الگوی توسعه جامع سرزمینی در حوضه رودخانه مرزی

به گزارش جام جم آنلاین از سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، دکتر حسین شیرزاد در گردهمایی مدیران تعاونی های تولید کشاورزی که با حضور تعدادی از مدیران بخش خصوصی و شرکتهای مهندسین مشاور طرح جامع شبکه های آبیاری و زهکشی فرعی رودخانه های مرزی کشور برگزار گردید، عنوان کرد: تاکنون 448 آبخوان زیرزمینی مشترک و مرزی در سطح جهان شناخته شده است و تقریبا 60 درصد از تمام آب‌های شیرین در حوزه‌های مرزی جریان می‌یابد بنابراین برنامه ریزی بهره برداری از منابع آب های مرزی در جهان و ایران، پدیده جدیدی نیست. این رویکرد برانتقال آب حوضه های مرزی به حوضه داخلی استوار است. بهترین الگوی آن هم، تفاهم با کشور همجوار برای بهره برداری مشترک و تثبیت حقابه و استفاده از حقابه ملی در قلمرو سرزمینی است ولی در محدوده هایی که بدلیل ساختار ژئومرفولوژیک یا سیاسی و یا ناهمگنی فضایی دو سوی مرز چنین امکانی وجود ندارد یا محقق نشده، رویکردهای متفاوتی شکل گرفته است. که زمینه بهره برداری مناسب و پایدار از منابع آب مرزی که از کشور خارج می‌شود را فراهم می سازد و مهمترین هدف آن ممانعت از خروج آب از کشور در درجه اول و پی آمدهای توسعه ای در حوضه های داخلی است.

معاون وزیر جهاد کشاورزی افزود: در این رابطه براساس سیاستهای وزارت جهاد کشاورزی، طرح جامع شبکه های آبیاری و زهکشی فرعی رودخانه های مرزی کشور در شش استان با مساحت 216805 هکتار که شامل استانهای آذربایجان شرقی در 3 شهرستان با مساحت 18840 هکتار، آذربایجان غربی در 6 شهرستان با مساحت 61570 هکتار، اردبیل در 4 شهرستان با مساحت 37888 هکتار، ایلام در 4 شهرستان با مساحت 29694 هکتار، کرمانشاه در 7 شهرستان با مساحت 52003 هکتار، کردستان در 3 شهرستان با مساحت 16810 هکتار در دست اجرا میباشد. بطور کلی طرح در 6 استان، 27 شهرستان و 74 پروژه اجراء می گردد. وضعیت مطالعات و اجرای نظامهای بهره برداری در کل طرح شامل 107684 هکتار در دست اجراء ، 111439 هکتار آماده بهره برداری می باشد.

مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، جمهوری اسلامی ایران با کشورهای همجوار دارای مرزهای آبی متعدد و متنوعی می باشند. نزدیک به 22درصد (1918 کیلومتر) از مرز مشترک کشور را 26 رودخانه کوچک و بزرگ تشکیل می دهند. (کل مرزهای کشور حدود 8755کیلومتر است که از این مقدار 2700 کیلومتر از آن دریائی و 4137 کیلومتر نیز خشکی میباشد). بزرگترین مرز رودخانه ای مربوط به روخانه ارس به طول 475 کیلومتر و کوچکترین مرز رودخانه ای مربوط به رودخانه دیرج به طول تنها 2.5 کیلومتر و قسمتی از مرز مشترک ایران با عراق می‌باشد. نزدیک به 22درصد (1918 کیلومتر) از مرز مشترک کشور را 26 رودخانه کوچک و بزرگ تشکیل می دهند. (کل مرزهای کشور حدود 8755کیلومتر است که از این مقدار 2700 کیلومتر از آن دریائی و 4137 کیلومتر نیز خشکی میباشد). در حال حاضر، 10 درصد از کل منابع آب تجدیدپذیر کشور (حدود 130 میلیارد مترمکعب) از منابع ورودی، از حوضه‌های مشترک با کشورهای همجوار تامین می‌شود که با توجه به بحران عمومی آب در کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حجم کل آب خروجی از کشور که معمولاً در بیلان‌های سالانه منعکس نمی‌شود حدود 3 تا 4 درصد کل آب تجدیدپذیر برآورد می‌شود. در نتیجه موضوع اولویت برنامه ریزی راهبردی مدیریت منابع آب در این حوضه‌ها و قلمرو سرزمینی مرزی، از اولویت و اهمیت ویژه برخوردار شده است.

به گفته وی، پیگیری این مسئله، توام با درک عمیق این قضیه است که بطور تاریخی ایران، همواره بر سر تقسیم آبهای مرزی با همسایگان خود مسئله داشته است و در چهارسوی خود حوضه های آبریز مشترک و رودخانه های مرزی مهمی مانند اروند رود، هیرمند، هریرود، اترک و ارس با همسایگان خویش دارد، معاهده ها و حکمیت های صورت گرفته درطول سالیان گذشته نشان از اهمیت موضوع رودخانه های مرزی درمناسبات با همسایگان دارد. روشن شدن جنبه های حقوقی این اختلافات و شفاف سازی در مورد حق و حقوق و اختیارات دولتهای ساحلی می تواند راهگشای حل تنش و حتی جلوگیری از بروز تنش باشد. در کنار مباحث بسیار مهمی نظیر توسعه پایدار حوضه های رودخانه ای و مدیریت یکپارچه منابع آبی و حفاظت از محیط زیست بررسی دکترین های حاکم بر بهره برداری از آبهای مشترک ضرورت پیدا می کند تا راه را برای رسیدن به توافقی پایدار هموار کند.

به نظر شیرزاد برای تحقق الگوی توسعه جامع سرزمینی در حوضه رودخانه مرزی با محوریت منابع آب الزاماً ، باید برنامه ریزی راهبردی توسعه فضایی، صورت پذیرد در این خصوص مقرر است در این طرح طبق تفاهم نامه منعقد شده فی مابین سازمان مرکزی تعاون روستایی و مجری طرح، پروژه ای به مساحت 216805 هکتار در قالب 189 تشکل در الگوهای مختلف نظام بهره برداری ساماندهی گردد. از جمله اهداف مهم این طرح افزایش بهره وری عوامل و منابع تولید، حفظ و پایداری مشارکت کشاورزان در بهره برداری و نگهداری شبکه های آبیاری و ارتقاء نقش ذینفعان اصلی در اعمال مدیریت واحد و یکپارچه در عرصه مدیریت آب و کشاورزی می باشد.

رئیس سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، ابراز امیدواری کرد که این طرح بتواند حوزه عمل تشکلهای بخش کشاورزی را وسعت بیشتری بخشیده و به ایجاد اشتغال مولد در مناطق مرزی کمک شایانی نماید.