
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
لزوم کامل‌تر شدن حکم قابل تحسین دادگاه لاهه
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
تکرار اتهامات واهی علیه ایران
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
بازی اروپا در پازل اسرائیل | رای شجاعانه دادگاه کیفری بین‌المللی
گفت و گو
در گفت‌وگو با دکتر سیدمرتضی موسویان، ضرورت و اهمیت داشتن دکترین در رسانه و دلایل قوت و ضعف رسانه‌های داخلی و معاند را بررسی کرده‌ایم
روایت اول، شرط پیروزی
ابراهیم تهامی، مهاجم سابق تیمملی در گفت‌وگو با جام‌جم:
تیم ۹۸ بهترین نسل فوتبالی ایران است
گفت‌وگو با محمود پاکنیت بازیگر پیشکسوت سینما، تئاتر و تلویزیون
با یعقوب(ع) زندگی میکنم
در گفت‌وگو با تهیه‌کننده مستند معروف شبکه سه اولویت‌های موضوعی فصل جدید بررسی شد