40 میلیون ایرانی، طعمه بیماری دردناک

اینها روایت‌های تخیلی نیستند. اگر پای صحبت بیماران دیالیزی بنشینید، خیلی از آنها تا همان لحظات آخر هم اطلاعی از بیماری‌شان نداشتند و احساس می‌کردند صحیح و سالم هستند.

بی‌سر و صدا آمدن و بی‌سر و صدا تخریب کردن، خاصیت بیماری‌های کلیوی است‌ بیماری‌ای که تب ابتلا به آن، چنان داغ است که دیگر کودک، جوان و پیر نمی‌شناسد.

اگر به آمارهای رسمی نگاهی اجمالی بیندازیم، براحتی می‌توانیم به این نتیجه برسیم که حدود 40 میلیون ایرانی در معرض ابتلا به بیماری‌های کلیوی هستند. این 40 میلیون، افرادی هستند که یا بیماری کلیوی دارند و از جنس بیماری‌شان آگاهند یا بیماری دارند و از آن بی‌خبرند یا در شرف ابتلا به بیماری‌های کلیوی هستند.

دیابت و فشارخون را رها کرده‌ایم

این که تقریبا از هر دو ایرانی، یک نفر در معرض ابتلا به بیماری‌های کلیوی است، زنگ خطر جدی است که سلامت جامعه را نشانه رفته است. دکتر محمدرضا صفری‌نژاد، متخصص کلیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی ارتش در گفت‌وگو با جام‌جم، از دلایل ابتلای بالای ایرانی‌ها به بیماری‌های کلیوی می‌گوید. اگرچه به گفته این متخصص، ژنتیک می‌تواند یکی از عوامل ابتلا به بیماری‌های کلیوی باشد؛ اما در نهایت این تغییر سبک زندگی ما ایرانی‌هاست که به اعتقاد صفری‌نژاد، آمار ابتلا به بیماری‌های کلیوی را شدت بخشیده است.

اگر حدود ده میلیون نفر مبتلا به فشارخون و 24 میلیون ایرانی گرفتار اضافه وزن را در نظر بگیریم، آن وقت به یک آمار 34 میلیون نفری از شهروندان می‌رسیم که هر کدامشان ظرفیت بالایی برای ابتلا به دیابت می‌کند.

حتی صفری‌نژاد تاکید می‌کند دیابت، شایع‌ترین علت پیوند کلیه در ایران است، سیر نهایی و مراحل پیشرفته بیماری دیابت در نهایت به بیماری‌های کلیوی می‌رسد.

چرا آمارها تا این حد هولناک است؟

پیش‌بینی می‌شود تا یک دهه آینده، بیماران مبتلا به دیابت در ایران دو برابر شوند. هر چقدر آمار بیماری دیابت بالا برود، از آن طرف باید انتظار داشته باشیم آمار بیماران کلیوی هم به همان نسبت بالاتر برود.

نداشتن برنامه غربالگری علمی برای شناسایی بیماری‌های کلیوی، علتی است که به گفته صفری‌نژاد باعث شده آمار ابتلا به بیماری‌های کلیوی در ایران، روز به روز بالاتر برود، در کشورهای توسعه یافته، دانش‌آموزان کم‌سن و سال را با آزمایش ساده ادرار غربالگری می‌کنند و در صورت وجود خون، پروتئین یا باکتری در ادرار، آنها را درمان می‌کنند تا کار به بیماری‌های حاد کلیوی نکشد. یعنی آنها با یک هزینه پایین غربالگری در سنین کودکی و نوجوانی، جلوی هزینه‌های هنگفت درمان بیماری‌های کلیوی در بزرگسالی را می‌گیرند.

کلیه‌ها، از دید این متخصص، عضو مظلوم بدن هستند که تا لحظه‌ای که کارایی‌شان از دست نرود، علائمی از درد و ناراحتی ندارند. به دلیل همین ماهیت خاموش بیماری کلیوی است که افراد نباید فقط منتظر شروع درد در کلیه باشند. وجود خون در ادرار، ورم پاها، سابقه فامیلی سنگ کلیه و حتی کم‌خونی، نشانه‌های ساده‌ای است که می‌تواند نشانه‌ای از بیماری کلیوی باشد.

در این میان، انجمن‌های علمی پزشکی هم از دیدگاه این متخصص، کم‌کاری کرده‌اند؛ چون برنامه‌های علمی برای غربالگری دقیق بیماران در سنین مختلف تدوین نکرده‌اند. یعنی به طور قاطع و علمی معلوم نیست بیمار در کشور ما باید در چه سنی و تحت چه شرایطی، غربالگری انجام دهد.

افزایش آمار ابتلا با دسترسی به تجهیزات تشخیصی

اگر قطار دیابت در نهایت به ایستگاه بیماری‌های کلیوی می‌رسد، دکتر مقداد طباطبایی، فوق‌تخصص کلیه در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند که سیر بیماری‌های فشارخون هم می‌تواند در نهایت به اختلالات کلیوی منجر شود، مصرف بیش از حد نمک، خوردن فست فودها، استفاده از سس‌های مختلف و فرآورده‌های مصنوعی، باعث افزایش فشارخون و در نهایت موجب بالارفتن آمار بیماران کلیوی شده است.

همچنین به باور طباطبایی، بیشتر ما ایرانی‌ها عادت به نوشیدن آب کافی نداریم و همین مساله هم به بالارفتن آمار بیماری‌های کلیوی در ایران دامن زده است.

نکته مهم دیگری که این پزشک به آن اشاره می‌کند، بحث سریع‌تر شدن تشخیص‌ها، افزایش غربالگری و افزایش دسترسی مردم به تجهیزات تشخیصی است که قابل مقایسه با دهه‌های گذشته نیست: جدای از تشخیص‌های سریع‌تر و دقیق‌تر ـ که آمار مبتلایان به بیماری‌های کلیوی را بالاتر برده است ـ افزایش امید به زندگی در ایرانی‌ها هم در بالارفتن آمار بیماران کلیوی، نقش جدی ایفا می‌کند، زیرا افزایش سن می‌تواند احتمال ابتلا به برخی بیماری‌های غیرواگیر را بالاتر ببرد.

انجام ورزش منظم، طوری که حداقل هفته‌ای دوبار ورزش هوازی انجام دهید و تپش قلبتان دو برابر شود، راهکار خوبی برای مقابله با بیماری‌های کلیوی است که طباطبایی به آن اعتقاد راسخ دارد. از نگاه او، مصرف مایعات بیشتر به شکلی که رنگ ادرار به رنگ سفید دربیاید، می‌تواند نشانه‌ای از وجود کلیه‌های سالم باشد.

باید برای شرایط سخت آماده شویم

گرچه پیشگیری مقدم بر درمان است، ولی وقتی با 40 میلیون شهروندی روبه‌رو هستید که هر کدامشان در معرض ابتلا به بیماری‌های کلیوی هستند، عقل سلیم حکم می‌کند برای دوا و درمان این افراد هم فکر عاجلی شود.

دکتر آریا جنابی، فوق تخصص کلیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت‌وگو با جام‌جم اعتقاد دارد باید علاوه بر افزایش تخت‌های بستری و خدمات ویزیت سرپایی هم برای مراجعان بیشتر از پیش شود. به گفته او، با افزایش دسترسی بیماران به تجهیزات تشخیصی، آمار مراجعان افزایش یافته و نیاز به ازدیاد تخت‌های بستری برای بیماران کلیوی، احساس می‌شود؛ اما باید دقت کنیم هر قدر این بیماران در مراجعه به کلینیک‌های سرپایی حمایت شوند، کمتر به تخت‌های بستری نیاز پیدا می‌کنند.

افزایش تعداد کلینیک‌های دیابت و فشار خون، راهکاری علمی است که به گفته جنابی، قادر است بسیاری از بیماران مشکوک به اختلالات کلیوی را در همان مراحل اولیه درمان کند، زیرا اگر بیماری کلیوی به مراحل پیشرفته و مزمن برسد، هم درمان بیمار سخت‌تر خواهد شد و هم در صورت درمان، احتمال بروز یک بیماری مزمن دیگر دور از انتظار نیست.

جدای از بحث سلامت بیمار، اگر از منظر اقتصاد سلامت هم به افزایش افسارگسیخته آمار بیماران کلیوی نگاه کنیم، می‌بینیم پیشگیری و غربالگری به نسبت خدمات بستری می‌تواند بسیار اقتصادی باشد. مثلا براساس آمارهای رسمی وزارت بهداشت، سالانه 200 هزار میلیارد تومان برای بیماران دیالیزی در کشور هزینه می‌شود و حتی به گفته وزیر بهداشت، تعداد بیماران دیالیز ظرف ده سال آینده دو برابر خواهد شد، یعنی حدود 50 تا 60 هزار بیمار دیالیزی در کشور خواهیم داشت؛ در حالی که اگر یک دهم همین هزینه را صرف آموزش، فرهنگسازی و غربالگری کنیم، قادر خواهیم بود حداقل ترمز رشد ابتلا به بیماری‌های کلیوی را در ایران بکشیم.

امین جلالوند

جامعه