«العالم» از زبان دیگران

«روایت‌های کهنه، مردم خسته» گزارشی است به قلم سارا علوی، کارشناس دیپلماسی عمومی جهان عرب و دانشجوی دکتری مطالعات خاورمیانه در دانشگاه جان هاپکینز آمریکا که در سایت «مرکز پیشرفت آمریکا» منتشر شده و به بررسی این مساله پرداخته است. علوی از شبکه العالم به عنوان ابزار رسانه‌ای ایران در این حوزه نام برده و العالم سوری شبکه مستقلی را که از سال گذشته به طورآزمایشی شروع به کار کرده و از جدیدترین دستاوردهای معاونت برون مرزی رسانه ملی در حوزه روایت‌بانی ایران در سوریه است، مورد اشاره قرار داده است.

پایان انحصار عربی
علوی در ابتدای گزارش خود گوشه‌ای از بیانات رهبر انقلاب درباره جنگ نرم را آورده و در ادامه نوشته است:
دیگر دولت‌های عربی انحصار جریان اطلاعات در کشورهای خود را در اختیار ندارند. کاربرد تکنولوژی رسانه‌های جمعی همراه بازیگرانی همچون اروپا، ترکیه، روسیه و ایران رقابتی را در بازار اطلاعاتی چالش‌برانگیز خاورمیانه به‌وجود آورده است. افزون بر این، مصرف خبری در خاورمیانه تغییر کرده، چراکه مخاطبان در این منطقه از نمایشگر تلویزیون به نمایشگر کامپیوتر و اپلیکیشن‌های موبایلی همانند فیس‌بوک، واتس‌اپ و یوتیوب روی آورده‌اند و اخبار را از این طریق دنبال می‌کنند.
علوی پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی را وسیله‌ای عنوان می‌کند که «کار را برای مخالفان آمریکا همانند روسیه و ایران راحت کرده‌اند تا بتوانند اطلاعات نادرست از قبیل روایت‌های ضدآمریکایی خود را در قالب اخبار و در حجم بسیار زیاد منتشر کنند. همچنین، این مساله کار را برای آمریکا به منظور پاسخگویی و واکنش نسبت به این اطلاعات، دشوار کرده است.»
در واقع نویسنده این گزارش، هراس آمریکا از فعالیت‌های ضد آمریکایی در فضای مجازی را بازنمایانده است. به همین دلیل هم بود که آمریکا از چند ماه اخیر به این سو، تمرکز خود را بر محدودسازی حضور ایران و به‌ویژه رسانه‌های برون مرزی آن در فضای مجازی معطوف کرده است و جالب آن که در این میان محدود کردن فعالیت العالم در فضای مجازی نیز یکی از بخش‌های مهم همین پروژه بوده است.

تاثیر روی منافع اقتصادی - امنیتی آمریکا در منطقه
گزارش نویس «مرکز پیشرفت آمریکا» نگرانی خود را از این که «با این حال، این‌ موضوع که چگونه جنگ شکل‌دهی به افکار عمومی در منطقه خاورمیانه، نفوذ و منافع آمریکا را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد نادیده گرفته شده است» پنهان نمی‌کند و ابایی ندارد روشن کند اقدامات تحدیدکننده اخیر در همین راستا بوده است. او صراحتا و البته با استفاده ابزاری از مفهوم «کمپین‌های اطلاعات نادرست» که صرفا یک ترفند ژورنالیستی برای مخفی کردن اهداف واقعی این اقدام است، می‌نویسد:
«برای نمونه اخیرا فیس‌بوک، توییتر و یوتیوب اکانت‌ها و صفحات جعلی ساخته شده در ایران را که محتواهایی را علیه عربستان، اسرائیل و ترامپ در قالب کمپین نفوذ و برای تاثیرگذاری کاربران از سراسر جهان از جمله منطقه خاورمیانه فعالیت می‌کردند، حذف کردند. این کمپین‌های اطلاعات نادرست، دیدگاه‌های منفی را نسبت به رهبری آمریکا، قدرت نرم این کشور و حتی مردم آمریکا در میان افکار عمومی خاورمیانه گسترش می‌دادند. با این کار، آنها منافع اقتصادی و امنیتی آمریکا را تحت تاثیر قرار می‌دهند.»
«دیپلماسی عمومی و گفتمان ایران در خاورمیانه» بخش دیگری از این گزارش است که ذیل آن آمده:
حکومت جمهوری اسلامی ایران، ده‌ها سال است که بر روی دیپلماسی عمومی خود سرمایه‌گذاری کرده تا بتواند گفتمان خود را ترویج و نفوذ خود را توسعه دهد. عصر دیجیتالی کنونی، ابزارهای جدیدی را فراهم کرده که به این حکومت (ایران) این اجازه را می‌دهد که تا بتواند در مقیاس و سرعت بالا به مخاطبان عرب‌زبان دسترسی داشته باشد.

موضوعی که پنهان نماند
تردیدی نیست که سیاست‌های بالادستی ایران در زمینه پیش راندن تفکر سیاسی استقلال‌طلبانه و مقابله با سیاست‌های استکباری و سیاه‌نمایی رسانه‌های غربی و آمریکایی علیه ایران، از جمله مهم‌ترین راهبردهای نظام است. میدان آتش جنگ نرمی که آمریکا به راه انداخته است، بیشتر در خاورمیانه و شمال آفریقا متمرکز است و شعله‌های آن هرگونه تصویرسازی منصفانه از ایران را در این حیطه هدف قرار داده است. تصویرسازی‌ای که یکی از مهم‌ترین ابزارهای آن شبکه‌های برون‌مرزی ایران نظیر الکوثر، پرس‌تی‌وی، العالم، هیسپان‌تی‌وی و ... است که از این میان دو شبکه الکوثر و العالم که به زبان عربی برنامه پخش می‌کنند، در درجه اهمیت بالاتری بوده و العالم به سبب غلبه وجهه سیاسی و خبری و پیشینه اثرگذاری آن در منطقه از ارجحیت بالاتری برخوردار است.
تاثیرگذاری شبکه‌های برون مرزی و فعالیت‌های رسانه‌ای ایران در منطقه عربی، چیزی نیست که از چشم کسی پنهان بماند. نگارنده گزارش«روایت‌های کهنه، مردم خسته» در ادامه مطلب خود از بی رقیب بودن العالم در ابتدای مسیر و اقدام به موقع و جالب معاونت برون‌مرزی رسانه ملی در بزنگاه اشغال عراق توسط آمریکا می‌گوید. اتفاقی که هوشیاری و ابتکار عمل این بخش مهم و استراتژیک صداوسیما را به نمایش می‌گذارد:
«العالم سال 2003 و همزمان با حمله آمریکا به عراق راه‌اندازی شد و یک سال قبل از ورود شبکه رقیب آمریکایی خود به نام الحره، گزارش‌های کاملی را از جنگ عراق منتشر کرد. یکی از اهداف بیان‌شده برای شبکه العالم «بررسی ریشه‌های تاریخی مشکلاتی که مسلمانان با آن مواجهند» است و برنامه‌سازی‌های این شبکه به طور عمده آمریکا، اسرائیل و متحدان عربی این کشورها را نشانه می‌رود که از آنها به عنوان کشورهایی که تنها تخریب و نابودی را به منطقه آورده‌اند، یاد می‌شود. العالم به دلیل پوشش اعتراضات سال 2011 بحرین که انعکاس چندانی در شبکه الجزیره قطر و العربیه عربستان نداشت، مورد تقدیر شیعیان این کشور قرار گرفت.»
«مرکز پیشرفت آمریکا» به واسطه این مطلب در ادامه عنوان کرده است: «اسناد منتشر شده از عربستان نشان می‌دهد که از سال 2010، حکومت عربستان، نسبت به تحولات و تغییراتی که از فعالیت العالم در منطقه بویژه بخش شرقی شیعه‌نشین عربستان و همچنین بحرین حاصل می‌شد نگران بود و از این جهت به دو تامین‌کننده ارتباطات ماهواره‌ای عربی فشار آورد تا خدمات خود به این شبکه را متوقف کنند. سایر شبکه‌های فعال در منطقه که اگرچه در ظاهر وابسته به ایران نبودند، اما در جهت گفتمان ایران گام برمی‌داشتند که یکی از این شبکه‌ها، المیادین است که از آن به عنوان شبکه‌ای مخالف و رقیب با الجزیره یاد می‌شود و سال2012 شروع به کار کرد.»

استقلال ایران به روایت اندیشکده آمریکایی
بازی علوی با آمار و ارقام‌هایی که می‌نویسد، بی‌نتیجه است، وقتی می‌نویسد: در میان بازیگران مورد بررسی در این گزارش، ایران تنها کشوری است که می‌تواند ادعا کند نماینده یک روایت مستحکم ضدامپریالیستی و ضدآمریکایی است. تا زمانی هم که دیدگاه‌های منفی نسبت به هژمونی آمریکا و اشغالگری اسرائیل همچنان در منطقه موج بزند، تهران خواهد توانست از این روایت استفاده کند. پیام‌های ضدامپریالیستی ایران که برگرفته از درس‌های انقلاب اسلامی است، مداخله خارجی را رد و سیاست خارجی مستقل را ترویج می‌کند. این روایت همچنین عنصر ضدسلطنتی برگرفته از انقلاب ایران را هم دارد که با توجه به تعریف مشروعیت در قالب حکومت دینی، طبیعتا نظام‌های سلطنتی عربی را با تهدید مواجه کرده است.»
او علاوه بر نکاتی که درباره واکنش سعودی به فعالیت‌های العالم نگاشته است، تنها توجه به این جمله او عمق ترس آمریکا از نفوذ العالم در دنیای عرب را آشکار می‌کند: «تا زمانی که سیاست‌های آمریکا در منطقه ناخوشایند و نامطلوب باشد، موضع ضدآمریکایی حکومت ایران و شبکه پلتفرم‌های رسانه‌ای این کشور، از آن (در جهت اهداف خود) بهره خواهند برد.»

نگرانی از رسانه ایرانی
شکست سکوت رسانه‌ای اذناب آمریکا و حتی بی اعتنایی برخی رسانه‌های مدعی جریان جایگزین در بازتاب تحولات بحرین، دیگر اعتراف علوی در این نوشته به قدرت و اثرگذاری شبکه العالم در مقایسه با رقبای آن است. او در ادامه اشاره‌ای هم به «العالم سوری» کرده و می‌نگارد: «اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم سال گذشته، این شبکه یک کانال وابسته به خود را در سوریه راه اندازی کرده است.» که به روشنی نگرانی و بیم از کارکرد مطلوب و حرفه‌ای این رسانه جدید مجموعه معاونت برون مرزی رسانه ملی را بازتاب می‌دهد.

خط مقدمی به نام ایران
اندیشکده «مرکز پیشرفت آمریکا» معتقد است: حکومت ایران یکی از اصلی‌ترین عوامل گسترش‌دهنده روایت‌های ضدآمریکایی در خاورمیانه است و به دنبال رقابت با نفوذ آمریکا در منطقه در زمینه‌های قدرت سخت و همچنین دیپلماسی عمومی است.

شیدا اسلامی

کارشناس رسانه