پیام از شرق به غرب

گفت‌وگوی فشرده در آستانه مجمع عمومی سازمان ملل
سفرهای پی در پی ظریف در حالی صورت می‌گیرد که اواخر شهریور، نشست مجمع عمومی سازمان‌ملل برگزار می‌شود و رئیس‌جمهور با حضور در نیویورک، رایزنی‌های گسترده‌ای را با مقامات حاضر در این اجلاس خواهد داشت.
بر این اساس، گفت‌وگوهای محمدجواد ظریف می‌تواند مقدمه‌ای برای گفت‌وگوهایی باشد که در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل صورت خواهد گرفت و به نظر می‌رسد ایران در حال جلب نظر مثبت سایر کشورها در خصوص بعضی طرح‌های منطقه‌ای در آستانه نشست سازمان ملل است. وزیر خارجه کشورمان چندی قبل در آستانه دور جدید سفرهای خود تاکید کرد: همیشه شرایط منطقه ما ویژه است و باید در این زمینه مشورت‌های گسترده‌ای داشته باشیم. با توجه به وضعیت ویژه‌ای که الان وجود دارد لازم است در آستانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد این هماهنگی‌ها انجام شود.
حال این‌که نتیجه این هماهنگی‌ها چه خواهد بود و چه تاثیری در گفت‌وگوهای رئیس‌جمهور در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل خواهد گذاشت باید تا چند هفته دیگر منتظر بود و نتیجه آن را مشاهده کرد، اما قطعا بخش مهمی از این هماهنگی‌ها درباره برجام و نیز مباحث مربوط به تامین امنیت در خلیج فارس است. البته آن‌طور که در صحبت‌های اخیر مکرون و همین‌طور وزرای خارجه اروپایی مطرح شد، اروپا به دنبال برگزاری گفت‌وگو میان روسای‌جمهور ایران و آمریکا در نیویورک است که البته جمهوری اسلامی ایران با قاطعیت اعلام کرده، چنین گفت‌وگویی انجام نخواهد شد.

حفظ برجام
یکی از اهداف این سفرها همان‌طور که وزیر خارجه هم به آن اشاره کرده حفظ برجام است. از اردیبهشت ماه که ایران تصمیم به کاهش تعهدات برجامی خود گرفته، تلاش‌هایی از سوی اروپا در جریان است تا ایران از ادامه کاهش تعهدات خود منصرف شود. با این‌حال اقدامات اروپا تا الان مطالبات ایران را برآورده نکرده و در صورت ادامه این مسیر، پنجشنبه گام سوم ایران برداشته خواهد شد. البته به نظر می‌رسد در این زمینه آنچه بیشتر محوریت پیدا کرده طرح پیشنهادی فرانسه به ایران است و ماجرای اینستکس تا حدودی به حاشیه رفته است. در همین زمینه می‌توان به دو سفر ظریف به فرانسه اشاره کرد که برای چکش‌کاری طرح پیشنهادی امانوئل مکرون به ایران صورت گرفته است. با توجه به این‌که فرانسه در هفته‌های اخیر به نوعی در قامت نماینده کشورهای اروپایی حاضر در برجام ظاهر شده و همچنین با توجه به سفر ظریف به چین و روسیه می‌توان گفت ظریف در یک ماه گذشته در سفرهایی که داشته با تمام اعضای حاضر در برجام گفت‌وگو کرده است.
در همین زمینه می‌توان به توییت سخنگوی وزارت خارجه پس از سفر دوم ظریف به فرانسه اشاره کرد که نوشت: آقای ظریف در راستای اجرای تعهدات برجامی اروپا و اعضای 1+4 و همچنین ابتکاری که بین روسای جمهور ایران و فرانسه در جریان است، ساعاتی پیش به دعوت وزیر خارجه فرانسه به شهر بیاریتز محل برگزاری اجلاس جی 7 رفت تا جزئیات این طرح مجدد بررسی شود. همچنین وزیر خارجه در سفری که به چین داشت، یکی از اهداف این سفر را حفظ برجام عنوان کرد و در سفر دیروز ظریف به روسیه نیز یکی از محورهای مذاکرات، حفظ برجام بود.
انجام این سفرها نشان‌دهنده عزم جمهوری اسلامی ایران برای مذاکره و حفظ برجام است و قطعا پس از این تلاش‌ها و برداشته شدن احتمالی گام سوم کاهش تعهدات، جای بهانه‌جویی برای طرف‌های مقابل باقی نخواهد بود.

مسائل منطقه
منطقه غرب آسیا چند دهه است روز خوش به خود ندیده و همواره در حال دست و پنجه نرم کردن با بحران‌های تحمیلی از سوی آمریکا، رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای مرتجع منطقه بوده است. با این‌حال مقطع اخیر را می‌توان مقطعی سرنوشت‌ساز در تحولات این بخش از جغرافیای بین‌الملل دانست. از یک‌سو آمریکا در اجرای طرح معامله قرن به مشکل برخورده و از سوی دیگر عربستان و امارات با وجود جنایات فراوان در یمن به بن‌بست رسیده‌اند. در کنار اینها باید به تجاوز اخیر پهپادی رژیم‌صهیونیستی به لبنان و ادامه توطئه‌های آمریکا برای سوریه اشاره کرد. وقتی به همه اینها تحولات خلیج فارس، انهدام پهپاد آمریکا، توقیف نفتکش، حملات مشکوک به چند نفتکش و تلاش آمریکا و اروپا برای ایجاد ائتلاف دریایی در خلیج فارس را بیفزاییم، اهمیت مذاکره درباره مسائل منطقه بیشتر مشخص می‌شود. به‌ویژه این‌که کشورهایی مثل اروپا و کشورهای آسیای شرقی، منافع زیادی در خلیج فارس دارند و بحران در این منطقه به شدت بر اقتصاد آنها تاثیر خواهد گذاشت.
به همین دلیل است که ظریف در هر یک از سفرهای اخیر خود، رایزنی‌های منطقه‌ای را از جمله محورهای گفت‌وگوهای خود عنوان کرده است. آن‌طور که وزیر خارجه گفته در سفر به کشورهای قطر و کویت، طرح پیمان عدم تجاوز را مطرح کرده و در سفر به کشورهای اروپایی از جمله سوئد و نروژ هم درباره یمن و افغانستان گفت‌وگو کرده است.

بی‌تاثیری تحریم آمریکا علیه ظریف
9 مرداد امسال در ادامه تحریم‌های گسترده آمریکا علیه ایران، محمدجواد ظریف در فهرست تحریم آمریکا قرار گرفت. این اقدام در حالی صورت گرفت که آمریکا مدتی قبل از آن اعلام کرده بود ظریف را در آینده نزدیک تحریم ‌می‌کند اما چند روزی این کار را به تعویق انداخت تا این‌که وزیر خارجه کشورمان در سفر به نیویورک، دعوت حضور در کاخ سفید را رد کرد و به فاصله چند روز از این اتفاق، در فهرست تحریم‌ها قرار گرفت. در چنین شرایطی این سوال مطرح بود که آیا تحریم آمریکا تاثیری بر عملکرد ظریف در روابط با سایر کشور خواهد گذاشت یا نه. اگرچه در همان روز اعلام رسمی تحریم ظریف، کشورهای مختلف در موضع‌گیری‌هایی اعلام کردند از این تحریم آمریکا تبعیت نخواهند کرد اما آنچه در عمل، بی‌تاثیری تحریم آمریکا را نشان داد سفرهایی است که یکی پس از دیگری از سوی ظریف در حال انجام است و به حوزه جغرافیایی خاصی نیز محدود نمی‌شود. ظریف در سفری که اخیرا به فنلاند داشت طی سخنانی با اشاره به سفرهایی که پی در پی به کشورهای مختلف دارد، تاکید کرد: تحریم آمریکا تاثیر و فشاری بر من ندارد.
البته قطعا نقطه اوج بی‌تاثیری تحریم آمریکا زمانی به نمایش گذاشته شد که وزیر خارجه کشورمان همزمان با برگزاری نشست سران گروه 7 در بیاریتز فرانسه و در حالی که دونالد ترامپ هم در این شهر حضور داشت برای رایزنی با وزیر خارجه و رئیس‌جمهور فرانسه به آنجا رفت.

توزیع دیپلماسی
یکی از دلایل گستردگی مقصد سفرهای ظریف می‌تواند حفظ توازن در دیپلماسی باشد؛ موضوعی که همواره مورد تاکید رهبر انقلاب بوده است.
رهبر انقلاب سال 95 در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت با تاکید بر این‌که همواره معتقد به کار دیپلماسی بوده‌ام اما باید توان دیپلماسی را به‌صورت متوازن در دنیا توزیع کرد، تصریح کردند: آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین باید سهم مناسب خود را در سیاست خارجی کشور داشته باشند.
اگر سفرهای یک ماه اخیر ظریف را در کنار سفرهای او در تیرماه به نیویورک، ونزوئلا، بولیوی و نیکاراگوئه بگذاریم، این سفرها می‌تواند مصداق مشخصی از توزیع دیپلماسی در حوزه‌های مختلف باشد.