پوست اندازی تلگرام

چند روز پیش دادستان کل کشور در مراسم تودیع و معارفه دادستان مرکز استان کردستان که در مجتمع فجر سنندج برگزار شد، اظهار کرد که دستگاه قضا سالیان سال است در تکاپوی حل مشکلات فضای مجازی است و گفت: «سال‌هاست دنبال این هستیم که مشکلات فضای مجازی را از بین ببریم، در کنار استفاده از فضای مجازی که فناوری ارزشمندی است، اما متأسفانه به دلیل رهاکردن این فضا و نبود مدیریت کافی بر آن، شاهد آثار سوء و تبعات منفی هستیم. اقدامات خوبی را در راستای رفع مشکلات این فضا در ماه‌های گذشته داشتیم و از آغاز تیر نیز شاهد تحولاتی قابل توجه در فضای مجازی خواهیم بود.»
پایان طلایی‌ها
دادستان کل کشور تاکید کرد که در این مورد اقداماتی از ناحیه رئیس قوه قضاییه صورت گرفته است: «بنده هم به عنوان فردی که هم مسؤولیت مستقیم در این فضا داشته و هم رئیس کارگروه تأیید مصادیق مجرمانه هستم، اقداماتی را انجام داده‌ و امیدواریم در تیرماه شاهد تحولات خوبی در فضای مجازی باشیم.» این صحبت‌ها و البته کند شدن فیلترشکن‌ها و قطع و وصل شدن‌های مکرر پوسته‌های غیررسمی تلگرام نشان از آن می‌داد که احتمالا آخر خرداد باید با این دو نسخه خداحافظی کنیم و همین اتفاق هم‌افتاد.
جمعه‌شب - یعنی آخرین روز خرداد- یکی از مدیران‌هاتگرام و تلگرام طلایی به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: این دو پوسته امشب برای همیشه خاموش می‌شوند و به زودی پیام‌رسان مستقل ارائه می‌شود.
این مدیر شرکت راهکار سرزمین هوشمند (صاحب‌هاتگرام و تلگرام طلایی) - ‌که هیچ‌وقت نام او را هم نفهمیدیم-درخصوص ادامه دو فعالیت پوسته تلگرام (هاتگرام و‌ تلگرام طلایی) اعلام کرد: سرورهای این دو پوسته تلگرام تا دقایقی دیگر خاموش می‌شود.
وی در ادامه افزود: بنا داریم تا یک پیام‌رسان بومی مستقل از تلگرام را به‌زودی به بازار عرضه کنیم، اما چون در تعداد سرورها محدودیت داریم باید ابتدا زیرساخت نرم‌افزاری تلگرام طلایی و‌هاتگرام از این سرورها پاک شود تا بتوانیم پروژه بومی را روی آن راه‌اندازی کنیم. همچنین چون نسخه بومی باید توسط گوگل‌پلی تایید شود، ارائه این نسخه مدتی طول می‌کشد.
این مدیر شرکت راهکار سرزمین هوشمند هدف از تعطیلی طلاگرام و‌هاتگرام را «تمکین به قانون داخلی کشور» اعلام کرد، اما خیلی‌ها بر این باور بودند تلگرام طلایی و‌هاتگرام بعد از این‌که زیر فشار اپل و اندروید قرار گرفتند عملا دیگر کارایی خود را از دست داده بودند و ناچار شدند تمکین به قانون را بهانه کنند.
از کجا آمدند؟
تقریبا یک سال و نیم پیش، پس از کش و قوس‌های فراوان با هدف جلوگیری از خروج اطلاعات کاربران و تقویت پیام‌رسان‌های داخلی بالاخره تلگرام فیلتر شده و دسترسی به این پیام‌رسان پرمخاطب در ایران غیرممکن شد، اما در شرایط ضعف نسبی پیام‌رسان‌های داخلی خطر شیوع استفاده از فیلترشکن‌ها جدی شد و با همین توجیه، دو پوسته بومی تلگرام که فیلتر نبودند در سایت‌های دانلود نرم‌افزار منتشر و به سرعت فراگیر شدند.
طبق گزارش کافه‌بازار، تلگرام طلایی توانسته بود به لطف محبوبیت تلگرام رشد خیره‌کننده بیش از ۱۰۰۰ درصدی را تجربه کرده و در فهرست محبوب‌ترین‌های کافه بازار در سال گذشته قرار بگیرد.
کانال رسمی تلگرام طلایی در لحظه انتشار این مطلب همچنان محبوب‌ترین کانال فارسی‌زبان در تلگرام بوده و 8/6میلیون دنبال‌کننده دارد (در ماه‌های گذشته تعداد اعضای این پوسته به مرز 14 میلیون دنبال‌کننده نیز رسیده بود). هرچند تعداد اعضای کانال تلگرام طلایی به سرعت در حال کاهش است.
هاتگرام نیز که قبلا در کانال خود بیش از 2/5 میلیون دنبال‌کننده جذب کرده بود، در لحظه انتشار این مقاله 4/3 میلیون دنبال‌کننده دارد.
از زمان راه‌اندازی این دو پوسته همه می‌پرسیدند این دو به کجا وصلند که به‌رغم فیلتر سفت و سخت تلگرام همچنان به کار خود ادامه می‌دهند؟ پس از آن‌که تلگرام فیلتر شد و برخی نسخه‌های فرعی تلگرام مانند تلگرام طلایی مسدود نشدند، شایعاتی در خصوص قانونی بودن یا نبودن جایگزین‌های تلگرام مطرح شد که بدون هیچ مشکلی به فعالیت خود ادامه می‌دادند و حتی برخی از آنها کماکان ادامه هم می‌دهند. در ابتدا به نظر می‌رسید این برنامه‌ها نیز به مرور زمان فیلتر خواهند شد، اما هر چه جلوتر رفتیم، متوجه شدیم مسؤولان ذی‌ربط مشکلی با فعالیت این نسخه‌های فرعی ندارند و حتی برخی از آنها با انجام مصاحبه‌هایی اعلام کردند که تلگرام طلایی قانونی است. حسن بیکی، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: وزیر اطلاعات اعلام کرده تلگرام طلایی متعلق به جمهوری اسلامی ایران است. ابوترابی، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی گفته بود برنامه‌هایی مانند تلگرام طلایی که زیر نظر تلگرام فعالیت می‌کنند داخلی‌تر بوده و پشتیبان داخلی دارند؛ به همین دلیل فعلا تصمیمی برای فیلتر کردن آنها وجود ندارد. اما از سویی دیگر برخی نهادهای دیگر نظام فعالیت این دو پوسته را غیرقانونی می‌دانستند و نسبت به ادامه فعالیت آن ابراز نگرانی می‌کردند.
مرموزترین برنامه‌های ایرانی
تا همین چند ماه پیش کش و قوس مقامات رسمی کشور در مورد دو پوسته تلگرام ادامه داشت، هر کسی در زمینه این دو پوسته چیزی می‌گفت و مردم عادی هم سر در نمی‌آوردند به قول معروف «کی به کیه!».
عبدالصمد خرم‌آبادی، معاون سابق قضایی دادستان کل کشور در امور فضای مجازی طی پستی در پیام‌رسان سروش به ادامه کار تلگرام طلایی و‌هاتگرام انتقاد کرده و آن را نوعی تمسخر حکم قضایی دانسته بود. خرم‌آبادی نوشت: «با توجه به این‌که در دستور قضایی فیلتر تلگرام به صراحت قید شده است: «اعمال مسدودسازی تلگرام باید به نحوی اجرا شود که محتوای شبکه مذکور با هیچ نرم‌افزاری (اعم از فیلترشکن و نظایر آن) در کشور قابل دسترس نباشد»، لذا فعالیت‌هاتگرام و تلگرام طلایی از ابتدا غیرقانونی و بر خلاف دستور قضایی بوده و ناقضان دستور قضایی مستوجب مجازات ماده 576 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) هستند.»
اظهار نظرهای وزیر ارتباطات، درباره تلگرام و‌هاتگرام اما جالب است. محمد جواد آذری‌جهرمی مرداد 97، در پاسخ به این که در چندگانگی بازار پیام‌رسان‌هایی در کشور که از یکسو‌هاتگرام و تلگرام طلایی امکان دسترسی تلگرام را فراهم می‌کنند، از سوی دیگر پیام‌رسان‌های داخلی در تلاش برای جذب مخاطب هستند و همچنین امکان دسترسی به تلگرام از طریق فیلترشکن فراهم است، گفت: در کشور ما دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد و فضای نقد و اظهارنظر نیز باز است که فضای خوبی است و همه اظهارنظر می‌کنند و به مسأله می‌پردازند. هر کس نظرش را می‌دهد و نظرات همه نیز محترم است!
اما وزیر ارتباطات چند ماه پیش توییتی زد و نوشت: «برای حق الناس در دی 96 گفتیم پوسته‌های فارسی تلگرام، فاقد امنیت هستند.
اکنون 127 پوسته غیر رسمی در کشور هست! با حذف دوتا از آنها باید دید مدعیان داخلی و خارجی، از محل تامین بودجه آنها خواهند گفت یا روزه سکوت خواهند گرفت؟»
آذری‌جهرمی با این توییت توپ را به زمین دیگرانی که معلوم نیست دقیقا چه کسانی هستند انداخت، اما خیلی از کاربران این سؤال برایشان ایجاد شد که چرا وزیر ارتباطات، در این یک‌سال نسبت به خطرات امنیتی این پوسته‌ها ورود نکرده و حرفی در این باره نمی‌زد؟ چرا این دو پوسته در کافه بازار حضور داشتند و نظارتی بر آنها نبود؟
اما یکی دیگر از منتقدان تلگرام طلایی هم عزت‌ا... ضرغامی بود.
عضو شورای عالی فضای مجازی، چند ماه پیش در این باره نوشت: «ما که ناسلامتی عضو شورایعالی فضای مجازی هستیم، هنوز نفهمیدیم تلگرام طلایی و دیگر مشتقات تلگرامی نوظهور داخلی چه صیغه‌ای است؟ ظاهرا جنس خارجی را با روکش داخلی می‌فروشند. این هم کار برادران را راه می‌اندازد، هم خواهران را! جوان‌های پای کار پیام رسان‌های داخلی هم، کلا نمی‌دانند کجای کارهستند!»
ضرغامی حالا در توییتر خود نوشت: «تلگرام می‌توانست یک سال پیش پوسته‌ها را حذف کند، ولی نکرد، چون قرار بود پیام رسان‌های نوپا و پرانگیزه، در آغاز کار منفعل و ناامید شوند. حالا که خیالشان از تداوم بلاهت‌ها راحت شد، از طریق گوگل نرم‌افزار‌های پوسته‌ها را از روی گوشی‌ها حذف کردند.»
ios و اندروید وارد عمل شدند!
کش و قوس‌های داخلی در مورد این دو نسخه آن‌قدر ادامه پیدا کرد که پیام‌رسان‌های بومی کاملا از نفس افتادند. تلگرام طلایی و‌هاتگرام به شکل مداوم از سوی مقامات قضایی مهلت ادامه فعالیت می‌گرفتند تا این‌که شرکت اپل اجازه نصب این دو نرم‌افزار روی گوشی‌های اپل را دیگر نداد و تلگرام طلایی از اپ‌استور حذف شد و اولین ضربه به این دو پوسته وارد شد.
چندی بعد و پس از آن‌که سرویس امنیتی گوگل پلی (پلی پروتکت) با هشدار به کاربران اندرویدی به آنها گفته بود که تلگرام طلایی قصد جاسوسی از اطلاعات شخصی آنها مانند عکس، پیغام‌ها، فهرست تماس و صداهای ضبط‌ شده را دارد و از آنها خواسته بود این نرم‌افزار را از روی گوشی‌های خود پاک کنند، حالا در اردیبهشت98، گوگل دو نرم‌افزار تلگرام طلایی و‌هاتگرام را به‌دلیل جاسوسی از اطلاعات کاربران از روی گوشی‌های اندرویدی پاک کرد و این دو اپ هم از رده خارج شدند و همزمان با حذف این دو پوسته، در غیاب پیام‌رسان جایگزین، جست‌وجوها برای فیلترشکن‌های گوناگون بالا رفت!
نذر روغن ریخته
به نظر می‌رسد این دفعه دیگر واقعا تلگرام طلایی و‌هاتگرام کارشان تمام شده و دیگر خبری از این دو فیلترشکن قانونی تلگرام نیست. با این حال سؤالات پیرامون این دو همچنان پابرجاست کدام نهاد از آنها حمایت کرد؟ اصلا این شرکت راهکار سرزمین هوشمند بود و چه قدرتی داشت که حتی مقامات قضایی از آن شاکی بودند؟

رضا بیهقی

رسانه