سایه‌روشن اجرا نشدن سوآپ نفتی ایران و عراق

یکی از مباحث مهم در روابط نفتی ایران و عراق در سطح همکاری راهبردی، سوآپ نفت و گاز است. صادرات یا سوآپ نفت بین ایران و عراق از جمله اخبار مهمی است که این روزها در رسانه‌های داخلی و خارجی، در حوزه انرژی و سطوح راهبردی روابط ایران و عراق مطرح است.

جابر اللعیبی، وزیر نفت عراق ماه گذشته اعلام کرد صادرات نفت از میدان کرکوک به ایران تا پایان ماه ژانویه آغاز خواهد شد. همچنین ایران و عراق به دنبال ساخت خط لوله‌ای برای انتقال نفت از کرکوک هستند. این تصمیم اقتصادی ازجمله دستاوردهای ایران در حاشیه اجلاس 173 سازمان اوپک به شمار می‌رود.

ظرفیت‌های عراق در حوزه انرژی

عراق بعد از عربستان دومین صادرکننده عظیم نفت در میان کشورهای عضو سازمان اوپک است. ایران و عراق، ظرفیت‌های ژئوپلتیک زیادی دارند که می‌تواند به‌عنوان مکمل و در جهت رشد و پیشرفت هر دو کشور استفاده شود. از جمله این ظرفیت‌ها، میادین عمده نفتی عراق در کنار دسترسی ایران به آب‌های آزاد جهان است.

عمده میادین انرژی عراق، در خشکی قرار گرفته درحالی‌که عمده میادین ایرانی در دریا بوده و این موضوع سبب شده است استخراج نفت ایران نسبت به عراق دشوارتر بوده و نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر داشته باشد.

از طرفی ایران دسترسی مناسب به آب‌های آزاد دارد این در حالی است که دسترسی به آب‌های آزاد عراق تنها در جنوب این کشور است و وسعتی بسیار ناچیز دارد؛ بنابراین می‌توان گفت استخراج سهل‌الوصول ذخایر انرژی عراق در کنار شرایط مناسب دسترسی ایران به آب‌های آزاد می‌تواند به عنوان مکمل ارتباطی راهبردی در روابط تهران ـ بغداد باشد.

کرکوک که در شمال این کشور قرار دارد؛ ازنظر برخورداری از میادین عظیم نفتی دومین شهر بزرگ عراق است که در نبرد داعش، به تصرف این گروهک تروریستی درآمد. اقلیم کردستان عراق در سال 2014 توانست این شهر را از چنگال این گروهک تروریستی خارج کند.

بین سال 2014 تا همه‌پرسی غیرقانونی اقلیم کردستان، درآمد حاصل از فروش نفت کرکوک به نفع اقلیم کردستان مصادره می‌شد، اما بعد از همه‌پرسی با تصرف کرکوک توسط ارتش عراق، دوباره اختیارات فروش نفت میادین کرکوک به دولت مرکزی عراق واگذار شد. اقلیم کردستان از بندر جیحان در ترکیه برای صادرات نفت به بازارهای جهانی استفاده می‌کرد، اما یافتن مسیری جز جیحان از جمله اهداف مسئولان انرژی در عراق بود.

سوآپ نفتی که اجرا نشد

ایران و عراق توافق کرده بودند که روزانه 30 تا 60 هزار بشکه نفت سوآپ داشته باشند و قرار بر این بود این نفت از میدان کرکوک به پالایشگاهی در کرمانشاه ایران توسط تانکرهای نفت منتقل شود.

طبق این سوآپ، نفت از کرکوک به
دره شهر در استان ایلام ارسال‌شده و در سه مخزن شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ذخیره می‌شد و سپس از دره شهر به تنگ فنی انتقال می‌یافت. تغییر و جابه‌جایی نفت خام از این مرحله به بعد با ایجاد تأسیسات و تلمبه‌خانه در دره شهر به عهده خطوط لوله و مخابرات ایران است که این شرکت برای انجام این کار اعلام آمادگی کرده بود.

سپس این نفت، به پالایشگاه‌های کرمانشاه، شازند، تبریز و تهران ارسال می‌شد که معادل آن را باید شرکت نیکو و شرکت ملی نفت در جنوب و شمال به خریداران نفت عراق تحویل می‌دادند. به همین منظور نیز قرار بود سه دستگاه توربین و توربوپمپ از تلمبه‌خانه چشمه شور به دره شهر منتقل و نصب شود. با ساخت یک تلمبه‌خانه در دره شهر و تغییراتی که باید میان مخازن شرکت پخش و تأسیسات خط لوله (تغییر کاربری خط لوله از فرآورده به نفت خام) انجام می‌گرفت، شرایط برای انتقال نفت خام سوآپ عراق به کشور فراهم می‌شد.

اجرایی شدن این طرح سبب می‌شد بسیاری از پالایشگاه‌های کشور فعال شود. مطابق آنچه توضیح داده شد؛ سخت‌افزارهای سوآپ نفتی کاملا مهیا بود، اما درنهایت خود کار شکل نگرفت و اصل قرارداد اجرا نشد.

خبرگزاری انگلیسی رویترز به نقل از مقامات ایرانی، خبر از متوقف شدن اجرای این طرح داد. بعد از این افشاگری بود که حمید حسینی، دبیر کل اتاق مشترک بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی ایران و عراق، موضاعاتی از قبیل مسائل فنی و امنیتی را سد راه اجرای این طرح عنوان کرد.

به نظر می‌رسد، اهمیت بسیار بالای عراق به‌عنوان نخستین و مهم‌ترین شریک تجاری ایران در کنار ظرفیت بالای این کشور در برخورداری از ذخایر انرژی جهان و چشم‌انداز تبدیل‌شدن ایران به هاب انرژی، همه استدلال‌های محکمی برای برطرف کرددن موانع اجرایی این سوآپ نفتی باشد.

مسئولان ارشد نفت و گاز کشور ازجمله وزیر محترم نفت، وزارت امور خارجه و وزارت صنایع و معادن متولیان اصلی به ثمر نشستن این فرصت بی‌نظیر برای کشور هستند.