برنامه‌های معارفی تلویزیون نیازمند جذابیت‌های جدید تصویری

برنامه‌سازان معارفی باید تلاش کنند از ساختارهای متنوع در این گونه آثار بهره ببرند، چرا که گاهی شاهد رویه ثابت در تولید برنامه‌های معارفی هستیم و این نوع برنامه‌های تلویزیونی به سمت پرسش و پاسخ صرف رفته و کمتر از جذابیت‌های تصویری در آنها استفاده می‌شود. به همین دلیل سراغ مدیر گروه معارف و چند برنامه‌ساز رفتیم و نظر آنها را جویا شدیم که چگونه می‌توان یک برنامه‌ معارفی خلاقانه برای تلویزیون تولید کرد.

نگاه تیزبینانه

حجت‌الاسلام رضا جعفری، مدیر گروه معارف شبکه یک در پاسخ به این سوال که چرا استفاده از جذابیت‌های تصویری در برنامه‌های معارفی تلویزیونی کم است و این برنامه‌ها معمولا شبیه برنامه‌های رادیویی هستند، به جام‌جم می‌گوید: کلمه اهمیت ویژه‌ای در بیان اهداف دارد، اما در کارهای تصویری متاسفانه در روند شتابان تبدیل کلام به تصویر کمتر توانسته‌ایم عمق کلام را به زبان تصویری بیان کنیم. حقایق زندگی و راه‌های رسیدن به سعادت را باید با فرم‌های مختلف ارائه کرد. بنابراین افرادی که وارد مسائل معارفی و تولید برنامه می‌شوند باید نگاه تیزبینانه‌ای داشته باشند و از خلاقیت برای بیان این مفاهیم استفاده کنند.

وی ادامه می‌دهد: بنابراین تهیه‌کنندگانی باید وارد عرصه برنامه‌سازی در حوزه معارف شوند که در کنار داشتن سواد رسانه‌ای، تحصیلات حوزوی هم داشته باشند تا با اشراف به موضوع برنامه‌سازی کنند. وقتی تهیه‌کننده دانش لازم را در حوزه دین نداشته باشد، مسلماً نمی‌تواند نگاه خلاقانه هم داشته باشد. ترکیب این موارد، به خلاقیت در برنامه‌سازی منجر می‌شود. مسلما وقتی آیتم و وله در فواصل برنامه باشد، برنامه بهتر می‌تواند مخاطبان را جذب کند. البته این طور نیست که برنامه‌های گفت‌وگو محور معارفی جذابیت ندارند. هر برنامه‌ای باید براساس محتوا ویژگی‌های خودش را داشته باشد.

حجت‌الاسلام جعفری با اشاره به برنامه موفق «سمت خدا» می‌افزاید: این برنامه گفت‌وگو محور جزو برنامه‌های معارفی موفق تلویزیون است و در این مدت توانسته شناسنامه خوبی در میان مردم داشته باشد هم زمان مناسبی پخش می‌شود و هم به مباحث معارفی صحیح می‌پردازد. مجری ثابت هم یکی دیگر از دلایل موفقیت برنامه است. برنامه شب‌های آسمانی شبکه قرآن هم جزو برنامه‌های موفق است. ما برنامه نقش تازه هم در شبکه یک تولید کردیم که از زاویه‌ جدیدی به موضوع سبک زندگی می‌پرداخت و همین باعث استقبال مخاطبان شده و سری دوم هم تولید و پخش شد و در حال حاضر درصدد تولید سری سوم این برنامه هستیم.

مدیر گروه معارف عنوان می‌کند: در مجموع اندک بودن تجربه کارهای دینی در تلویزیون، ضعف ساختاری، کلیشه‌ای شدن شیوه‌های ارائه برنامه، نبود زبان مشترک با نسل جوان، نداشتن انگیزه‌های مالی، همراهی نکردن برخی مدیران و توجه کمتر به مباحث معرفتی در حوزه دین از مشکلات این عرصه بوده که حل شدنی بوده و این طور نیست که حل نشود. برنامه‌سازان باید در کنار حرف‌های نو، از جذابیت‌های بصری همچون دکور و... هم غافل نشوند.

نیازهای معارفی

علیرضا قطبی، تهیه‌کننده برنامه «این شب‌ها» درباره دلایل موفقیت این برنامه معارفی در تلویزیون می‌گوید: دلیل محبوبیت این برنامه میان مردم انتخاب صحیح موضوعات و کارشناسان است. در واقع همیشه دست روی موضوعاتی گذاشته شده که دغدغه روز مردم است و این‌که برنامه را علی درستکار با متانت و آرامش اجرا می‌کند، باعث ارتقای برنامه شده است.

از دیدگاه این تهیه‌کننده ساخت برنامه‌های معارفی در مقایسه با دیگر برنامه‌های تلویزیونی سخت‌تر است، چون حساسیت بیشتری روی چنین برنامه‌هایی است. بنابراین تهیه‌کنندگان برنامه‌های معارفی لازم است مدام به مراجع مختلف مراجعه کرد و با مردم نیز درباره نیازهای معارفی‌شان صحبت کنند.

قطبی در پاسخ به این پرسش که چرا از کارشناسان جدید برای برنامه‌های معارفی استفاده نمی‌شود، توضیح می‌دهد: شناسایی کارشناسان جدید کار راحتی نیست و تهیه‌کنندگان ترجیح می‌دهند به سمت افرادی بروند که امتحانشان را پس داده‌اند و زبان رسانه را می‌شناسند، به همین دلیل ریسک نمی‌کنند و بیشتر از کارشناسانی استفاده می‌‌کنند که تجربه دارند.

هزینه بالا

ابوالفضل صالحی از دیگر تهیه‌کنندگان برنامه‌های معارفی نیز معتقد است که از جذابیت‌های تصویری در برنامه‌های معارفی کمتر بهره برده می‌شود. وی در این باره می‌گوید: ما باید محتوای مناسب داشته باشیم تا بعد به ساختار فکر کنیم؛ البته می‌توان از قالب‌هایی مثل انیمیشن یا نمایش هم در این کارها استفاده کرد، اما قبول کنید چنین قالب‌هایی گران است و نیازمند هزینه‌های بالاست. از سوی دیگر این قالب‌ها باید محتوای مناسبی هم داشته باشند. در مجموع چنین تولیداتی زمانبر است و هزینه بالا می‌طلبد.

این تهیه‌کننده در ادامه اشاره می‌کند: گاهی گنجاندن برخی بخش‌ها در برنامه‌های معارفی جواب نمی‌دهد. به عنوان مثال گزارش‌های مردمی در برنامه ما خیلی جذابیت نداشت به همین دلیل بعد از مدتی آن را حذف کردیم. معتقدم در برنامه‌های پرسش و پاسخ دینی باید از مشارکت مخاطب هم استفاده کنیم؛ یعنی آنها هم در استودیو حضور داشته باشند و شبهاتشان را در زمینه مباحث معارفی مطرح کنند.

ارائه محتوای اصیل

عبدالمجید رکنی، تهیه‌کننده برنامه سمت خدا معتقد است؛ پرداخت صحیح به مباحث معارفی بازگوکننده سبک زندگی دینی است. باید با ظرافت به مباحث دینی بپردازیم تا برای مخاطب شیرین باشد. ضمن این که برنامه‌سازان دینی باید پژوهش دینی داشته باشند. نبود پژوهش‌های دینی ناخواسته جلوی خلاقیت و ارائه محتواهای اصیل در حوزه برنامه‌های معارفی را می‌گیرد.

وی ادامه می‌دهد: ما باید دغدغه‌های مردم را در حوزه معارف شناسایی کنیم و به آن بپردازیم. در این صورت برنامه‌های معارفی از ساختار کلیشه‌ای رها می‌شود. گرچه برنامه سمت خدا گفت‌وگو محور است، اما مردم این سبک برنامه را دوست دارند.

این تهیه‌کننده عنوان می‌کند: برای تغییر ساختار برنامه‌های معارفی باید مدیران هم حمایت کنند. من گاهی برنامه‌های خوبی در حوزه معارف می‌بینم، اما ادامه پیدا نمی‌کند. به عنوان نمونه پخش برنامه‌های از لاک جیغ تا خدا و عصر ایمان جزو کارهای خوب معارفی بود، ولی بعد از آن دیگر تولید نشد و هیچ‌کس هم این سوال را نپرسید که چرا دیگر تهیه نمی‌شود.

رکنی اشاره می‌کند: برنامه سمت خدا تلاش می‌کند آموزه‌هایی را ارائه دهد که همه مردم به نوعی به آن نیاز دارند. در مجموع این برنامه با دسته‌بندی پیام‌های برنامه به دغدغه‌ها، نیازها و میل مخاطبان می‌پردازد و تلاش می‌کند آنها را در بسته‌هایی جذاب و متنوع به مردم ارائه کند.

سهم بیشتر برنامه‌های معارفی

کارشناسان برنامه‌های معارفی معتقدند باید همیشه زمان‌های مناسب را در جدول پخش به برنامه‌های معارفی اختصاص داد، اما گاهی شاهدیم نگاه مناسبتی به مباحث معارفی می‌شود. باید برای پرداخت به مفاهیم دینی از فرم‌های جدید بهره برد. فقط در ولادت و شهادت ائمه(ع) نباید شاهد برنامه‌های معارفی باشیم. این مباحث باید در تمام برنامه‌ها جاری و ساری باشد. ضمن این‌که برنامه‌سازان باید از ساختارهای مختلف برای تولید برنامه‌های معارفی استفاده کنند و اهل تجربه کردن در این عرصه باشند و سهم مخاطب را در برنامه‌های معارفی فقط به نشستن پای تلویزیون قرار ندهیم و سهم بیشتری برای مخاطبان در نظر بگیریم.

فاطمه عودباشی