ماجرای تولد نوزادی با 3 والد به زبان ساده

برای کنترل این مساله حاد، در طول تاریخ به تجربه روش‌های متنوعی ایجاد شد؛ از نوع ازدواج‌ها تا درمان‌هایی خاص و البته محدود، اما در سال‌های اخیر با ابداع شیوه‌های مهندسی ژنتیک، امید به بهبود این وضع در کنار سایر شیوه‌های درمانی و غربالگری و امید به بهبود شرایط بروز بیماری‌های ژنتیک مادرزاد بالا رفته است؛ از تشخیص زودهنگام قبل از تولد گرفته تا درمان جنینی و... .

حالا اما روشی جدید از دستکاری‌های ژنتیک ابداع شده که امیدهای ما را بیش از پیش کرده است: تولد نوزادی با ماده ژنتیک سه نفر، به جای ماده ژنتیک دو نفر، موضوعی است عجیب و در عین حال کارآمد که بالاخره انجام شد. (البته قبلا هم انجام می‌شد، اما با شیوه‌هایی متفاوت.)

طبیعی است، وقتی موضوع تولد نوزادی با ماده ژنتیک سه نفر پیش می‌آید، خیلی‌ها ابتدا تعجب کنند، آن را در تناقض با اصول اخلاق بدانند و هزاران حرف و نکته عجیب در این باره بگویند و دست آخر آن را نفی کنند، اما آنها واقعیت مساله را نمی‌دانند. طبیعی هم هست؛ مثل هر مساله نوظهور دیگری باید دانایی درباره‌اش داشت، راهکارهای بهینه علمی و فناوری و صدالبته فرهنگی و اجتماعی‌اش را بررسی کرد و به اجرا درآورد و سپس در جامعه به کار بست.

اما اصل قضیه تولد نوزادی با ماده ژنتیک سه نفر چیست؟

تخمک مادری را در نظر بگیرید که آماده لقاح با اسپرم پدر است، اما دچار نقص ژنتیک است. اگر نقص ژنتیک به میتوکندری‌های تخمک مربوط باشد (که در بسیاری موارد این گونه است و بیماری‌های قلبی و کبدی، عصبی و عضلانی زیادی را می‌تواند ایجاد کند) راه‌حلی به نام ترمیم تخمک، این مشکل را حل کرده است یعنی ابتدا تخمکی از یک اهداکننده سالم گرفته می‌شود و هسته آن را با هسته تخمک مادر (که حاوی مواد ژنتیک مادر اصلی است) جایگزین می‌کنند و سپس تخمک جدید را با اسپرم پدر لقاح می‌دهند. یا اینکه هسته تخمک بارور شده راجایگزین هسته تخمک اهدایی می کنند( تصویر پایین).حالا نوعی سلول تخم درست می‌شود که بیش از 99 درصد ژن‌هایش از ‌آنِ پدر و مادر اصلی است و کمتر از 1/0 درصد از ژن‌ها را از تخمک اهدایی دریافت کرده است؛ یعنی فقط 37 ژن اهدا می‌شود در برابر ده‌ها هزار ژن! به عبارتی، تقریبا همه ژن‌هایی را که برای تعیین رنگ چشم و ظاهر و رفتار کودک لازم است، از پدر و مادر خودش دریافت کرده است و فقط ژن‌هایی را که برای ساخته شدن میتوکندری‌های سالم (که انرژی بخش سلول هستند) لازم است، از شخص سوم اهداکننده دریافت کرده است. این تکنیک که برای اولین بار انجام شده، در انگلستان مجوز گرفت و نوزاد پسر پنج ماهه حاصل از آن،‌ اکنون زنده و سالم مشغول زندگی است.

دستکاری ژنتیک به شیوه‌های مختلف از صدها سال قبل در حال اجراست؛ از پیوند زدن گیاه تا همسرگزینی‌های راهِ دور! همه اینها دستکاری ژنتیک است، اما اکنون در دوره‌ای هستیم که این دستکاری‌های ژنتیک، سریع‌تر، صریح‌تر و کارآمدتر شده‌اند و هدفمندتر عمل می‌کنند.

دکتر محمدرضا نوروزی

میکروبیولوژیست و مروج علم