آینه‌ای رو به تاریخ تهران

برجی هشت ضلعی با یک گنبد آجری مخروطی‌شکل؛ شاید با دیدن بنای مرمت شده امامزاده باورتان نشود که قدمت آن به دوره خوارزمشاهیان برسد. بنا، مرقد ابوالقاسم عزالدین یحیی است که نسب او به امام چهارم می‌رسد. گرچه بنای قدیمی کاملا ویران و بنای جدید ساخته شده، ولی این امامزاده هنوز هم بنایی تاریخی برای شناسنامه تهران است. یکی از اشیای قدیمی امامزاده صندوق منبت‌کاری روی مرقد است که قدمت‌اش به سال 895 می‌رسد. چنار قدیمی هم که در مجاورت این امامزاده قرار دارد با 900 سال سن شاید قدیمی‌ترین درخت تهران باشد.

محله امامزاده یحیی از آن محله‌های قدیمی است که در بافت تاریخی تهران میان خیابان ناصرخسرو در غرب، خیابان ری در شرق، خیابان امیرکبیر یا چراغ برق در شمال و خیابان پانزده خرداد در جنوب آن قرار دارد. بافتی سنتی و قدیمی که گویی در مقطعی از زمان از محلات دیگر جا مانده تا تاریخ گذشته تهران را در خودش حفظ کند.

بناهای قدیمی، گذرها، راسته و کوچه‌های پیچ در پیچ و تنگ و باریک ـ که اگر بلد راه نباشید حتما در آنها گم می‌شوید ـ هنوز هم بافت اصلی محله را تشکیل می‌دهد. در بازارچه‌های نواب و امامزاده یحیی هنوز هم بوی عطاری و نان و سبزی تازه شامه را نوازش می‌کند و نور سبز سقاخانه و آوای بلند اذان که در همه محله می‌پیچد، روح را نوازش می‌کند. گرمابه‌ها روزگاری در این محله بازارشان داغ بود. گرمابه قوام‌الدوله و میرزا ‌صغر و گرمابه عمادالدوله یا نواب که به دوره صفویه تعلق دارد و بعد از ساخته شدن فیلم قیصر مسعود کیمیایی در آن، حمام شهرتی به هم زده است. گرچه دیگر از اهالی قدیمی که تهرانی‌های اصیل گفته می‌شدند کمتر در این محله پیدا می‌شوند و به دلیل توسعه بافت تجاری بازار این محله بیشتر کارگرنشین شده است، ولی هنوز هم کاسب‌های قدیمی در خاطرات خود روزهای باشکوه محله را جست‌وجو می‌کنند. در این محله که قدم می‌زنید خانه‌های قدیمی با درهای چوبی را که هنوز با کلون دق‌الباب می‌شوند بسیار می‌بینید؛ خانه‌هایی بزرگ با اندرونی و بیرونی و تزئیناتی مثل گچبری و آینه‌کاری که به خانه‌ها روح می‌دادند با معماری به سبک قاجار. گرچه ساکنانشان خیلی وقت است از اینجا کوچ کرده‌اند، اما خانه‌ها به همان سبک و سیاق سابق مانده‌اند.

خانه‌های قدیمی محله که روزگاری خانه بزرگان شهر بود مثل سرای کاظمی، خانه وثوق‌الدوله، خانه جلال تهرانی، خانه مدرس، خانه پروین اعتصامی، خانه کمال‌الملک و خانه مهرانگیز کامبیز که سریال پدر سالار را در این خانه ساختند خانه‌هایی که حالا شده‌اند موزه یا انبار کالا یا کتاب یا هم در گوشه‌ای از این محله در حال ویران شدن هستند بدون این که کسی از آنها یادی بکند، اما پیشنهاد ما برای دیدن یکی از این خانه‌های قدیمی سرای کاظمی است که در حال حاضر به «موزه تهران قدیم» تغییر کاربری داده است و با عکس‌ها، ماکت و عروسک‌ها آداب و رسوم مردم تهران را در 150 سال گذشته به نمایش گذاشته است و خود بنای این خانه هم بخشی دیگر از جذابیت‌های این موزه است.

یکی دیگر از جذابیت‌های تاریخی محله این است که به دلیل افراد سرشناسی که در این محله زندگی می‌کردند خیلی از وقایع تاریخی هم در این محله اتفاق افتاده و این محله شاهد خیلی از وقایع تاریخی تهران بوده است. شاید اگر گوش‌هایمان را تیز کنیم صدای مدرس را از پس دیوارهای خانه‌اش یا پچ پچ‌های قوام‌الدوله را برای بستن قرار داد 1919 با انگلیس‌ها بشنویم. مدرسه معمارباشی هم یکی دیگر از بناهای قدیمی است که سال 1303 به دست حاج ابوالحسن صنیع‌الملک ساخته شده. جالب است بدانید اولین راهپیمایی مشروطه از مقابل این مدرسه بوده و در حال حاضر این مدرسه کارکرد گذشته خود را دارد.

خیلی وقت است در کوچه پس‌کوچه‌های باریک امامزاده یحیی دیگر صدای چرخ کالسکه به گوش نمی‌آید. حالا موتورسوارها جایگزین آنها شده‌اند. آن‌قدر که به قول یکی از اهالی محل وجود آنها برای محله یک معضل شده است. دیگر از حمام نواب صدای مردان کیمیای به گوش نمی‌رسد شاید به دلیل خالی شدن محله از گذشته‌اش این محله قدیمی و تاریخی دیگر جزو بافت فرسوده شهر محسوب می‌شود. کاش قبل از این که محله فرسوده‌تر از قبل شود و از پا بیفتد کسی سراغی از این محله قدیمی بگیرد.

راه‌های دسترسی به این محله به دلیل نزدیکی به چون نزدیک بازار بزرگ تهران بسیار آسان است. اتوبوس‌هایی که از ناصرخسرو به سمت سرچشمه می‌روند یا از خیابان امیرکبیر رد می‌شوند یا در خیابان ری با سرچشمه ایستگاه دارند به شما در رسیدن به این محله کمک می‌کنند.

اکرم بیگی

ضمیمه چمدان