سینما نشانی خانه مفاخر را بلد نیست

سینما به‌عنوان رسانه‌ای فراگیر و جذاب، ابزار بسیار قدرتمندی در ترویج دانش است و حتی کشورهایی هم که قدمت چندانی ندارند، می‌کوشند از طریق صنعت سینما برای خود تاریخ و ریشه بسازند. بنابراین شناساندن مشاهیر، دانشمندان، افراد برجسته و... از این راه، امری است جهانی که علاوه بر وجه بین‌المللی، کمکی قابل توجه به الگوسازی نسل جوان و نوجوان همان کشور می‌کند.

در این خصوص هالیوود و سینمای غرب بسیار به این موضوع پرداخته و فیلم‌های اقتباس شده از زندگینامه بزرگان طرفداران زیادی دارد. در سینمای ایران اما، بجز چند اثر مستند، شاهد هیچ فیلم بلند داستانی ماندگاری در این باره نبوده و نیستیم.

بی شک غفلت سینمای ایران در به تصویرکشیدن زندگی مشاهیر و دانشمندانی که از نتیجه تلاش‌هایشان نه‌تنها مردم خودمان بلکه تمام مردم دنیا بهره می‌برند، در دراز مدت آسیبی جدی به بدنه سینما می‌زند که غیر قابل جبران است.

درام اندک آثاری با محوریت مشاهیر

عبدالله باکیده نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده حمایت نهادهای دولتی را در ساخت فیلم‌های با محوریت مشاهیر مهم ارزیابی کرد و به جام‌جم گفت: فیلمسازان ما (در سینما و تلویزیون) زندگی مشاهیر علمی و فرهنگی شان را به تصویر کشیده‌اند، اما با این توضیح که درام‌های این آثار در مقایسه با آثار مشابه در سینمای جهان اندک است. البته شاید این درام‌پردازی کم را بتوان به خود زندگی واقعی بزرگان ایرانی در مقایسه با بزرگان دنیا نسبت داد. در ضمن اگر قرار باشد اثر فاخر و ارزشمندی که درخور نام بزرگان کشورمان باشد، ساخته شود قطعا بخش خصوصی از عهده آن برنمی آید و این بخش دولتی است که با حمایت‌های موثرش می‌تواند گام بزرگی در این زمینه بردارد که آن هم ظاهرا اولویت‌شان با فیلم‌هایی است که جاذبه‌اش برای بیننده بیشتر است.

او تصریح کرد:‌ اگر قرار باشد فیلمی با محوریت زندگینامه دانشمندان، موسیقیدانان یا هنرمندان ساخته شود باید روی دراماتیزه کردن داستان آنها وقت گذاشت. گاهی هم در دراماتیزه کردن این داستان‌ها باید در برخی نگرش‌های افراطی تغییر ایجاد کرد و به نوعی تا حد ممکن دست فیلمساز را برای بیان اندیشه‌های نوین باز گذاشت. در مرحله بعد باید زمینه نمایش این گونه آثار نیز فراهم باشد و صرفا ساخت آنها کافی نیست. زمینه نمایش هم به معنای تبلیغات کافی تلویزیونی و محیطی، تعداد سالن ها، چیدمان سئانس‌ها و... است.

از جذابیت‌ها نباید غافل شد

عبدالحسن برزیده کارگردان فیلم برجسته «مزار شریف» در گفت‌وگو با جام‌جم خاطرنشان کرد: نخستین مسأله مهم برای سینماگران، مقوله اقتصاد سینماست. اقبال نسبت به ساخت فیلم‌هایی با محوریت زندگی دانشمندان و معرفی آنها نه تنها در سینمای ایران که در سینمای جهان کم است.

از آن‌طرف در کشور ما، وقتی قرار است راجع به این شخصیت‌ها فیلم ساخت حتما باید طوری از آنها صحبت کرد که مبرا از هرگونه خطا و اشتباهی هستند و صرفا در جهت اهداف و اندیشه‌هایشان گام برداشته اند! پرداختن به زندگی اشخاص بدون عیب و نقص و شسته رفته که هیچ تنشی در زندگی‌شان وجود نداشته چه جذابیتی برای مخاطب به‌دنبال دارد؟ به اعتقاد من باید فیلمساز در بخش‌هایی از فیلم خلاقیت داشته باشد و حتی از قوه تخیلش هم در جهت پیشبرد فیلم استفاده کند. در مجموع ساخت این‌گونه فیلم‌ها مشکل و بعضا دردسرساز است و اساسا هیچ‌کس نمی‌خواهد برای خودش دردسر بسازد. شاید اگر نهادهایی که سرمایه‌های ملی را در اختیار دارند در ساخت این موضوعات پیشقدم شوند، این کار سهل‌تر شود.

تخریب مفاخر ایرانی در سینمای هالیوود

تمام جنگ‌ها و کشورگشایی‌ها که از ابتدای تاریخ تا به حال به راه افتاده بر سر جاه‌طلبی و گسترش مرزها بوده است، اما امروز که دیگر سال‌هاست از آخرین جنگ‌‌ جهانی می‌‌گذرد، جنگ دیگری در حوزه فرهنگ به راه افتاده و آن تخریب مفاخر سرزمین‌های دیگر است! به‌عنوان مثال سینمای آمریکا فیلمی درباره ابوعلی سینا ساخته که تصویری تحریف شده از این دانشمند ایرانی را به نمایش گذاشته. «طبیب / Medicus» برگرفته از رمانی نوشته نوح گوردون با نام «The Physician» است. تصویری که این فیلم از ابن سینا (با بازی بن کینگزلی) نشان می‌دهد این پزشک جهانی را تا حد یک کارآموز پزشکی پایین می‌آورد که در پایان با سر کشیدن زهر خودکشی می‌کند! صرف نظر از بعضی حب و بغض‌های متداول هالیوود با سینمای ایران، این پرسش مطرح می‌شود که سهم سینمای ایران از معرفی مشاهیر و مفاخرش به جهانیان چقدر بوده است؟ در این باره نباید از دایره انصاف هم خارج شد و بگوییم ایرانی‌ها هیچ کاری درباره مفاخرشان نکرده‌اند که از جمله آنها می‌توان به مستند «قضیه بیرونی» ساخته مهناز رکنی اشاره کرد. داستانی که از خردسالی تا مرگ ابوریحان بیرونی را به تصویر می‌کشد، اما آیا یک مستند می‌تواند حق مطلب را در مورد چنین بزرگ و بزرگانی ادا کند؟

تصاویر مشاهیر غرب در سینما

برخی از آثار ساخته شده در سینمای غرب در جهت معرفی مشاهیرشان:

«ماریا اسکلودوفسکا کوری» (با موضوع زندگی ماری کوری نخستین زن فیزیکدان و شیمیدانی که برنده جایزه نوبل شد)

«یک ذهن زیبا» (با موضوع زندگی جان فوربزنش جونیور دانشمند و ریاضیدانی که نوبل اقتصاد گرفته)

«تئوری همه چیز» (با موضوع زندگی استیفن هاوکینگ پرآوازه‌ترین دانشمند دهه آخر قرن بیستم)

«بازی تقلید» (با موضوع زندگی آلن تورینگ که در زمان جنگ جهانی دوم دستگاهی ویژه را برای رمزگشایی از ماشین انیگما ـ ماشین رمز‌گذاری روی پیام‌های آلمان‌ها ـ اختراع کرد)

«معجزه‌گر» (با موضوع زندگی هلن کلر نویسنده‌ای نابینا و ناشنوا)

ساناز قنبری