گام مهم پژوهشگران ایرانی برای درمان سرطان

واکسنی برای پیشگیری و درمان سرطان

استفاده از واکسن سرطان، روشی برای پیشگیری و درمان سلول‌های سرطانی است که از حدود 15 سال پیش دانشمندان ایرانی به دنبال طراحی آن بوده‌اند. کشف مولکول‌های پروتئینی مخصوص سلول‌های بنیادی سرطان و تولید برخی آنتی‌بادی‌های مناسب برای شناسایی این مولکول‌ها گام اولیه و مهم این پروژه بوده است. پس از آن مولکول‌های پروتئینی طراحی شده به منظور ارزیابی عملکرد مناسب و بررسی عوارض جانبی آن به عنوان واکسن کاربردی، به موش‌های آزمایشگاهی تزریق شد.

در این طرح، 120 موش آزمایشگاهی به 12 گروه 10 تایی تقسیم شدند و به هر کدام 5 میلیون سلول سرطانی پستان موش تزریق شد. پس از رشد سلول‌های سرطانی و به وجود آمدن تومور، 12 نوع واکسن ساخته شده به موش‌ها تزریق شد که از این میان، هفت واکسن توانایی از بین بردن تومور را به طور کامل داشتند. در آزمایشی دیگر روی موش‌های آزمایشگاهی ابتدا موش‌ها با 12 نوع واکسن ساخته شده ایمن و سپس سلول‌های سرطانی به آنها تزریق شد و این بار نیز در 7 گروه از موش‌ها رشد تومور دیده نشد. به این ترتیب،‌ 7 آنتی‌ژن که به طور اختصاصی سیستم ایمنی بدن را تحریک و تولید آنتی‌بادی می‌کنند، شناسایی شده‌اند که می‌توانند سلول‌های سرطانی را به طور مشخص تفکیک کنند و از بین ببرند.

لزوم حمایت عمومی از تحقیقات سرطان

عملکرد دوگانه پیشگیری و درمان این واکسن در دوره 9 ماهه پس از انجام آزمایش هیچ گونه عوارض جانبی نداشت و اکنون از نظر تشخیص به مرحله کارآزمایی بالینی رسیده و موفقیت‌آمیز بوده است. این واکسن قابلیت جلوگیری از پیشرفت سرطان و درمان این بیماری را دارد و در صورت حمایت کافی از سوی دولت و حمایت‌های مردمی با همکاری با سازمان‌های مرتبط قرار است وارد فاز کارآزمایی بالینی شود. گروه تحقیقاتی پژوهشگاه فناوری‌های نوین و علوم زیستی جهاد دانشگاهی ابن سینا به سرپرستی دکتر حجت‌الله ربانی امیدوارند، در یک دوره 5 ساله بتوانند در مرحله اول واکسن سرطان سینه و در مراحل بعدی واکسنی برای دیگر سرطان‌های شایع مثل پروستات، روده و خون را به جامعه پزشکی معرفی کنند.

واکنش سیستم ایمنی بدن به سلول‌های سرطانی

دکتر حجت‌الله ربانی، سرپرست مرکز تحقیقات سرطان پژوهشگاه این سینا، درباره پروژه ملی واکسن سرطان و علت واکسن نامیدن این روش درمانی به جام‌جم می‌گوید: بسیاری از افراد، استفاده از واکسن را روشی برای مبارزه با ویروس و باکتری‌ها می‌دانند. این در حالی است که هر نوع آنتی ژنی که بتواند سیستم ایمنی بدن انسان یا حیوان را برای تولید آنتی‌بادی تحریک کند و از بروز یک بیماری پیشگیری یا آن بیماری را درمان کند، واکسن نامیده می‌شود. ما نیز در این روش از آنتی‌ژن‌های پروتئینی استفاده می‌کنیم که باعث تحریک سیستم ایمنی بدن شده و ضد سلول‌های سرطانی واکنش نشان می‌دهند، به این علت به این روش نوین پیشگیری و درمانی واکسن سرطان می‌گوییم. دکتر ربانی می‌افزاید: در 15 سال گذشته با تفکیک سلول‌های عادی و سلول‌های سرطانی، روشی پیدا کردیم تا سلول سرطانی را با حساسیت بالا تشخیص دهیم و از بین ببریم. در سال‌های گذشته، طراحی‌هایی برای واکسن صورت گرفت و آزمایش‌هایی روی حیوانات مختلف صورت پذیرفت و در نتیجه، 7 نوع واکسن تولید شد که پتانسیل خود را برای جلوگیری از ایجاد تومور و حتی درمان آن نشان دهد.

سرپرست مرکز تحقیقات سرطان پژوهشگاه ابن‌سینا درباره ساختار متفاوت سلول‌های سرطانی در کنار سلول‌های سالم اشاره می‌کند: پروتئینی که در یک سلول سرطانی بروز پیدا می‌کند با همان پروتئین در یک سلول معمولی از لحاظ ساختاری متفاوت است، ولی این پروتئین‌ها از لحاظ ژنتیک یکسان هستند. شاخه‌های پروتئینی سلول‌های سالم و سلول‌های سرطانی ژنتیک یکسان هستند، اما ساختار متفاوت دارند. ما در این روش جدید تفاوت این ساختار را پیدا کردیم. در حال حاضر این روش درمانی بی‌خطر و موثر و تا جایی که می‌دانیم در دنیا منحصر به فرد است.

سلول‌هایی با ژنتیک یکسان و ساختار متفاوت

واکســـن‌های تولیدی معمولا برای پیشگیری و درمان است، اما گروه پژوهشی واکسن سرطان به دنبال راهکارهایی است تا علاوه بر پیشگیری و درمان، آنتی‌بادی‌هایی تولید کند که تشخیص زودرس سرطان را نیز ممکن کند. تشخیص زودرس سرطان سینه، سرطان خون و سرطان‌های مجاری ادراری و تناسلی مثل پروستات، تخمدان، مثانه، کلیه و مجاری ادرار در برنامه‌های تحقیقاتی و آزمایشگاهی این گروه تحقیقاتی قرار دارد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن سینا این روش را آماده انجام آزمایش‌های بالینی عنوان می‌کند و می‌گوید: روش‌های کنونی قابلیت شناسایی تومورهای بسیار کوچک را ندارند. منظور از تشخیص زودرس این است که پروتئین یا فاکتورهایی که به وسیله سلول‌های سرطانی ترشح می‌شود و داخل خون است، به صورت اختصاصی شناسایی شود. این کار از طریق آزمایش سلول‌ها و تشخیص سلول سرطانی در دستگاه گردش خون محیطی یا ادرار امکان‌پذیر است. اکنون ساختار پروتئین‌ها را کشف کردیم و برای آنها آنتی‌بادی ساخته‌ایم که می‌توانیم در دور بعد روش‌های تشخیص زودرس و واکسن درمانی به جامعه پزشکی ارائه کنیم. در این روش درمانی در بعضی موارد حتی فرد نیاز به بستری شدن ندارد و می‌تواند فقط واکسن را استفاده و پروسه درمانی را براحتی طی کند.

ربانی درباره روش ابداعی جدید تشخیص و درمان سرطان می‌گوید: قسمتی از این واکسن‌ها براساس دو پتنت بین‌المللی ثبت اختراع شده که یکی از آنها منحصرا در اختیار پژوهشگاه ابن سیناست. تامین امکانات، آزمایشگاه‌های مناسب، تجهیزات و فناوری‌های پیشرفته نیازهای اساسی برای دستیابی به این هدف است و در صورت حمایت و پشتیبانی لازم بین 2 تا 3 سال آینده به دستاوردهای بزرگی در این زمینه دست پیدا می‌کنیم. این ایده سال‌هاست ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده و تحقیقات مشابهی در دنیا در حال انجام است و در صورت حمایت مالی بموقع از سوی دولت، خیرین و واقفان علمی، این دستاورد بزرگ علمی به نام ایران ثبت خواهد شد.