ابهام در آینده سیاسی ازبکستان پس از «اسلام کریم‌اف»

اسلام عبدالغنیویچ کریم اف برای اولین بار در سال 1989 برای رهبری ازبکستان که هنوز بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود، تعیین و پس از فروپاشی شوروی در 1991 در انتخابات پیروز شد و کارش را در پست ریاست جمهوری ادامه داد.

کریم‌اف بیش از 25 سال بر این کشور حکمرانی ‌کرد و برای سرکوب مخالفان به شیوه‌های شوروی از جمله کار اجباری برداشت پنبه متوسل شد.

حال با مرگ این سیاستمدار کهنه‌کار پرسش‌های زیادی درباره آینده ازبکستان به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور آسیای میانه با بیش از 31 میلیون نفر جمعیت مطرح می‌شود؛ این‌که خلا قدرت در این کشور چگونه پر خواهد شد و نبود نهادهای سیاسی کارآمد چه تاثیر سوئی در تعیین جانشین کریم‌اف خواهد داشت؟ آینده افراط‌گرایی که کریم‌اف آن را با مشت آهنین کنترل کرده بود چه خواهد شد؟ ازبکستان به‌عنوان کشوری مهم در مبارزه با تروریسم چه جایگاهی در رویکرد قدرت‌های بزرگ در دوران پس از کریم‌اف خواهد داشت؟

رویه تعیین جانشین

سال‌ها مردم گمان می‌کردند که اسلام کریم‌اف دختر بزرگش گلنار کریم‌اف 44 ساله را که تاجر، دیپلمات، خواننده پاپ و طراح است و سال 2013 پس از اتهامات ارتشاء از شکوهش کم شد،‌ به‌عنوان جانشین تعیین کند. این در حالی است که از او در اسناد دیپلماتیک فاش شده آمریکا به‌عنوان «بارون سارق» و «نامحبوب‌ترین فرد» در این کشور یاد شده است.

روز دوشنبه پیش از اعلام خبر فوت اسلام کریم اف، لولا کریم‌اف ـ تیلیائوای 38 ساله دختر کوچک او سفیر ازبکستان در یونسکو در فیسبوک خودش به سه زبان ازبک، روسی و انگلیسی از سکته مغزی پدرش خبر داد. این اطلاعیه فقط این مساله را بر سر زبان‌ها انداخت که کریم‌اف از تعیین جانشین خودداری کرده است.

طبق قانون اساسی ازبکستان، پس از مرگ اسلام کریم‌اف،‌ رئیس سنای کشور برای سه ماه کنترل کشور را در دست می‌گیرد تا تدارکات برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری جدید فراهم شود.

دانیل کیسلوف، سردبیر وبسایت مخالف ازبک «فرغانه» است. این سایت در مسکو استقرار دارد و از 2005 فعالیت آن در داخل ازبکستان ممنوع شده است. کیسلوف درباره تعیین جانشینی کریم اف می‌گوید: این مساله‌ای است که اکنون همه را نگران کرده است. این‌که هیچ جانشینی نباشد، احتمالا سبب می‌شود که پلیس مخفی به‌عنوان قدرت مرکزی در این کشور تعیین شود. اسلام کریم‌اف سیستم قدرت بسیار باثباتی ایجاد کرده است که بر پایه قدرت سرویس‌های ویژه است. صرف‌نظر از این‌که چه کسی شخصیت اصلی در این کشور می‌شود، قدرت واقعی در دستان سرویس‌های ویژه خواهد بود.

تعیین‌کنندگان و تعیین شوندگان

گمان می‌رود همسر کریم‌اف، تاتیانا کریم‌اف و رستم اینویاتوف، رئیس پلیس مخفی ازبکستان نفوذ بالایی برای تعیین جانشین داشته باشند اما احتمال این‌که شخصا این پست را به دست بگیرند، اندک است. شوکت میرضیایف، نخست‌وزیر ازبکستان هم که متحد کرملین محسوب می‌شود، در کنار رستم عظیم‌اف، معاون نخست‌وزیر و وزیر دارایی جزو گزینه‌هایی هستند که بیشترین اجماع روی نامزدی آنها وجود دارد.

عبدالغنی ممدعظیم اف، رئیس اتحادیه دانشمندان علوم سیاسی تاجیکستان معتقد است که تغییر احتمالی قدرت در ازبکستان وضعیت منطقه را به سمت بهبود سوق خواهد داد. این کارشناس می‌گوید: «به احتمال زیاد قدرت از آن شوکت میرضیایف خواهد بود.» کامل‌الدین رابّیموف، تحلیلگر سیاسی ازبک معتقد است که حتی بعد از تغییر احتمالی دولت در ازبکستان، سیاست خارجی تاشکند با سرعت متحول نمی‌شود، ولی تغییرات مثبت امکان‌پذیر است. این تحلیلگر گفت : «هر کسی که به قدرت می‌رسد، بعد از تقویت موقعیت خود، به‌دنبال زمینه‌های مشترک با همسایگان خواهد بود.»

این کارشناس یادآور شد: «کسی که بعد از کریم‌اف می‌آید، از اطرافیان وی یعنی یکی از شرکت‌کنندگان و سیاستگذاران رسمی فعلی تاشکند خواهد بود. به عبارت دیگر، رئیس‌جمهور بعدی نیز مصلحت گرا خواهد بود.»

امنیت ازبکستان؛ نگرانی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای

ازبکستان یکی از کشورهای مهم در مبارزه با تروریسم در افغانستان است، به همین دلیل ثبات در آن مورد توجه روسیه و آمریکاست. آمریکایی‌ها پس از رویداد اندیجان و سرکوب ناآرامی‌ها در این بخش از ازبکستان کمی از کریم اف فاصله گرفتند، اما برای مبارزه با تروریسم در افغانستان به این کشور روی خوش نشان دادند و دوباره به سوی آن آمدند. روسیه نیز همین طور است و وضعیت مشابهی دارد و امنیت آینده این کشور و ثبات در آن برای مسکو بسیار اهمیت دارد.