رسانه‌های نو، رسانه‌های سنتی با هم یا برابر هم؟

سرپرست معاونت فنی سازمان صدا و سیما درباره این موضوع معتقد است: جهان در عصر حاضر، پیشرفت‌های شگرفی را در تمام ابعاد زندگی تجربه کرده که عامل مهمی در دگرگونی زندگی بشری بوده است. ازجمله این پیشرفت‌ها، اتفاقات شگرف در فضای مجازی است که رسانه‌های مجازی نوین ارمغان این فضای جدید است. به طوری که امروزه شاهد جهش در حوزه فناوری فضای مجازی با ظهور هر یک از رسانه‌های مجازی هستیم.

چهارگانه‌های مجازی

دکتر رضا علیدادی ادامه داد: رسانه‌های مجازی را می‌توان به چهار دسته زیر تقسیم‌بندی کرد: رسانه‌های اجتماعی، رسانه‌های تعاملی تصویری، بازی‌های برخط، رسانه‌های سنتی تحت وب

علیدادی افزود: آنچه در تمام دوران گذشته این فضا به چشم می‌خورد تاثیراتی است که یا از درون رسانه‌ها آغاز شده یا از بیرون و تحت تاثیر فناوری‌هایی بوده که پیشرفتی برای ایجاد تحول در این عرصه بوده است. این رسانه‌ها در فضایی متنوع، عاملی برای ایجاد تنوع برای مخاطبان هستند و عامل مهمی در مختار بودن مخاطب برای انتخاب و کاربری آنهاست. به دلیل دگرگونی و تغییرات دائمی این فضا کماکان رشد و تغییرات رسانه‌های مجازی نیز در حال رخداد و رشد است.

وی گفت: در کشورهای توسعه یافته میزان استفاده از پهن باند تلفن همراه، تا پایان سال 2015 به میزان80 درصد و میزان استفاده از ویدئوی برخط، حدود یک‌سوم کل جمعیت این کشورهاست. این در حالی است که میزان استفاده از اینترنت و تعداد کاربران آن به تعداد سه میلیارد نفر تا پایان سال 2015 و در حال حاضر به سه میلیارد و 400 هزار نفر رسیده است.

سرپرست معاونت فنی رسانه ملی، رسانه‌های مجازی را نتیجه انعکاس متعامل فرد و جامعه و حاصل اثربخشی تعامل اجتماعی در فضایی واقعی دانست و گفت: این رسانه‌ها تولید، نشر و اثربخشی پیام را انجام داده و با استفاده از امکانات در دسترس، محیط اطراف را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

هم‌گام با نظریه‌های ارتباطی

این تاثیر در رسانه‌های همگانی براساس نظریه‌های واسطه‌ای، برجسته‌سازی، تزریق، کاشت و استحکام‌سازی تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر، این اثر در سوی مخاطب آگاهی، ترغیب، تصمیم و تاثیر را به دنبال دارد. اثر استحکام‌سازی در ادامه اثرات قبلی رساندن مخاطب به مرحله «اقدام» است. تفاوت رسانه‌های فضای مجازی با همگانی در این است که این اثرات مخاطب را نه به طور مجزا بلکه به طور یکپارچه تحت تاثیر قرار می‌دهد.

علیدادی افزود: همچنین ظهور رسانه‌های گوناگون نه‌تنها فضای رقابتی را مهیا کرده است بلکه میزان کاربری را افزایش می‌دهد. براساس بررسی‌های انجام شده در حال حاضر میانگین استفاده از رسانه‌ها حدود 70 ساعت در هفته است که در سال 2020 این میزان مصرف به 90 ساعت در هفته خواهد رسید.

در حال حاضر، رسانه‌ها مصرف بالایی دارند ولی به نظر می‌رسد هریک در جایگاه خود، می‌خواهد زمان کاربران را تصاحب کند. در این میزان ساعت مصرف رسانه هر یک از رسانه‌ها ازجمله رادیو، تلویزیون، رسانه‌های مجازی و... جایگاه و میزان مصرف خود را دارند. با این توضیح می‌توان این رسانه‌ها را به چهار دسته اجتماعی، تعاملی تصویری، بازی‌های بر خط و سنتی تحت وب دسته‌بندی کرد.

این فعال رسانه‌ای اضافه نمود: شاید برخی از این موضوع در کشور به عنوان پایان تلویزیون و امثال این مطالب یاد می‌کنند، ولی واقعیت این است که تلویزیون به حیات خود ادامه خواهد داد. فقط با انعطاف‌پذیری فردی و ویژگی‌های شخصی‌سازی و مطابق با کاربری مخاطب تغییر فرم می‌یابد؛ دغدغه‌های تلویزیون‌های اینترنتی که در کشور اصطلاحا IP-TV نامیده می‌شود.

رقابت جهانی رسانه‌ها

در ادامه مدیرکل فناوری اطلاعات صدا و سیما با اشاره به تاثیر فناوری‌های نوین در رقابت جهانی رسانه‌ها معتقد است: بدون شک روند جهانی شدن بر پایه تحولات تکنولوژی بنا شده است. طی چند دهه اخیر، عمق و گسترش این تحولات چنان بوده که فناوری و نظم تولید و مدیریت جهان را وارد عرصه جدیدی کرده است. افزایش بی‌نظیر سرعت گردش اطلاعات، همراه با کاهش چشمگیر هزینه این امور، از ویژگی‌های برجسته عصر جدید است که با کاهش فاصله زمانی و مکانی، جامعه بشری را به شهری جهانی مبدل کرده‌اند.

غلامحسن افشار افزود: انقلاب ارتباطات نوع جدیدی از ارتباطات مجازی از طریق ماهواره، اینترنت را که در موازات با جهان واقعی و خالی از روح حاکم بر روابط واقعی اجتماعی است به وجود آورد. یکی از سریع‌ترین این واکنش‌ها در رسانه‌های چاپی نمایان شد. امکان انتشار ساده و ارزان محتوا در قالب وب سایت‌ها و از آن راحت‌تر وبلاگ‌ها، باعث شد رسانه‌های سنتی به سوی استفاده از فناوری‌های دیجیتال در کنار محتوای اصلی خود کشیده شوند. بسیاری از رسانه‌های بزرگ اقدام به تأسیس شبکه‌های مجازی خود کردند.

وی مجله نیوزویک را معروف‌ترین نمونه از تاثیر تکنولوژی‌های نوین بر رسانه‌های چاپی خواند و گفت: نیوزویک بعد از سال‌ها که به عنوان مجله‌ای خبری و معتبر و عمومی در جهان انگلیسی زبان منتشر می‌شد، اعلام کرد تنها در قالب دیجیتال منتشر می‌شود و نسخه چاپی خود را تعطیل می‌کند.

رقابتی از نوع تفاهم

گذشت زمان البته نشان داد شکوفایی فناوری دیجیتال الزاما به معنی پایان عصر چاپ نیست و شاید بتوان این دو را در تفاهم با هم رشد داد. این ابزار نه‌تنها می‌تواند به رقیبی برای رسانه‌های عادی بدل شود که قدرت تبدیل شدن به جایگزینی در فرآیندهای مهم اجتماعی را دارد.

افشار تصریح کرد: با گذشت زمان و ظهور شبکه‌های اجتماعی نوین، نظیر توئیتر، فیسبوک، یوتیوب و... این رقابت بسیار گسترده‌تر شد. به طوری که رویدادهای مهم جهان قبل از انتشار توسط رسانه‌های خبری در این شبکه‌ها منتشر می‌شود.

مثال بارزی که می‌توان در این زمینه بیان کرد، مذاکرات هسته‌ای میان ایران و کشورهای 5+1 است. در زمان توافق ژنو، در حالی که خبرنگارها در انتظار خبری رسمی و انتشار آن بودند، اولین خبر از اتاق مذاکرات و از سوی وزیر امور خارجه فرانسه در توئیتر وی منتشر شد. شهروندان عادی در سراسر جهان زودتر از بزرگ‌ترین دستگاه‌های خبررسانی یا حداقل همزمان با آنها خبر را دریافت و منتشر کردند.

این کارشناس حوزه ای‌تی افزود: این میل به حضور الکترونیکی در رسانه‌های مختلف با ظهور و رواج ابزارهای هوشمند از قبیل موبایل، تبلت و... توسعه بیشتری یافت. از مهم‌ترین شبکه‌های اجتماعی که همانند رسانه‌های اجتماعی دارای مخاطبان بسیار زیادی در سطح جهان است، شبکه توئیتر است. در زمان تاسیس بسیاری آن را اقدامی برای نسل آنلاین و بی‌حوصله می‌دانستند که فقط می‌خواهد حرف‌های کوتاه خود را به اشتراک بگذارد، با توجه به امکان تایپ تنها 144 کاراکتر در هر توئیت، تصور این که این شبکه به یکی از تاثیرگذارترین شبکه‌های اجتماعی بدل شود، ممکن نبود، اما گذر زمان نشان داد از دل توئیتر ابزاری بسیار قدرتمند شکل گرفته است. به عنوان مثال، توئیتر این نقش را در جریان جنبش وال‌استریت ایفا کرد. قدرتی آنچنان غیرقابل انکار که باعث شد گروه‌های مرجع نیز به سرعت به آن بپیوندند. از مقام‌های سیاسی گرفته تا هنرمندان و خبرنگاران و شبکه‌های رسمی رسانه‌ای.

رقابت در تعدا بازدیدها

مدیرکل فناوری اطلاعات رسانه ملی معتقد است: امروزه یوتیوب میزبان برنامه‌های سیاسی، فرهنگی، علمی و اجتماعی بسیاری است که گاهی میزان بازدید و نفوذ آنها قابل رقابت با رسانه‌های رسمی است.

HISHE یک شبکه یوتیوبی است که به تولید انیمیشن‌های کوتاه یک تا دو دقیقه‌ای در زمینه فیلم‌های سینمایی می‌پردازد. به طور متوسط هر بار که ویدئویی را منتشر می‌کند بیش از 3 میلیون بازدیدکننده دارد. یک برنامه کمدی که فقط برای پخش در یوتیوب تولید می‌شود تاکنون بیش از 19 میلیون مشترک داشته است و ویدئوهای آن قریب به 4 میلیارد بار دیده شده‌اند. این اعداد برای شبکه‌های رسمی و در بازار رقابتی امروز نیز نوعی رویا به شمار می‌رود.

افشار در پایان تصریح کرد: با توجه به قدرت روزافزون شبکه‌های اجتماعی و به رسمیت شناختن این شبکه‌ها توسط رسانه‌های جهان، امروزه یکی از مهم‌ترین مسائل برای سیاستگذاران عرصه رسانه، رقابت در استفاده از این شبکه‌هاست. شبکه‌هایی که باید از قدرت آن استفاده کرد و در برابر خطرات احتمالی‌اش با کمک ابزاری که خودش فراهم می‌آورد، دفاع کرد یا این که صورت مساله را فراموش کرد و یکباره با حادثه‌ای شگفت‌انگیز و غیرمنتظره خود را روبه‌رو دید.

تعامل رسانه‌های نوین و سنتی

علیدادی: چالش و تعامل مابین رسانه‌های همگانی با رسانه‌های مجازی موضوعی است که در حال رخ دادن است. این به آن معنی نیست که کدام یک غالب و کدام یک مغلوب خواهد بود. بلکه فشار سرویس‌ها (Stress of Services) برهم، موضوعی طبیعی است و نوعی همگونی در آنها متناسب با کاربری آنها رخ خواهد داد.

محمد زندکریمخانی

رادیو و تلویزیون