هم فرشته ، هم شیطان !

«مهمان» سریالی که سال70 با یک تیر دو نشان زد و در تعطیلات نوروز آن سال که از قضا با ماه مبارک رمضان همزمان‌ شده بود روی آنتن رفت.
طاهره خانم چنگال به دست شخصیت ماندگار این سریال که نقشش را مرحوم پروین سلیمانی بازی می‌کرد را هم می‌توان در فهرست اولین شخصیت‌های به‌یادماندنی این نوع سریال‌‌سازی نوشت. از عمر سریال‌های مناسبتی تلویزیون در ماه مبارک رمضان و پخش اولین سریال مهمان سعید ملکان، حدود 28 سالی می‌گذرد و گرچه چند سال اخیر از دوران اوج خود فاصله زیادی گرفته، اما در این مدت آن‌قدر کار خوب و قابل دفاع تولید کرده که شاید چند سال گذشته را می‌توان فاکتور گرفت و ندید. اینجا قرار است سریال‌ها و گونه‌های مختلف مجموعه‌های پخش‌شده از تلویزیون را مرور کنیم. حس‌های خوبی که در خاطره‌ها ماندگار شده یا ازیادرفته‌اند.
آرام از دل جامعه
آن اوایل هنوز خبری از ایده‌های عجیب‌ و غریب، افکت‌ها و ماجراهای ماورایی نبود. قصه‌ها بیشتر اجتماعی بودند و کارگردانان خوبی برای تلویزیون مجموعه می‌ساختند. حسن فتحی روایت یک ساختمان با ماجرا و آدم‌هایش را از دل اجتماع بیرون کشیده بود و اولین سریال مناسبتی خود را سال 72 ساخت. آن سال‌ها هنوز پای تمام شبکه‌ها وسط کشیده نشده بود و فقط دو شبکه با همان فرمان سریال سازی گذشته برای ماه رمضان سریال می‌ساختند. سریال‌هایی که هنوز رنگ و بوی ماه رمضانی نگرفته بودند، اما بین مخاطبان حسابی جابازکرده و موفق بودند. چند سال طول کشید تا سریال‌سازی برای این ماه تقریبا رنگ و شکلی پیدا کند و هم برای مردم و هم تلویزیون به اتفاقی ثابت تبدیل شود. سال 80 شروع دوره طلایی سریال‌های ماه رمضانی بود. رامبد جوان برای دومین تجربه کارگردانی تلویزیونی خود سراغ ایده‌ای جدید رفت و تازه می‌توان نام سریال مناسبتی را از اینجا به بعد روی آثار تولیدی صدا و سیما گذاشت.
سریال موفق «گمگشته» محبوب‌ترین سریال تلویزیون نام گرفت. سریالی با قصه‌ای نه‌چندان دور از ذهن اما جذاب. آتیلا پسیانی، بازیگر اصلی سریال، هم نقش سید باخدا را بازی می‌کرد و هم یک خلافکار تمام‌عیار. موفقیت این سریال با پخش تیتراژ پایانی با حال و هوای ماه رمضان کامل شد و در این زمینه شروعی در تیتراژهای سریال‌های مناسبتی محسوب می‌شود. سریال «چراغ‌های خاموش» کاظم بلوچی و «یادداشت‌های کودکی» پریسا بخت‌آور هم گرچه نتوانستند به‌اندازه گمگشته محبوبیت کسب کنند، اما کارهای قابل قبولی بودند که در همین ژانر اجتماعی - مناسبتی می‌توان از آنها یادکرد. ژانری که سال‌ها بعد از موج طلایی این نوع سریال‌سازی همچنان ادامه پیدا کرد و نمونه‌های زیادی در همین چارچوب ساخته شد؛ «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد»، «مدینه» و «مادرانه» که سال‌های بعد ساخته شدند. شاید بتوان بهترین اثر این مجموعه را با اختلاف «میوه ممنوعه» ساخته حسن فتحی نام برد. سریالی با بازی درخشان علی نصیریان و ایده‌ای برگرفته از داستانی جذاب که هم ازنظر بازی، هم قصه و هم کارگردانی جزو بهترین ساخته‌های تلویزیون در سریال‌های ماه رمضانی است.
گل طنز
سریال‌های طنز و روتین تلویزیون که دیگر چند سالی مانند گذشته پررنگ نبودند حالا مناسبت ماه مبارک رمضان دوباره جدی گرفته شدند و کارگردانان طنز را به میان آوردند.
سال 81 «پشت‌کنکوری‌ها» به‌عنوان اولین سریال ماه رمضانی از شبکه پنج پخش شد. گرچه سریال‌هایی مناسبتی دیگر هم کمی طنز داشتند، اما ساخته پریسابخت آور از همان لحظه شروع تیتراژ خبر از سریالی کاملا طنز می‌داد. اولین ورود سیروس گرجستانی به سریال‌های طنز مخصوصا مناسبتی به سال بعد و مجموعه «رانت‌خوار کوچک» ساخته حسین سهیلی‌زاده برمی‌گردد. شروعی که فرمول جذابی به نظر می‌آمد و باعث شد او به چهره ثابت چند سال آینده سریال‌های بعد از افطار تبدیل شود. سال 83 را می‌توان یکی از ماندگارترین سال‌های تلویزیون در سریال‌سازی طنز نامگذاری کرد.
سریال خانه‌به‌دوش، دوباره با چهره سیروس گرجستانی، اما این بار با ایده‌ای جذاب‌تر و کارگردانی رضا عطاران جز محبوب‌ترین طنزهای ماه رمضانی شد و بین مخاطبان جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد. تجربه موفقی که باعث شد عطاران سال بعد بازهم وسوسه شود و با «متهم گریخت» سراغ آن برود اما این بار خیلی به میزان قبل تجربه دل‌چسبی از آب درنیامد. جز «زیرزمین» که در سال 85 توسط علیرضا افخمی ساخته شد تقریبا چهار سال از سریال طنز خبری نبودتا دوباره عطاران با «بزنگاه» برگشت اما این بار دیگر از گرجستانی خبری نبود.
با این‌که چند سالی می‌شود دیگر خبری از این سبک مجموعه‌ها و چهره سیروس گرجستانی، حمید لولایی و مهران رجبی در ماه رمضان نیست، اما به‌طور میانگین هر دو سال یک‌بار در جدول پخش ماه رمضان یک سریال طنز قرار داشته. مامور بدرقه، سه دونگ سه دونگ، دودکش، خروس، دردسرهای عظیم و پایتخت 4 سریال‌های بعدی طنزی بودند که تلویزیون در این سال‌ها آن را تولید کرد و شاید به‌خوبی نمونه‌های اول و موفق نبودند، اما طرفداران و بینندگان خودشان را داشته‌اند.
عجیب، اما باورکردنی
در همان دوران طلایی یعنی درست اوایل دهه 80، ژانر جدیدی از سریال‌های ماه رمضانی به وجود آمد. سریال‌هایی با سبک ماورائی که تا قبل از آن نه هیچ کارگردانی سمت ساختش رفته بود نه بیننده آن را می‌شناخت.
«او یک فرشته بود» ساخته علیرضا افخمی در سال 84 اولین مواجهه مخاطبان تلویزیون با این سبک سریال را رقم زد و سروصدای زیادی به پا کرد. سال بعد سریال «صاحب دلان» هم گرچه مانند ساخته افخمی عجیب‌وغریب نبود، اما همان‌قدر ایده تازه داشت و به مذاق مخاطبان خوش‌تر آمد.
سریال « آخرین گناه» همین سال و همزمان با صاحب دلان پخش شد و حسین سهیلی‌زاده باوجود تمام تلاشش برای گذاشتن جا پای سریال او یک فرشته بود نتوانست خروجی خوبی داشته باشد. «اغما» ساخته سیروس مقدم سال 86 توانست تکمیل‌کننده قوی و موفقی برای سریال‌های سال‌های قبل باشد و آن‌قدر تروتمیز و با ایده خوب باشد که تقریبا پایانی شود برای سریال‌های خوب و موفق این ژانر. «پنجمین خورشید»، «ملکوت» و چند سریال دیگر با تلفیق ایده‌های اجتماعی بیشتر و داشتن کمی ماجراهای ماورائی در همین دسته قرار می‌گیرند و جزو نمونه‌های متوسط هستند.

بهناز سعیدی
خبرنگار