تغییر چهره رسانه‌های مجازی در فصل مناظره

گفتنی است در همین فاصله زمانی، میزان اقبال عموم به شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی با کاهش همراه بوده و از 23.4 به 21.1 درصد رسیده است.

تغییر رویکرد مخاطبان و افزایش اعتماد به رسانه ملی در آستانه برگزاری دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری در گفت‌وگو با دکتر رضا پرتوی‌زاده، استاد دانشگاه صدا و سیما مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است که در ادامه می‌خوانید.

افزایش رجوع مخاطبان به تلویزیون در شرایطی که فضای مجازی طی یکی دو سال اخیر گسترش قابل توجهی داشته چه معنایی می‌تواند داشته باشد و مبتنی بر چه دلایلی و عواملی است؟

این نکته علل متفاوتی دارد. یکی از دلایلی که سبب شده شبکه‌های مجازی در مقابل رسانه‌های رسمی رنگ ببازد آن است که رسانه ملی با ارائه برنامه‌های زنده و نیز حتی در برنامه‌های تولیدی برای معرفی نامزدهای انتخاباتی، فرصت رویارویی چهره به چهره با نامزدها را فراهم کرده است. این ارتباط مستقیم و بی‌واسطه اعتبار قابل توجهی برای رسانه ملی به همراه داشته در حالی که شبکه‌های مجازی، تصاویر و کلام نامزدها را قیچی می‌کنند وکلمات را به هم می‌چسبانند و به کاربران ارائه می‌دهند. طبیعی است کاربر احساس می‌کند اصل خبر را در اختیار ندارد و چیزی که به او ارائه شده، محصولی انتخابی براساس سلیقه مدیر شبکه یا گروه مجازی تنظیم شده است. در چنین شرایطی مخاطب می‌تواند از طریق رسانه ملی نامزدها را مستقیم ببیند، حرف‌ها و نظراتش را از زبان خودش بشنود و این مزیتی است که صرفا در اختیار رسانه ملی قرار دارد. از دیگر عوامل اعتماد مردم به رسانه ملی این است با دیدن هر مناظره متوجه شده‌اند که در تقسیم زمان و حتی ارائه امکانات تصویری و برنامه‌ای به نامزدها عدالت با چه دقتی رعایت می‌شود در حالی که وضعیت در فضای مجازی چنین نیست. همچنین شبکه‌های مجازی نه‌تنها نزد مردم، بلکه از نگاه نامزدها و حتی بسیاری از مسئولان مستند و معتبر نیست. گاهی محتوای ارائه‌شده در فضای مجازی ازجمله فیلم‌ها، صداها و تصاویر افراد ازجمله نامزدهای انتخاباتی توسط خود همین اشخاص تکذیب می‌شود، چرا که اعتبار و رسمیتی برای این فضا قائل نیستند. این نکته نیز از دیگر عللی است که مخاطب فضای مجازی ریزش پیدا کرده و مردم به سمت رسانه‌های رسمی بازگشته‌اند.

کاهش مراجعه به رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند ناشی از رویکرد کاربران به تلویزیون باشد یا دلایل دیگری هم دارد؟

عملکرد شبکه‌های مجازی در کاهش اعتبار این شبکه‌ها بی‌تاثیر نبوده است. زمانی اعتبار شبکه‌های مجازی به این بود که حقایق را مطرح می‌کرد و به سمت ناگفته‌ها می‌رفت؛ اما حالا رسانه ملی به سمت برنامه‌های زنده، شفاف و بی‌طرف گام برداشته و به چشم و گوش مردم بدل شده است در حالی که رسانه‌های مجازی گزینشی برخورد می‌کنند.

رویکردی که صدا و سیما در مناظره‌ها دارد چه تاثیراتی بر انتخابات خواهد داشت؟

رسانه ملی در برگزاری مناظره‌ها درست‌ترین شیوه را انتخاب کرده است، یعنی فقط واسطه شده و صرفا نقش رسانه‌ای ایفا می‌کند، فیلتر یا گزینشی در کار نیست و همین باعث شده میزان اقبال عمومی به دیدن و شنیدن برنامه‌های انتخاباتی و مناظره‌ها افزایش پیدا کند و در نتیجه مناظره‌های زنده در انتخاب اصلح بسیار تاثیرگذار خواهد بود. آنچنان که کاندیداهای ریاست جمهوری خودشان هم اذعان می‌کنند هزاران تبلیغ در فضای مجازی به پای یک مناظره‌ زنده تلویزیونی نمی‌رسد چون در این مناظره‌ها و نیز در برنامه‌های تبلیغاتی که از رسانه ملی پخش می‌شود، بی‌واسطه با مردم مواجه می‌شوند. مناظره‌های انتخاباتی نزد مردم نه‌تنها جذاب‌تر که قابل اعتنا و استناد است؛ بخصوص زمانی که شکل واکنشی به خود می‌گیرد و مخاطب می‌تواند عکس‌العمل و رفتار نامزدها را در موقعیت‌های مختلف ببیند و بسنجد. تردیدی نیست که مناظره‌ها تاثیر مستقیم و بسزایی روی آرای مردم دارد.

شما به صحت اطلاعات، شفافیت، بی‌طرفی و ارائه بی‌واسطه پیام در مناظره‌ها اشاره کردید. آیا این معیارها قابل تعمیم به سایر برنامه‌هاست و امکان تداوم آنها بعد از برگزاری انتخابات هم وجود دارد؟

بله، به نظر من مناظره‌های انتخاباتی برای تلویزیون شروع بسیار خوبی است چراکه حالا رسانه ملی مخاطب را در دست دارد. از آنجا که سرمایه یک رسانه، میزان مخاطبان آن است، می‌توان امیدوار بود که این سرمایه از دست نرود. رسانه ملی در بحث مناظره‌ها مانند امانتداری عمل کرد که قول و کلام و تصویر نامزدها را بی‌عیب و نقص به سمع و نظر بیننده‌ها رساند و حالا همین شیوه باید تداوم پیدا کند. هر چقدر این امانتداری بیشتر باشد، جذابیت و اعتبار رسانه نزد مخاطب بیشتر خواهد شد.

در شرایط جدید، فضای مجازی به حاشیه خواهد رفت؟

کیفیت و صداقت رسانه ملی می‌تواند به مرور و در طول زمان شبکه‌های مجازی را به حاشیه براند. این اتفاق در حال وقوع است و اگر عملکرد رسانه ملی به همین ترتیب ادامه پیدا کند و میزان مخاطبان این رسانه به رشد صعودی ادامه بدهد، بعید است فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی جایگاه قبلی را به دست آورند. شرایط جدید و بخصوص مناظره‌ها سبب شده اگر افراد اخبار را از طریق رسانه‌های مجازی دریافت کنند، برای استنادسازی و اعتماد به صحت و سقم آن سراغ رسانه ملی خواهند رفت، چون کاربران بارها شاهد بوده‌اند خبری در شبکه‌های مجازی منتشر می‌شود که یا صحت ندارد یا خیلی زود تکذیب می‌شود. با این روند نزولی، رسانه ملی وضعیت بهتری پیدا خواهد کرد و حضورش در عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی پررنگ‌تر خواهد شد.

چه سرنوشتی در انتظار فضای مجازی است؟

به اعتقاد من فضای مجازی کنار نمی‌رود. در برخی زمینه‌ها ازجمله بخش‌های فرهنگی و تجاری همچنان کار خودش را انجام خواهد داد. هدف و ایده رسانه ملی این است که با عموم مردم در ارتباط باشد و بخصوص در عرصه سیاست و منافع ملی رسانه همه مردم ایران باشد. انتخابات ریاست جمهوری فرصتی بود که این تفکیک صورت بگیرد و رسانه ملی مخاطبش را دوباره در دست بگیرد.

کارکرد رسانه‌های مجازی کاملا عوض می‌شود؟

بله، رسانه‌های مجازی رفته رفته تخصصی می‌شود و دیگر یک رسانه عمومی نخواهد بود. کاربران هم دیگر همه اطلاعات و اخبار را از شبکه‌های مجازی نخواهند گرفت.

این امکان برای رسانه ملی وجود دارد که اصولی چون صحت، شفافیت، اعتبار، استناد و همه مواردی را که شما درباره مناظره‌ها مطرح کرده‌اید در جریان انتخابات و بعد از آن نیز مد نظر داشته باشد و همه برنامه‌هایش را بر همین اساس و مبنا پایه‌ریزی کند؟

به اعتقاد من با وجود مدیری چون دکتر علی‌عسکری و اتاق فکری که ایشان دارد، صدا و سیما به سمتی می‌رود که درصد بالاتری از مردم را پوشش بدهد و مخاطبان را حفظ کند و تعدادشان را افزایش بدهد.

گفت‌وگو: آذر مهاجر

ضمیمه جام سیاست جام جم