مغز انسان پیچیده‌تر و کم‌استفاده‌تر شده‌ است!

به گزارش جام جم آنلاین از روابط عمومی شبکه چهار، در «میز علم» برنامه‌ یکشنبه 13 مرداد، حسین فروتن به‌عنوان مجری-کارشناس «چرخ»، میزبان دکتر حسین استکی، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بود.

استکی این گفت‌وگو را با توضیحاتی درباره‌ی اتفاقات پیرامون مغز در طول حیات آغاز کرد؛ «از سیزده‌ونیم میلیارد سال پیش در پی حادثه‌ای کهکشان‌ها و ستاره‌ها، از دوازده‌ونیم میلیارد سال قبل کهکشان راه شیری، از چهارونیم میلیارد سال پیش کره‌ زمین، از سه‌ونیم میلیارد قبل حیات در زمین و اولین مغز حدود 520 میلیون سال پیش به وجود آمده‌اند. عمر انسان‌های اولیه به حدود دوونیم میلیون سال و انسان مدرن به حدود 300 هزار سال می‌رسد.»

او در ادامه‌ صحبت‌هایش درباره‌ی تعداد سلول‌های قشر مغز در طی تکامل گفت: «هر چقدر موجودات پیشرفته‌تر شده‌اند، تعداد سلول‌های مغز یا همان نورون‌ها بیشتر شده‌اند. یک پشه حدود 250 هزار نورون، قورباغه 16 میلیون، کلاغ دو میلیارد نورون و کل مغز انسان حدود 86 میلیارد نورون دارد. اما مساله‌ی تعیین‌کننده تعداد کل نورون‌های مغز نیست. باید ببینیم قشر خاکستری که رویه‌ی مغز را گرفته، چه تعداد نورون دارد. به‌طور مثال مغز فیل 250 میلیارد نورون دارد اما بخش خاکستری مغز آن فقط 5.5 میلیارد نورون دارد. در حالی که انسان در بخش خاکستری مغزش حدود 16 میلیارد نورون دارد. بالاترین نورون در قشر عصبی در مغز انسان است. شواهد زیادی داریم که نشان می‌دهد پیچیدگی مغز و تعداد سلول‌های قشر خاکستری با ظرفیت شناختی آن موجود زنده ارتباط مستقیم دارد. در مغز انسان علاوه بر اینکه تعداد نورون بیشتری وجود دارد، فشردگی‌اش هم به مراتب از بقیه‌ی موجودات زنده بیشتر و متفاوت‌تر است. در پرندگان، فشردگی نورون‌ها در کلاغ و طوطی‌ها خیلی بیشتر است و موجودات باهوش‌تری هستند.»

استکی در ادامه به مقایسه‌ مغز انسان مدرن با گونه‌های اولیه‌ انسان پرداخت: «حجم مغز انسان مدرن سه برابر بیشتر از گونه‌های اولیه‌ انسان است. تغییرات اقلیمی زمینه‌ساز افزایش اندازه‌ی مغز در یک میلیون سال اخیر شده است. این یک رابطه‌ ثابت شده است که وقتی شرایط زندگی پیچیده و مشکل است، نیاز به مغز بیشتر می‌شود و در نتیجه موجودات هوشمندتری برای زندگی نیاز است.»

بخش بعدی صحبت‌های استکی به تغییرات مغز انسان در طول تاریخ حیاتش اختصاص داشت: «ساخت و استفاده از ابزار توسط گونه‌های اولیه‌ی انسان منجر به تطور شبکه‌های عصبی جدیدی شد. تطور زبان در انسان با استفاده از زیرساخت‌های عصبی مربوط به کنترل دست محقق شده است. بزرگتر شدن و پیچیده شدن جوامع عامل اصلی تغییرات عملکرد مغز انسان مدرن است. به دلیل بزرگ و پیچیده شدن جوامع پس از انقلاب کشاورزی در 11 هزار سال قبل و برای حفظ قوام و همبستگی در این جوامع، قابلیت های شناختی-عاطفی جدیدی بروز نمودند. تفاوت اصلی مغز انسان مدرن با گونه‌های اولیه‌ انسان در پیچیدگی قشر فرونتال (تحلیل و شناخت) و سیستم لیمبیک (اخلاق و عواطف) است. گستره و عمق آگاهی به تعداد سلول‌های قشر مغز و پیچیدگی شبکه‌های عصبی بستگی دارد.»

دکتر استکی در بخش پایانی صحبت‌هایش در «چرخ» گفت: «به طور طبیعی هر روز 25 گونه موجود در زمین از بین می‌رود و 25 گونه به وجود می‌آید اما الان فعالیت‌های مخرب بشر باعث شده هر روز گونه‌های بیشتری از بین بروند. حیات در کره‌ی زمین سه بار از بین رفته و دوباره برگشته. امیدوارم حتی اگر ما این گونه‌ها را از بین می‌بریم، دوباره زمین خودش را احیا کند! پژوهش‌ها نشان می‌دهد مغز انسان تا دو برابر ظرفیت فعلی گنجایش نورون دارد. این مساله به شرایط اقلیمی، تنوع ژنتیکی و میزان زاد و ولد بستگی دارد. در 100 سال اخیر هر 10 سال میزان آی‌کیو یک درجه بالا رفته اما در 10 اخیر، این میزان یک درجه پایین آمده. سن فراموشی از 65 سال به 55 رسیده چون در طول زندگی‌مان به دلیل استفاده از فناوری‌ها کار کمتری از مغزمان می‌کشیم.»

«چرخ» به تهیه کنندگی الهه بهبودی روزهای یکشنبه، دوشنبه و سه‌شنبه، از ساعت 19 به‌صورت زنده از شبکه‌ چهار پخش می‌شود.