گزارش جام‌جم از روند مرمت مقبره چهارمنار تبریز

سهم چهارمنار از رویداد تبریز 2018

نمی‌شود به تبریز رفت و بازارش را ندید و در آن پرسه نزد؛ بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان که در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. بازاری با دالان‌ها، تیمچه‌ها،‌ سراها و کاروانسراها و البته مساجد و مدارس دینی بسیار؛ از جمله مقبره امیرمولا که به مقبره چهارمنار معروف و به زبان آذری دؤرد قبیرلر گفته می‌شود. این امامزاده در محله راسته کوچه تبریز، در انتهای مسجد جامع واقع شده و از سمت راست به بازار قدیمی تبریز و از سمت چپ به بازار مشروطه راه دارد. این بنا میان دو مسجد «شیخ» از قدیمی‌ترین مساجد تبریز و مسجد «چهار قبرها» که به تازگی احداث شده،‌ قرار گرفته است. این گنبد مقبره که یادگار به‌جای‌مانده از دوران ایلخانی، سلجوقی، صفوی و قاجار است، به همراه مسجد جامع تبریز، یکی از فاکتورهای اصلی ثبت جهانی بازار تبریز بود و از جمله جاذبه‌های ارزشمند و دیدنی این شهر. تا آنجا که نمی‌شود به تبریز رفت و بازارش را دید و مقبره چهارمنارش را جا انداخت؛‌ آن هم حالا که مراحل پایانی مرمتش در حال طی شدن است.

کد خبر: ۱۱۹۲۵۷۵

مقبره امیرمولا، مقبره امیر وهسودان روادی و امیرمحمد (مملان) روادی، بقاعی کم‌نظیر و بجامانده از دوره سلجوقی‌اند که در دوره‌های بعد، خصوصاً در دوره صفوی و قاجار و بعد از زلزله‌های مختلف تبریز، بازسازی شده‌اند. البته در منابع اخیر به حضور مزار سیدی بزرگوار در محدوده این مجموعه نیز اشاره شده و احتمال می‌دهند به شرف عزت آن بزرگوار، گنبد مقبره امیر وهسودان و امیر محمد روادی در این محوطه ساخته شده باشد. نام محله چارمنار یا چهارمنار کمتر به گوش مردم شهر رسیده، زیرا کوی و برزن این محله در حاشیه و محدوده قسمت شمالی بازار بزرگ تبریز قرار دارد و در ساعات غیر بازار، چندان رونقی ندارد. در حال حاضر می‌توانیم محله چارمنار یا چهار منار قدیم را با وضع فعلی تبریز این چنین مقایسه کنیم که شمال این محله، مسیر رودخانه مهران‌رود (میدان چایی)، بخش غربی آن محله راسته کوچه و مسجد جامع، قسمت شرقی آن دارایی و بخش جنوبی آن، بخش مرکزی بازار تا محدوده مسجد مقبره است و قسمت اعظم این محله را مجموعه بازار بزرگ تبریز فرا گرفته و ساکنان این محله اغلب بازرگانان و توانگران و از بزرگان شهر بوده‌اند و دلیل نامگذاری این محله نیز وجود چهار مناره بلند در روزگاران پیشین در گوشه و کنار این قسمت از شهر تبریز بوده است.
پایان مرمت تا پایان سال در صورت تامین اعتبار
بخش عمده مجموعه تاریخی بازار تبریز به‌علت اهمیت این بنا در تمام اسناد و نقشه‌های دوره‌های مختلف تاریخی چند صد سال گذشته، با نام محله چهارمنار ثبت شده است. این بنا و مجموعه محوطه آن که شامل این گنبد مقبره و گنبد مقبره‌ای دیگر و فضاهای جنبی آن در بخش شمالی حیاط است، در سال 1385 به ثبت ملی رسید؛ با این‌حال در سال‌های گذشته، آن‌گونه که مسؤولان امر می‌گفتند، به دلایلی چون کمبود اعتبار، اقدامات مرمتی آن نیمه‌کاره رها شد و وضعیت بسیار نامطلوبی داشت. تا این‌که رویداد تبریز 2018 و میزبانی این کلانشهر از گردشگران کشورهای اسلامی، به داد این بنا رسید و بهانه‌ای شد تا سال گذشته، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی، این اثر تاریخی را جزو اولویت‌های مرمتی خود قرار دهد. مرمت آغاز شدو حالا که کمتر از دو ماه تا پایان این میزبانی باقی مانده است، فقط مرمت مقبره آن به اتمام رسیده و به گفته کارشناسان، عملیات بهسازی و ساماندهی محوطه بیرونی مقبره در صورت تخصیص کامل اعتبار تا پایان امسال به پایان خواهد رسید.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در توضیح روند فعالیت‌های مرمتی به جام‌جم می‌گوید: «به‌خاطر اهمیت موضوع و سایت‌های موجود در آن، سعی می‌کنیم عملیات مرمت را قدم به قدم انجام دهیم.» مرتضی آبدار افزود: «مرمت گنبد مقبره در مدت حدود چهار ماه به اتمام رسیده و ساماندهی محوطه به مناقصه گذاشته و در صورت تامین اعتبار، سعی می‌کنیم تاپایان سال یا حداکثر پایان سال مالی جاری، پرونده ساماندهی محوطه را نیز ببندیم؛ البته با توجه به این‌که این محوطه دارای چنددوره تاریخی است، باید در عین توجه به بحث ساماندهی، مراقب لایه‌های تاریخی هم باشیم.» این بنای بسیار باارزش که بخش پایین‌دست و سکوی آن مربوط به حدود سال 450 هجری قمری است، در دوره صفوی بازسازی و تزئیناتی از کاشی معرق الحاقی نیز در دوره ایلخانی به آن الحاق شده است. در زلزله سال 1194 هجری قمری، گنبد مقبره فرو ریخته و پس از آن در دوره قاجار، عرقچینی بدون گریو روی بخش‌هایی از آن اجرا شده است.
استفاده از ایزوگام در مرمت صحت ندارد!
چندی پیش مدیر پایگاه میراث جهانی بازار تبریز از ادامه مراحل مرمت چهارمنار تبریز، طبق مستندات تاریخی و با استفاده از مصالح منطبق با علم نانو خبر داده بود. حسین اسمعیلی با اشاره به اهمیت طرح مرمت و بازسازی مجموعه تاریخی «چهارمنار تبریز» گفته بود: بنای چهارمنار تبریز، بنا به قدمت و اهمیت اثر، از جمله مهم‌ترین طرح‌های مرمتی معاونت میراث فرهنگی است که با نظارت نیروی فنی و متخصص در حال اجراست. او در ادامه با اشاره به اهم اقدامات مرمتی در این بنا افزوده بود: در مراحل اجرایی مرمت چهارمنار، مرمت جداره خارجی گنبد مقبره صفوی از پوشش حفاظتی همخوان با محیط، متشکل از پوشش حفاظتی الیافی نانو تشکیل یافته که پس از اتمام آن، لایه نهایی کاهگلی مطالعه‌شده، طبق علم نانو با در نظر گرفتن امکان تبادل هوا بین لایه داخلی و خارجی، گنبد را پوشش خواهد داد. اسمعیلی همچنین در واکنش به خبرهایی مبنی بر استفاده از ایزوگام در مرمت لایه‌های یاد شده این‌گونه پاسخ داده و گفته بود: به هیچ عنوان از لایه‌های غیر قابل نفوذ مانند ایزوگام استفاده نشده و با توجه به این‌که مرمت بناهای تاریخی امری تخصصی و حرفه‌ای است، استفاده از ملزومات مرمتی با مطالعه و طبق مستندات تاریخی لحاظ می‌شود؛ بنابراین مطالبی مبنی بر استفاده از لایه‌های غیر قابل نفوذ مانند ایزوگام نادرست بوده و صحت ندارد.