چطوری «شهر»داری؟!

چهره شهردار تهران در این 20 روز برای مردم پایتخت، پر بود از علامت سوال؛ سوالی که حول یک محور می‌گشت: «بودن یا نبودن!» انگار برای تهرانی‌ها هم مساله همچنان همان است که بوده!

شهردار مستعفی تهران، اما در این چند روز تعطیلات نوروزی هم نظرش را تغییر نداد و صبح روز سه‌شنبه چهاردهم فروردین وقتی در جلسه هم‌اندیشی شورا حاضر شد همچنان بر خواسته‌اش پافشاری کرد؛ این‌که او دیگر نمی‌خواهد شهردار باشد. حالا اعضای شورای 22 نفره شهر تهران یعنی همان‌هایی که حدود هفت ماه پیش بعد از شور و مشورت‌های فراوان، قامت محمدعلی نجفی را برای پوشیدن رخت مدیریت شهری پایخت مناسب دیده بودند، مانده‌اند و پیدا کردن یک راه درست برای حل وفصل این ماجرا؛ نتیجه این سردرگمی، تصمیمی است که به جلسه فردای شورای شهر تهران موکول شده است.

این وسط تکلیف شهروندان پایتخت هم مشخص نیست، شهروندانی که از روزهای آغازین مدیریت شهری نجفی در تهران، از گران شدن شهر گلایه داشتند، از انتصاب افراد بازنشسته توسط آقای شهردار در سطوح مدیریتی شهر تعجب زده بودند و حتی از خدمات ارائه شده در این چند ماه توسط شهرداری احساس رضایت نداشتند و معتقد بودند شهرداری کم‌کاری می‌کند و وقتی به این کم کاری فکر می‌کردند، قبل از همه تصویر تهران برفی و یخ زده زمستان گذشته به یادشان می‌آمد!

حالا همین‌ها مانده‌اند و شهری که تکلیفش معلوم نیست چون شهردارفعلی‌اش تمایلی به ادامه راه ندارد و معلوم نیست شهردار بعدی‌اش، در صورت قبول استعفای نجفی، چه کسی است و با تکیه بر کدام ویژگی‌ها انتخاب می‌شود؟! ما برای پیدا کردن جواب این سوال با تعدادی از اعضای شورای شهر تهران تماس گرفتیم، از علی اعطا به عنوان سخنگوی شورا گرفته تا محمد سالاری و زهرا نژاد‌بهرام و محمود میرلوحی. تلفن همراه این چهارعضو شورا، زنگ خورد اما کسی پاسخگوی تماس ما نبود تا بگوید شهردار تهران را براساس چه ویژگی‌هایی انتخاب کرده یا می‌کنند؟!

نتیجه این اتفاق، تماس ما با سه فعال شهری دیگر بود؛ سه چهره شناخته شده در امور شهری. از حسین ایمانی جاجرمی، مدیر گروه جامعه‌شناسی شهر انجمن جامعه‌شناسی ایران و مهدی چمران، رئیس پیشین شورای شهر تهران گرفته تا علی نوذر‌پور، معاون پیشین امور شهرداری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.

شهر به شهردار نیاز ندارد

نظر ایمانی در این بین کاملا واضح و مشخص بود، او به ما گفت که در جامعه ما تصوری ساده‌اندیشانه و کهنه از شخص شهردار وجود دارد، این‌که ما فکر می‌کنیم او مثل سوپرمن می‌تواند مشکلات شهر را حل کند! درحالی‌که این ایده رویاپردازانه است و در دنیای واقعی چیز دیگری اتفاق می‌افتد. این استاد دانشگاه تهران، تاکید کرد اداره شهرها بیشتر از شهردار، نیازمند یک سیستم محله‌ای و مشارکتی است و در حقیقت شهردار، طبق معیارهای جامعه‌شناسی شهری بیشتر یک فرد سمبلیک است و نقش زیادی در اداره شهر ندارد و آنچه شهر را اداره می‌کند مجموعه حکومت شهری است.

با وجود این نگاه، ایمانی به ما گفت شهردار تهران باید کسی باشد که دورنمای شهر را ببیند و به مردم انگیزه بدهد که در هدایت شهر مشارکت کنند و در نهایت از ابتکارات شهروندی حمایت کند. او در ادامه گفت در دیگر شهرهای دنیا عموما شهردار مقامی انتخابی است که مستقیما توسط مردم انتخاب می‌شود. درحالی که در ایران این روال رایج نیست و این شوراست که شهردار را انتخاب می‌کند و در نتیجه شهردار براساس منافع شورا انتخاب می‌شود! چراکه منافع شورا اقتضا می‌کند کسی را انتخاب کند که از شورا حرف شنوی داشته و تابع تصمیمات شورا باشد و همین به نقطه ضعف شهردار در اجرای وظایفش تبدیل می‌شود.

ایمانی درباره ماجرای استعفای شهردار فعلی هم به ما گفت: براساس تعاریفی که وجود دارد آقای نجفی را نمی‌توانیم شهردار حساب کنیم، چون حتی یک سال هم نشده، از سمت خودش کناره گیری کرده و ارزیابی ای از فعالیت‌های ایشان نمی‌توان داشت.

شهر، شهردار جهادی می‌خواهد

اما وقتی از رئیس سه دوره قبلی شورای اسلامی شهر تهران، درباره ملاک‌ها و معیارهای مهم و تاثیرگذار در انتخاب شهردار پرسیدیم تا کار به حاشیه‌هایی مثل استعفای اخیر نکشد، او خاطرات گذشته‌اش را در دوره‌های قبلی شورا ورق زد و به ما گفت: «وقتی ما می‌خواستیم شهردار انتخاب کنیم در هر دوره، ابتدا می‌نشستیم خصوصیات و ویژگی‌های شهردار را در چند آیتم پشت سر هم ردیف می‌کردیم و بعد براساس آنها انتخاب انجام می‌شد. مثل این که انقلابی باشد، جهادی کار کند، اجرایی باشد، با مقوله فرهنگی و آسیب‌های اجتماعی آشنا باشد، بر مسائل مدیریت شهری احاطه داشته باشد، با مقوله شهرداری و اداره شهر ناآشنا نباشد و در اداره پروژه‌های شهری با تجربه باشد.»

مهدی چمران با اشاره به این ویژگی ها، به ما گفت اعضای شورا با انتخاب شهردار انگار یک رئیس‌جمهور کوچک انتخاب می‌کنند، بخصوص در شهری مثل تهران که خودش یک جمهوری کوچک و مسائل و مشکلات زیادی دارد.

رئیس سابق شورای شهر، در نهایت به بارم بندی ویژگی‌های گفته شده اشاره کرد و گفت: ما همیشه سعی می‌کردیم طبق این ویژگی‌ها به فرد انتخاب شده نمره بدهیم و بر اساس آن جلو برویم، چون شهرداری تهران یک کار کاملا اجرایی و عملیاتی است و یک مدیریت قوی می‌خواهد و قاعدتا نگاهی هم به سابقه گذشته فرد پیشنهادی در مسئولیت هایش داشتیم تا انتخاب درستی داشته باشیم.

چمران البته به این سوال ما که نجفی چقدر با این ویژگی‌هایی که او برای شهردار تهران نام برد مطابقت داشته، پاسخی نداد و گفت: اجازه بدهید من در این مورد قضاوتی نداشته باشم.

شهردار باید آگاه به قوانین باشد

سلامت جسمی و روانی، تحصیلات متناسب با درجه شهرداری، سن و سال و حسن شهرت هم معیارها و مشخصات عمومی ای بود که ابتدا مورد توجه علی نوذرپور، معاون سابق امور شهرداری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور قرار گرفت.

نوذرپور با اشاره به این معیارها به ما گفت:جدای این مشخصات، وقتی اعضای شورا می‌خواهند فردی را انتخاب کنند، قاعدتا این فرد بسته به ترکیب غالب شورا هم از جهت سیاسی، هم از لحاظ قومیتی و هم مذهبی، انتخاب می‌شود و اعضای شورا در حالت کلی سراغ یک فرد همسو با اهداف شورا می‌روند. اما در حالت کلی کسانی می‌توانند به عنوان یک شهردار موفق باشند که نسبت به قوانین و مقررات شهرداری‌ها، قوانین و مقررات شورا، قانون اساسی و قانون مدنی کشور کاملا مطلع و آگاه باشند و در مرحله بعدی، ساختار اداری و سیاسی کشور را بشناسند و بدانند چه روابطی بین شهرداری و بقیه نهادها از وزارت کشور، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری ها، استانداری، فرمانداری، وزارت شهرسازی، سازمان ملی استاندارد و... وجود دارد، چراکه آگاهی به این موضوعات باعث می‌شود شهردار تعامل صحیحی با دولت و مجموعه‌های دیگر، مجلس و سایر نهادها داشته باشد.

نوذر‌پور که رئیس هیات‌مدیره جامعه مهندسان شهرساز ایران هم هست، در ادامه روی یک موضوع کاملا شهری دست گذاشت و گفت: فردی که به‌عنوان شهردار انتخاب می‌شود، باید تجارب و سمت‌های قبلی‌اش در ارتباط با مدیریت شهری بوده باشد، زیرا اگر فردی هیچ تجربه‌ای در این زمینه نداشته باشد و یکباره وارد مجموعه مدیریت شهری شود، کار سختی پیش رو خواهد داشت.

ثبات مدیریتی موضوع دیگری بود که نوذرپور به آن توجه کرد و گفت: ثبات مدیریتی یکی از موضوعات مهم در مدیریت شهری است، نمی‌شود ما یک شهردار انتخاب کنیم و شش ماه بعد یا یک سال بعد، بگوییم که شمارا به‌خیر و ما را به سلامت! این مدیریت‌های کوتاه مدت عین ضرر است، برای جامعه، برای شهر و برای منافع کشور ضرر دارد و با اتلاف منابع همراه است.

نوذرپور با اشاره به ماجرای استعفای شهردار فعلی تهران هم به ما گفت: الان برنامه پنجساله سوم توسعه شهر تهران درحال تدوین است و سه ماه دیگر باید شهردار این برنامه را به شورای شهر تقدیم کند و تازه ما به جایی رسیده‌ایم که با بحث‌هایی درباره ماندن یا نماندن ایشان مواجهیم. همه اینها برنامه ریزی برای شهر را با مشکل مواجه می‌کند. اگر فرض را بر این بگذاریم که ایشان نماند و اعضای شورا بخواهند یکی دیگر را انتخاب کنند، این فرآیند باز مدتی طول می‌کشد و انگار ما دوباره برگشته‌ایم به نقطه صفر.

مینا مولایی - جامعه جام جم