فرق اعتیاد با سوءمصرف

بنابراین ما به فردی که این مواد را بدون دستور پزشک مصرف کند، می‌گوییم دچار سوءمصرف شده است. به طور مثال بخشی از کدئین در استامینوفن به بهبود وضعیت بیمار و این که درد کمتری بکشد کمک می‌کند، اما اگر سرخود و به تعداد زیاد در روز و برای مقاصد دیگر مصرف شود، دیگر سوءمصرف محسوب می‌شود. کسی که سوءمصرف دارد، بعد از مدتی نسبت به آن ماده اعتیاد پیدا می‌کند. به قول خود سوءمصرف‌‌کنندگان، یک بار مصرف خیلی زیاد است و هزار بار مصرف کم است. این یعنی فردی می‌تواند با یک بار تجربه برای تمام عمرش درگیر سوءمصرف شود و معمولا به این خاطر مصرف می‌کند که بتواند مشکلات خود را کم کند.

یک زمان فردی به خاطر این که خلقش تنگ است و احساس ناخوشایندی دارد، مصرف می‌کند تا حالش را خوش کند یا شخصی ممکن است به خاطر این که درد دارد و فکر می‌کند اگر مورفین مصرف کند، دردش خوب می‌شود، به سمت این ماده برود و همین می‌تواند سال‌های طولانی آن فرد را درگیر کند. در نتیجه می‌شود نتیجه گرفت سوء مصرف پیش از اعتیاد است. یعنی فرد اول دچار سوءمصرف می‌شود و بعد به آن ماده اعتیاد پیدا می‌کند و تمایل دارد باز هم مصرف آن را تکرار کند.

بحث دیگر این است خیلی اوقات فرد برای این که بتواند حال خوشی پیدا کند و سختی‌های عاطفی، روانی و جسمی‌اش را کاهش دهد، پیشنهاد سوءمصرف را می‌پذیرد و به سمت مواد اعتیاد آور می‌رود. همه انسان‌ها به دنبال حال خوش هستند و خطا این است شخص بیرون از درون خودش و توانایی‌هایی که دارد به دنبال حال خوش می‌رود و با یک بار سوء مصرف می‌تواند برای همیشه درگیر شود. فرزندان ما واقعا اطلاعات و آگاهی کافی از مخدرها و روان گردان‌ها و همچنین مهارت کافی برای مقابله با پیشنهاد مصرف مواد را ندارند و همین طور نمی‌توانند مقابله هم کنند. یعنی ما به فرزندانمان مهارت‌هایی نمی‌آموزیم که در برابر چنین مسائلی نه بگویند و بایستند و رد کنند و این خطری است که همه جوانان ما را تهدید می‌کند.

نکته مهم دیگر، در نظر داشتن اعتیاد به عنوان یک رفتار است؛ یعنی خیلی اوقات افرادی که به این پیشنهاد آری می‌گویند و به سمتش می‌روند، مشکلاتی را در گذشته تجربه کرده‌اند و می‌توان گفت این رفتارهای اعتیادی در خانواده بوده است. حالا می‌تواند اعتیاد به شغل، رابطه، غذا یا هر چیز دیگر باشد. اعتیاد یک رفتار است و این رفتار می‌تواند در خیلی از مواقع جابه‌جا شود و تغییر کند یا ثابت بماند. اگر آدمی برای حال خوش موادی استفاده می‌کند، این فرد رفتار اعتیادی را به عنوان یک راهکار دیده است. والدین در خانه رفتارهایی دارند که سالم نیست. کج رفتاری‌هایی دارند که می‌تواند در فرزندانشان هم تاثیر منفی بگذارد. بنابراین وقتی فرد به این سمت می‌رود به دلیل یکی از رفتارهایی است که در خانواده تجربه کرده است. وقتی کسی سال‌ها در خانواده دچار بی‌توجهی، تحقیر، توهین، مقایسه و... قرار می‌گیرد، برای فرار و دور شدن از همه اینها دست به رفتارهایی می‌زند که او را دچار مشکلات پیچیده‌ای برای تمام عمرش می‌کند.

وقتی فرد در خانواده دچار یک تغییر رفتار می‌شود؛ مثلا عصبانیت‌های بیش‌از‌حد، گوشه‌گیری و منزوی شدن، پرخاشگری، اختلال خواب و خوراک، این افراد رفتار متعادل و معمولی‌ای در برابر یک پدیده ندارند. گاهی اوقات خیلی زیاد پرخاشگری می‌کنند و گاهی براحتی از کنارش می‌گذرند. اینها همه علائمی است که خانواده باید به آنها توجه کند. افت تحصیلی، پیدا شدن دوستان عجیب و غریب یا قطع ارتباط با دوستان، همه علائم است و اهمیت دارد خانواده به بچه‌اش انگ نزند و قبل از تشخیص مناسب، فرزندش را قضاوت نکند. خانواده فقط دقت لازم و نظارت بر فرزندش داشته باشد و بعد از یک فرد متخصص کمک بگیرد و در تشخیص به او اعتماد کند. مراقبت از فرزند و توجه به رفتارهای او باعث می‌شود خانواده بتواند تغییر رفتار او را تشخیص دهد.

درمان به نوع ماده مصرفی بستگی دارد. اگر از خانواده مورفین‌ها باشد مثل تریاک، حشیش، هروئین و... یک نوع درمان دارد و اگر از خانواده آمفتامین‌ها مثل شیشه و... باشد، نوع دیگری درمان می‌شود. معمولا آمفتامین‌ها درمان دارویی ندارند و به درمان غیردارویی مثل مشاوره و روان درمانی نیاز است. یکی از آرزوهای من این است که در کشور ما شرایط بیمه طوری شود که مردم بتوانند از مشاوره‌های رایگان بهره ببرند. چون واقعیت این است که در شرایط اقتصادی امروز در خانواده‌ها استفاده از مشاور و روان‌شناس و مددکار اجتماعی، در طولانی مدت راحت و ارزان نیست. روان‌شناسی و مددکاری نیاز امروز جامعه ماست و ای کاش در مدارس ما مددکار اجتماعی وجود داشت و مسائل را از منشاء تشخیص داد. بچه‌هایی که با خانواده مشکل دارند، نادیده گرفته می‌شوند یا مورد آزار قرار می‌گیرند، از همان سال اول مدرسه شناسایی شوند. کاش این اتفاق می‌افتاد که ما مراکز مشاوره‌ای داشتیم که مشاوره ارزان ولی با کیفیت ارائه می‌کردند.

لیلا ارشد

روان‌شناس اعتیاد