فرآوری و تزریق سلول‌های بنیادی برای درمان بیماران قلبی در ایران

اولین مطالعات سلول درمانی در بیماری‌های قلبی با سهل‌الوصول‌ترین سلول‌ها صورت گرفت. سلول‌های ماهیچه‌ای که حاصل جداسازی و کشت سلول‌های به دست آمده از یک بیوپسی ماهیچه‌ای بودند، با این فرضیه که منشأ این سلول‌ها تا حد زیادی شبیه سلول‌های ماهیچه قلبی است، نقش آغازگر را داشتند، اما خیلی زود این منبع به دلیل ایجاد آریتمی بعد از تزریق در مطالعات انسانی کمرنگ شد تا این که مطالعات گسترده حیوانی نشان داد، سلول‌های بنیادی مشتق از مغز استخوان می‌توانند بخوبی باعث ترمیم بافت قلبی شوند. اغلب این یافته‌ها تاکید داشتند، استفاده از سلول درمانی برای بیمارانی که وضعیت بدتری از نظر کسر جهشی دارند، اثرات بهتری در مقایسه با بیمارانی دارد که از عملکرد قلبی بالاتری برخوردارند. با گسترش این مطالعات داده‌های به دست آمده نیز دقت بیشتری به خود گرفتند و به کار گرفتن ابزارهای دقیق‌تر نشان داد، در این روش هرچند تا اندازه‌ای کیفیت زندگی و همچنین کسرجهشی قلب بیمار بهبود می‌یابد، اما اثری از افزایش ترمیم به صورت محسوس نیست. این موضوع باعث شد، محققان به منابع دیگری از سلول‌های بنیادی و عمدتا سلول‌های بنیادی کشت شده توجه خاصی داشته باشند.

در این میان، سلول‌های بنیادی مشتق از بافت قلبی خود بیماران بیشترین توجه را به خود جلب کرده و سال 1391/ 2012 سازمان غذا و داروی آمریکا انجام اولین مطالعه بالینی در این خصوص را تایید کرده است. در این روش، ابتدا یک بیوپسی از بافت قلبی به دست آمده و بعد از کشت، سلول‌ها در موضع ایسکمی یا عروق قلبی تزریق می‌شوند. هرچند هنوز برای قضاوت در این خصوص بسیار زود است، به نظر می‌رسد این سلول‌ها از توانایی بیشتری در بهبود عملکرد قلبی در بیماران مبتلا به کاردیومیوپاتی برخوردار باشند. در حال حاضر، پژوهشگران ایرانی موفق به فرآوری این سلول‌ها از نمونه‌های به دست آمده از بیوپسی اندومیوکاردیال بیماران شده‌اند.

جدیدترین نوع سلول‌هایی که امروز در حال بررسی حین مطالعات کارآزمایی بالینی هستند، سلول‌های پیش‌ساز مشتق از سلول‌های پرتوان جنینی هستند که نتایج امیدوارکننده از تزریق آنها روی یک بیمار فرانسوی مبتلا به نارسایی قلبی گزارش شده است. جایگاه درمان بیماری‌های قلبی با کمک سلول‌های بنیادی درکتاب‌های مرجع پزشکی از جمله هاریسون (Harrison) و برانوالد (Braunwald) هم مطرح شده است. البته هنوز در دسته درمان‌های استاندارد به شمار نمی‌رود ولی بدون شک تنها شانس درمانی بعضی بیماران قلمداد می‌شود. جای بسی خرسندی است که به همت پژوهشگران داخلی، ایران نیز همگام با سایر کشورهای پیشرو در این علم توانایی فرآوری و تزریق سلول‌های بنیادی برای بیماران قلبی را پیدا کرده است.

زمان تزریق سلول بعد از ایسکمی یا آسیب بافتی، مسیر تزریق سلول شامل تزریق وریدی، تزریق داخل عروق قلبی یا تزریق درعضله قلبی، تعداد سلول‌های تزریق شده و نوع آنها، دفعات تزریق، معیارهای انتخاب بیماران برای سلول درمانی، استفاده کردن یا نکردن از حامل برای تزریق سلول و عوارض درازمدت چنین روش درمانی از جمله چالش‌های مهم در عرصه استفاده از سلول‌درمانی در بیماری‌های قلبی است، اما آنچه را به یقین می‌توان گفت، این است که در آینده‌ای نه چندان دور سلول درمانی از روش‌های درمانی در کنار سایر روش‌های رایج برای بیمارانی خواهد بود که برای افزایش عملکرد بافت قلبی خود، نیازمند ترمیم آسیب‌های ایجاد شده هستند.

دکتر هدی معدنی

عضو دپارتمان پزشکی بازساختی پژوهشگاه رویان