«سرچشمه» ترور نشده است

ترور سرچشمه، مصداق بارز این تعابیر و تعاریف شهید بهشتی درباره بهره‌گیری هنرمندانه و قرائتی دلنشین از اسلام است؛ مستندی که باتوجه به جایگاه و اهمیت سوژه و تاکید بر ارزش‌های قهرمان و شخصیت اصلی‌اش، تلاشی آشکار برای دست یافتن به هنری اسلامی به نظر می‌رسد. از آن دست آثاری که بدون شعار و پرداخت سطحی و کلیشه‌ای، به تعریف استاندارد هنر اسلامی نزدیک می‌شود و فرسنگ‌ها از پروژه‌های ابتر و شکست خورده سفارشی فاصله دارد، حتی اگر مبنای شروع و شکل‌گیری آن بر پایه سفارش و محترمانه‌تر، پیشنهاد باشد.

اگرچه به دلیل نمونه‌های موفقی چون ایستاده در غبار و ماجرای نیمروز، انتظار اثری خلاقانه‌تر از محمدحسین مهدویان را داشتم، اما در همین وضعیت ترور سرچشمه، یک بازخوانی موفق تاریخی در سینمای مستند محسوب می‌شود و با طرح پرسش از افرادی که شاهد و ناظر و مطلع حادثه تروریستی هفتم تیرماه 1360 و انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی در خیابان سرچشمه تهران بودند، نقبی به گذشته می‌زند تا در امتداد این کاوش، دست به روشنگری بزند؛ شفافیتی آغشته به ابهام و رازآلودگی که احتمالا تا همیشه درباره این پرونده مطرح خواهد بود.

یکی از مهم‌ترین کارکردهای این مستند، ارجاع دادن به شخصیت شایسته و والامقامی چون شهید بهشتی (با مسئولیت‌هایی چون دبیرکل حزب جمهوری اسلامی، رئیس دیوان عالی کشور و نایب رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی) و حسرتی ابدی برای فقدان او در مقطع کنونی از دوران انقلاب اسلامی است. معنای دیگری که از عنوان مبتنی بر ایهام فیلم مستفاد می‌شود، ارجاع به سرچشمه‌ای دارد که به لحاظ فیزیکی دیگر حضور ندارد و به زشت‌ترین شکل و کریه‌ترین صورت مخالفت یعنی ترور از میان برداشته شده است، اما یقینا این به مفهوم خشک شدن سرچشمه معنوی و میراث همیشگی شهید بهشتی نیست که می‌تواند مورد بهره‌برداری مردم قرار گیرد. ترور سرچشمه را در نخستین روز نمایش آن (پنجشنبه هفته گذشته) در یازدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران (سینماحقیقت) دیدم یا بهتر است بگویم ایستاده شنیدم! چون بجز پرشدن 700 صندلی سالن یک پردیس چارسو و همه فضاهای قابل‌استفاده در روی زمین و کنار دیوارها، جایی بهتر از گوشه یکی از دو در ورودی سالن برای قرار گرفتن پیدا نکردم. بنابراین همه مواجهه من و بسیاری دیگر با این فیلم، حس شنوایی بود و کمی هم حس بینایی تا از اندک روزنه‌های به وجود آمده از جمعیت جلویی، بلکه چیزی برای رویت نصیبمان شود. این وضعیت احتمالا غبطه آن عده کثیری باشد که حتی فرصت همین شکل دیدن را هم به دست نیاوردند و پشت در سالن نمایش ماندند و راهی به داخل پیدا نکردند. این موج استقبال از یک جشنواره فیلم مستند جای بسی خشنودی دارد و آدم را به حال و آینده این سینما امیدوار می‌کند.

علی رستگار

سینما