چرخش استراتژیک

در شرایط فعلی، مهم‌ترین عامل افزایش حاشیه سود پالایشگاه‌های نفت در جهان بالا بودن ظرفیت تولید محصولاتی با ارزش افزوده همچون بنزین، گازوئیل و تا حدودی انواع سوخت هواپیما بوده و این در حالی است که هم‌اکنون، ایران به دلیل بالا بودن ظرفیت تولید نفت کوره به بزرگ‌ترین صادرکننده این محصول میان تقطیر و البته کم‌ارزش در مقایسه با بنزین و گازوئیل تبدیل شده است.

صدور محصولات کم‌ارزش

آمارهای رسمی شرکت ملی نفت ایران نشان می‌دهد از ابتدای امسال تاکنون رکورد صادرات نفت کوره کشور شکسته شده و به طور متوسط ماهانه بیش از یک میلیون و 500 هزار تن نفت کوره توسط ایران به بازارهای منطقه‌ای و جهانی صادر می‌شود که در مقابل، بنزین یا کالاهای دیگر وارد کشور می‌شود.

به عبارت دیگر در حالی ایران با صادرات روزانه حدود 44 میلیون لیتر نفت کوره به بزرگ‌ترین صادرکننده این محصول نفتی تبدیل شده که در کنار صادرات این محصول کم‌ارزش نفتی، با واردات به طور متوسط روزانه 12 تا 14 میلیون لیتر بنزین، عملا چند برابر ارز حاصل از فروش نفت کوره صرف خرید و واردات بنزین می‌شود.

بر اساس گزارش‌های ترازنامه انرژی کشور در شرایط فعلی سهم تولید نفت کوره در سبد پالایش نفت کشور حدود 33 تا 34 درصد بوده و این در حالی است که در پالایشگاه‌های پیشرفته جهان این سهم بین صفر تا 5 درصد است. مسئولان صنعت پالایش کشور باید به فکر به‌روزآوری صنعت پالایش در کشور باشند که البته ظاهراً ایران هم قصد دارد با استفاده از فرصت لغو تحریم‌ها، سهم تولید نفت کوره در پالایشگاه‌های کشور را به کمتر از 10 درصد کاهش دهد. همزمان با ثبت رکوردهای جدید افزایش تولید و صادرات نفت کوره، یکی از مهم‌ترین سیاست‌های صنعت پالایش نفت ایران در دوران پسابرجام امضای قرارداد با شرکت‌های صاحب دانش به منظور کاهش ظرفیت تولید نفت کوره و کاهش سهم این فرآورده نفتی به 10 درصد سبد محصولات نفتی کشور است، اما باید در نظر داشت این تغییرات زمان‌بر است و در مدت‌زمان کوتاه نتیجه نخواهد داد.

سود پالایشگاه‌های داخلی چقدر است

نکته قابل‌توجه و تأمل دیگر این است که در صنعت پالایش نفت کشور با وجود تخصیص خوراک نفت خام با حدود 5 تا 10 درصد تخفیف نسبت به قیمت‌های فوب خلیج‌فارس هم‌اکنون سود پالایش یک بشکه نفت در کشور با زحمت به یک دلار می‌رسد. از این رو برخی پالایشگاه‌های قدیمی نفت کشور به منظور افزایش حاشیه سود پالایشی، طرح‌ها و برنامه‌هایی را به منظور کاهش هزینه‌های تولید و افزایش سود پالایش هر بشکه نفت به 4 تا 5 دلار تدوین کرده و اجرای آن را با مشارکت شرکت‌های خارجی در دستور کار قرار داده‌اند.

بر‌اساس برآوردهای انجام گرفته، اجرای طرح‌های کاهش تولید نفت کوره و بهبود کیفیت تولید فرآورده‌های جایگزین در هر یک از پالایشگاه‌های نفت کشور به حدود 5/1 تا 2 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد که برخلاف بخش بالادستی، در صنایع پالایش نفت ایران به جای شرکت‌های بزرگ اروپایی همچون شل، بریتیش پترولیوم و توتال، رقابت بیشتر بین شرکت‌های نفتی کره جنوبی و ژاپن است. در همین حال، عباس کاظمی، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی پیشتر با اعلام این که اگر قیمت نفت کاهش پیدا کند، این قیمت برای پالایشگاه‌ها باید مناسب باشد تا خوراک آنها ارزان شود، ولی مشکل تولید مازوت یا نفت کوره زیاد در پالایشگاه‌های داخلی است، گفته بود: در شرایط فعلی اجرای پروژه‌های تبدیل مازوت به فرآورده‌های ارزشمند از نان شب واجب‌تر است. البته ناگفته نماند برخی پالایشگاه‌ها سعی داشتند با ساخت واحدهایی و تولید فرآورده‌های نفتی باکیفیت‌تر مانند نفت سفید، گازوئیل و بنزین از تولید مازوت خود کم کنند.

ورود پالایشگاه سازان بزرگ آسیایی به ایران

در راستای سیاست کلان کاهش ظرفیت تولید نفت کوره در پالایشگاه‌ها، با ورود به دوره پسابرجام و رایزنی‌های صورت گرفته میان پالایشگاه‌داران و شرکت‌های بزرگ که در صنعت پالایش حرفی برای گفتن دارند، ایران پنج قرارداد و تفاهم‌نامه با شرکت‌های نفتی کره جنوبی و ژاپن به منظور کاهش ظرفیت تولید نفت کوره، بهبود فرآیندهای تولید و در نهایت افزایش سودآوری در پالایشگاه‌های موجود نفت کشور امضا کرده است.

از این میان، ایران تفاهم‌نامه‌ای با شرکت ای‌کی کره جنوبی به منظور مطالعات و امکان‌سنجی اجرای طرح بهبود کیفیت پالایشگاه نفت تبریز به ارزش 20 میلیون دلار، تفاهم‌نامه‌ای با شرکت جی‌اس نیپتون ژاپن برای اجرای طرح کاهش ظرفیت تولید نفت کوره پالایشگاه تبریز، تفاهم‌نامه‌ای با دایلم کره جنوبی برای اجرای طرح بهینه‌سازی و بهبود فرآیند کیفیت در پالایشگاه اصفهان، تفاهم‌نامه‌ای با نیپون اویل ژاپن برای اجرای طرح ادغام فرآیند پالایشگاه و پتروشیمی تبریز و اجرای اولین طرح پتروپالایشگاه کشور و درنهایت مذاکراتی با جی‌جی سی‌پی ژاپن به منظور اجرای طرح کاهش تولید نفت کوره در پالایشگاه نفت تهران انجام داده است. از سوی دیگر، مذاکراتی با چندین شرکت آسیایی و اروپایی بو‌یژه از کشورهای چین، کره جنوبی و ژاپن برای اجرای طرح‌های مشابه در پالایشگاه‌های آبادان، بندرعباس و لاوان آغاز شده که این مذاکرات تاکنون منجر به امضای تفاهم‌نامه یا قراردادهای جدید نفتی نشده است. با این شرایط باید گفت، گرچه تاکنون دولت یازدهم به منظور احداث واحدهای جدید پالایشگاهی ورود نکرده، اما بهسازی پالایشگاه‌های موجود با استفاده از توان داخلی و بین‌المللی نیز می‌تواند در جهت بهبود کیفیت تولید فرآورده گام موثری باشد تا در آینده پالایشگاه‌های کشور از زیانده بودن به سودآوری تبدیل شوند.