تعطیلات زباله‌ ساز

نوروز هم که سنتی برای پیوستن مردم به طبیعت بود، نه تنها فرهنگ مدارا با طبیعت را در جان مردم ایران زنده نمی‌کند، بلکه به دلیل استفاده بیش از حد از پلاستیک، ظروف یکبار مصرف و افزایش تعداد سفر، به بلایی جدی برای محیط زیست ایران تبدیل می‌شود.

در ایام نوروز منظره زشت رها شدن زباله‌های پلاستیکی در اطراف جاده‌ها، دل هر رهگذری را آزار می‌دهد. فقط تلاش همگانی و کمی تغییر رفتار در جامعه می‌توانیم شاهد چنین صحنه‌های ناگواری در طبیعت نباشیم، اما گویا گردشگران نوروزی، کمتر به روح سنت‌های پسندیده این ایام توجه دارند و با رفتارهای خود، چهره طبیعت ایران را می‌خراشند.

با نزدیک شدن به ایام نوروز، طبیعت لباس نو بر تن می‌کند اما برخی گردشگران نوروزی از هیچ کوششی برای کثیف کردن این لباس نو دریغ نمی‌کنند. حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیر کل محیط زیست مازندران در گفت‌وگو با جام‌جم به عنوان مدیر کل یکی از استان‌های گردشگر پذیر در ایام نوروز، مساله زباله در شمال را جزو مسائل حاد این منطقه اعلام می‌کند.

او می‌گوید: به طور معمول تولید سرانه زباله در شمال بالاست. در برخی شهرهای کشور، سرانه تولید زباله 600 تا 650 گرم است، اما در شمال، این سرانه به 950 گرم هم می‌رسد.

آن‌طور که ابراهیمی توضیح می‌دهد در تعطیلات نوروزی که از چند روز قبل شروع شده و تا15 فروردین ‌ادامه دارد، حدود13 میلیون گردشگر به شمال سفر می‌کنند.

او استفاده از سفره، لیوان و قاشق و چنگال یک‌بار مصرف را عامل افزایش حجم زباله در ایام نوروز می‌داند. به اعتقاد مدیر کل محیط زیست مازندران، گردشگران نوروزی روزانه هزار تن زباله بیشتر در شمال تولید کرده و میزان زباله‌های شهرهای شمالی را از 3000 تن به 4000 تن در روز می‎رسانند.

ابراهیمی کارنامی با اشاره به پیشنهادات انجام شده برای مدیریت زباله در شمال می‌گوید: علاوه بر این‌که باید تفکیک زباله از مبدا نهادینه شود، مردم باید برای تغییر الگوی مصرف تلاش کنند. باید زیرساخت‌ها هم آماده شود. بعد از تفکیک زباله، زباله‌های تفکیک شده نباید به صورت مخلوط حمل شود. بازیافتی‌ها و کمپوستی‌ها باید در مسیر جداگانه قرار بگیرند. در کنار همه اینها باید برای زباله برنامه داشته باشیم. اگر بخواهیم از زباله، سوخت هواپیما و جت یا برق و ... تولید کنیم که در دنیا به این فناوری‌ها رسیده‌اند، نیاز به برنامه‌ریزی مناسب داریم.

او تاکید می‌کند: باید بدانیم شمال فقط متعلق به شمالی‌ها نیست. باید قانونی داشته باشیم کسانی که می‌خواهند از این مناطق استفاده کنند، هزینه خدمات را هم پرداخت کنند. متاسفانه این هزینه به شمال پرداخت نمی‌شود. هزینه خدمات اکوسیستمی یا باید از سرانه اعتبارات کشور تامین شود یا این‌که مردم مثل دیگر شهرها که برای ورود به سایت‌های گردشگری هزینه می‌پردازند، مبلغی به عنوان خدمات اکوسیستمی پرداخت کنند.

به گفته مدیر کل محیط زیست مازندران مهم‌ترین مشکل در شمال کمبود اعتبار است. باید کسانی که از خدمات طبیعت استفاده می‌کنند، برای مدیریت پسماند، پساب و بهبود زیرساخت‌ها مبالغی را پرداخت کنند.

او آلودگی زباله را فقط آلودگی ناشی از حضور گردشگران ندانسته و یادآوری می‌کند: همه فکر می‌کنند در شمال ایران هوا پاک است. این در حالی است که در شهرهای غربی استان مازندران ترافیک‌های کلافه کننده داریم. اگرچه یک روز آلوده نداریم، اما آلودگی لحظه‌ای در مناطق پر ترافیک دو تا سه برابر حد مجاز است.

افزایش دو برابری تولید زباله در خانه‌ تکانی‌ها

تورج فتحی، کارشناس محیط زیست نیز در گفت‌وگو با جام‌جم به افزایش حجم زباله در ایام منتهی به نوروز اشاره می‌کند.

او می‌گوید: در اسفند به خاطر فعالیت‌های سنتی و خانه تکانی در شهرهای مختلف حجم تولید زباله افزایش می‌یابد. در تهران میزان تولید زباله به حدود 12تن در روز هم می‌رسد. این در حالی است که به‌طور عادی در این شهر روزانه حدود 8 تن زباله تولید می‌شود. این نسبت افزایشی تولید زباله در سایر شهرهای ایران هم وجود دارد.

این کارشناس محیط زیست ادامه می‌دهد: در ایام نوروز در مسیر جاده‌ها، اماکن باستانی، فرهنگی و گردشگری نیز میزان بیشتری زباله نسبت به همه ایام سال تولید می‌شود که به خاطر بازدیدهای مردم است. گردشگران در نزدیکی این اماکن اتراق می‌کنند. هنگام بازدید از این مناطق زباله‌های خود را تخلیه و بیش از همه ایام سال در این مناطق زباله تولید می‌کنند.

آن طور که او می‌گوید‌ آنچه بیش از همه به محیط زیست خسارت می‌زند، زباله‌ها و پسماندهایی است که در مسیر جاده‌های شهری تخلیه می‌شود. در خیلی از مسیرهای پرتردد اگر یک توقف کوتاه داشته باشید و به اطراف نگاه کنید، متوجه حجم زباله تخلیه شده خواهید شد.

به گفته فتحی در ایران آیین نامه‌های مربوط به دفع پسماند و تفکیک زباله از مبدا نداریم و مسئولان همواره بر فرهنگسازی تاکید می‌کنند در حالی‌که بدون تصویب قوانین مربوط و مجازات مناسب، صرفا با فرهنگ‌سازی نمی‌توان مساله پسماند را ساماندهی کرد.

او تاکید می‌کند: باید قوانین را بازنگری کنیم، سپس در ارتباط با اجرای قوانین فرهنگ‌سازی کنیم. باید در کارگروه ملی پسماند ضوابط لازم پیش‌بینی شود. وقتی این ضوابط مراحل قانونی خود را طی کرد، می‌توانیم امیدوار باشیم که هر جایی شاهد رها شدن زباله نباشیم.

جابه‌جایی زباله، دردی را دوا نمی‌کند

جواد یعقوب زاده، فعال محیط زیست و عضو انجمن بوم پژوهان که گروه آنها با همکاری سازمان بهداشت جهانی در زمینه زباله مطالعه‌ای را انجام داده است، در گفت‌وگو با جام‌جم، جمع‌آوری زباله در شمال را بی‌فایده می‌داند، زیرا این زباله‌ها بار دیگر در محل‌هایی رها می‌شوند که منبع تولید هوا و آب شمال کشور به حساب می‌آید.

او می‌گوید: حجم زباله در ایام نوروز خیلی زیاد می‌شود. در شمال مدیریت پسماند معنی ندارد. زباله فقط جابه‌جا می‌شود و در مناطقی رها می‌شود که دسترسی به آن خیلی راحت‌تر است.

یعقوب زاده اگرچه معتقد است با همکاری فعالان محیط زیست تولید زباله کمی کاهش یافته است اما به گفته او، مهم‌ترین راه حل برای ساماندهی زباله در شمال، آن است که مردم کمتر زباله تولید کرده و از مواد پلاستیکی استفاده نکنند و طرح تفکیک زباله را از مبدا اجرا کنند.

این فعال محیط زیست ادامه می‌دهد: در شمال برای دفن زباله مشکل داریم. هزینه‌های زیادی در زمینه ساماندهی زباله صرف می‌شود، اما به جای این که این هزینه‌ها صرف فرهنگ‌سازی شود، تمرکز روی زباله سوزی است که حرف و حدیث‌های زیادی درباره آن وجود دارد و البته هنوز هم برنامه‌های مرتبط با آن اجرایی نشده است.

در شمال گاهی بهترین مناطق جنگلی به محلی برای دپوی زباله تبدیل شده‌اند، اما همچنان فعالان محیط زیست وقت زیادی را صرف می‌کنند تا زباله‌ها را به صورت نمادین جمع‌آوری کرده و به این دپوهای نامناسب منتقل کنند.

یعقوب زاده درباره چرایی این رفتار فعالان محیط زیست می‌گوید: فعالان محیط زیست گروه‌های مختلفی هستند. برخی افراد علاقه‌مند هستند زباله را جمع کنند. آنها با فعالانی که خیلی حرفه‌ای روی زباله کار می‌کنند، متفاوت هستند.

به گفته او برای فعالیت‌های تخصصی باید هزینه پرداخت شود و تعداد سازمان‌های مردم نهادی که کار تخصصی می‌کنند، بسیار کم است.

با توجه به نظر کارشناسان به نظر می‌رسد باید از تولید زباله پیشگیری کرد. برای نمونه در بسیاری از کشورها، کیسه پلاستیکی توزیع نمی‌شود به همین خاطر کیسه‌های پلاستیکی در طبیعت رها نمی‌شود. نباید فراموش کرد که بخش زیادی از کاهش تولید زباله به رفتار مردم مربوط می‌شود‌، اما برای حل این معضل باید کل فرآیند تولید زباله را دید.‌

لیلا مرگن - جام‌جم