نگاهی به قوانین عجیب و غریب فیفا

به گزارش جام جم ورزشی و به نقل از مهر ، قدمت فوتبال به چندین سده پیش از میلاد و به کشور چین بازمی‌گردد که به تدریج در یونان و روم نیز رواج‌ پیدا کرد. فوتبال مدرن امروزی نیز از سال ۱۸۶۶ در مدارس انگلستان شکل‌گرفت و به تدریج گستره پراکندگی آن همه جهان را زیر پوشش قرار داد. با شکل‌گیری سازمان فیفا در سال ۱۹۰۴ و ایجاد رقابت جام جهانی فوتبال، این ورزش بسیار گسترده‌تر شد؛ سازمانی که در این سال‌ها با ایجاد قوانین مختلف سعی در افزایش این رشته پرطرفدار کرده است.

البته برخی از این قوانین بعد از تصویب شدن، همچنان در حال اجرا در مسابقات مختلف هستند اما برخی دیگر، بعد از مدت زمانی کوتاه و به علت اعتراض کشورهای عضو، به بایگاهی سپرده شد و تنها برخی از تیم‌های در مقطع اجرا، به شدت متضرر شدند. در زیر به برخی از این قوانین اشاره می‌شود:

برگزاری مسابقات با تغییرات بسیار

نخستین دوره جام جهانی، سال ۱۹۳۰ در اروگوئه برگزار شد تا پس از حضور نیمه رسمی فوتبال در المپیک، رسمیت جهانی به این رشته داده شد. در آن جام، مسابقات ابتدا در ۴ گروه برگزار شد که تیم‌های برتر گروه‌ها به نیمه‌نهایی رسیدند. اروگوئه با نتیجه ۶ بر یک یوگسلاوی و آرژانتین با همین نتیجه از سد آمریکا گذشت تا فینالیست شوند. در فینال هم اروگوئه با نتیجه ۴ بر ۲ آرژانتین را برد و قهرمان شد. در دوره بعد اما نحوه برگزاری رقابتها کاملا تغییر کرد زیرا ۱۶ تیم حاضر در جام، بصورت حذفی تا فینال با هم بازی کردند و در نهایت ایتالیا با برتری مقابل چکسلواکی، قهرمان جام لقب گرفت. این نخستین تغییر در نحوه برگزاری یک تورنمنت مهم بین‌المللی فوتبال بود.

البته بعد از جنگ جهانی دوم که باعث شد دو جام جهانی ۱۹۴۲ و ۱۹۴۶ برگزار نشود، جام جهانی ۱۹۵۰ به میزبانی برزیل انجام شد که مسئولان فیفا و برگزاری جام، دوباره تصمیم گرفتند، رقابتها بصورت گروهی برگزار شود. ۱۳ تیم حاضر در این جام در ۴ گروه تقسیم شدند که با توجه به انصراف فرانسه و هند، ۲ گروه ۴ تیمی، یک گروه ۳ تیمی و یک گروه دو تیمی شد. در نهایت تیم‌های برتر هر گروه به مرحله نهایی رسیدند و در قالب یک گروه چهار تیمی و بصورت دوره‌ای به مصاف همدیگر رفتند. برزیل که تا پیش از بازی سوم با ۴ امتیاز صدرنشین بود، با کسب یک تساوی در بازی آخر قهرمان می‌شد، پیروزی یک بر صفر را با شکست ۲ بر یک عوض کرد، تا در خانه به راحتی قهرمانی را از دست بدهد.

در جام جهانی ۱۹۷۴ - آلمان غربی و ۱۹۷۸ - آرژانتین، ۲ تیم برتر صعود کننده از گروه‌های ۴ تیمی، دوباره در ۲ گروه ۴ تیمی به مصاف همدیگر می‌رفتند که در نهایت تیم‌های اول هر گروه به دیدار فینال و تیم‌های دوم به مسابقه رده‌بندی رفتند. در جام جهانی ۱۹۸۲ اسپانیا با افزایش تعداد تیم‌ها، ابتدا تیم‌ها در ۶ گروه ۴ تیم بازی کردند و در مرحله بعد ۲ تیم برتر هر گروه در ۴ گروه ۳ تیمه به مصاف هم رفتند. ۴ تیم اول هر گروه هم در مرحله نیمه نهایی بصورت حذفی با همدیگر بازی کردند تا در نهایت ایتالیا و آلمان غربی فینالیست شده و در نهایت ایتالیا قهرمان شد. از آن جام به بعد، مسابقات در مرحله اول بصورت گروهی و مرحله بعدی بصورت حذفی به مصاف همدیگر رفتند، قانونی که تا امروز تغییر نکرده است.

تکرار بازی تا وقت اضافه

در جام جهانی ۱۹۳۴، اتفاقات جالبی در جریان مسابقات رخ داد. طبق قوانین آن سال‌ها، ضربه پنالتی وجود نداشت و پس از تساوی یک بر یک ایتالیا و اسپانیا در مرحله یک‌چهارم نهایی که روز ۳۱ می در ورزشگاه «جیووانی برتا» برگزار شد، این بازی دوباره تکرار شد! یک روز بعد دو تیم دوباره در همین ورزشگاه برابر هم به میدان رفتند که ایتالیا با گل دقیقه ۱۱ «جوزپه مه‌آتزا» برابر اسپانیا پیروز شد. این آخرین قانون جالب آن جام نبود زیرا بازی فینال هم با تساوی یک بر یک ایتالیا با چکسلواکی به پایان رسید اما بازی بصورت غیرقانونی چند دقیقه اضافه‌تر برگزار شد، تا با گل دقیقه ۵+۹۰ «آنجلو شیاویو»، ایتالیا فاتح رقابتها لقب بگیرد؛ اتفاقی برای مدت‌ها سوژه طنز رسانه‌های معتبر دنیا بود. تکرار بازی در سه مسابقه رومانی - کوبا، آلمان - سوئیس و برزیل - چکسلواکی در جام جهانی ۱۹۳۸ هم رخ داد.

از جام جهانی ۱۹۵۴ - سوئیس، هواداران فوتبال شاهد اجرای دو قانون جدید بودند. این مسابقات با حضور ۱۶ تیم در ۴ گروه برگزار شد که ۲ تیم برتر هر گروه به مرحله بعد صعود می‌کردند. تیم‌های آلمان غربی و ترکیه از گروه B و سوئیس و ایتالیا در گروه D هرکدام ۲ امتیاز داشتند که با برگزاری بازی تکراری بین آنها، آلمان غربی و سوئیس به عنوان تیم‌های برتر دوم گروه به جمع ۸ تیم برتر جام صعود کردند، موضوعی که در جام جهانی ۱۹۵۸ - سوئد هم سه مرتبه تکرار شد. اتفاق دوم در مرحله نیمه نهایی رخ داد، جائیکه بعد از تساوی ۲ بر ۲ مجارستان و اروگوئه در پایان ۹۰ دقیقه، برای نخستین مرتبه در تاریخ جام جهانی، تیم‌ها در دو وقت ۱۵ دقیقه‌ای به بازی ادامه دادند تا در نهایت مجارستان با ۲ گل دیگری که به ثمر رساند، برنده آن بازی شد و به فینال رسید.

از میانگین گل تا تفاضل گل

اتفاق جدید دیگر در فوتبال، در جام جهانی ۱۹۶۲ - شیلی رخ داد. ۱۶ تیم در قالب ۴ گروه ۴ تیمی به مصاف هم رفتند که در گروه C تیم‌های انگلستان و آرژانتین بعد از مجارستان ۵ امتیازی، ۳ امتیازی بودند. مجارستان به عنوان تیم نخست به مرحله بعد رفت و انگلستان (۱.۳۳) به خاطر میانگین گل زده بهتر نسبت به آرژانتین (۰.۶۷)، به عنوان تیم دوم راهی مرحله یک‌هشتم نهایی شد.

در جام جهانی ۱۹۶۶ - انگلستان، قانون تفاضل گل مورد استفاده قرار گرفت؛ یعنی جایگاه تیم‌های هم امتیاز را اختلاف بین گل زده و خورده آنها مشخص می‌کرد. همچنین در شرایطی که امتیاز و تفاضل گل‌ تیم‌ها برابر بود، هر تیمی که گل زده بهتری داشت، در جایگاه بالاتر قرار می‌گرفت. این اتفاق باعث صدرنشینی تیم شوروی سابق در گروه A مرحله گروهی جام جهانی ۱۹۷۰ شد.

گل زده در خانه حریف و تغییر امتیاز بردها

یکی از قوانین رسمی مسابقات رفت و برگشت است و در صورت صفر بودن تفاضل گل دو تیم در این دو بازی، تیمی که در خانه حریف گل بیشتری زده‌ باشد، برنده نهایی مسابقه لقب گرفته و به مرحله بعدی صعود می‌کند. این قانون که توسط یوفا طراحی‌ شد، برای نخستین‌بار در جام در جام باشگاه‌های اروپا در سال ۶۶-۱۹۶۵ اجرایی و در سال ۶۸–۱۹۶۷ نیز در لیگ قهرمانان اروپا مورد استفاده قرار گرفت. پس از آن رقابتها، در تمامی مسابقات بین‌المللی مورد اجرا قرار گرفت.

در سال ۱۹۸۱ انگلیسی‌ها ۳ امتیاز شدن هر برد را مطرح کردند که مورد استقبال قرار نگرفت اما از جام جهانی ۱۹۹۴ - آمریکا، بصورت رسمی اجرایی شد؛ قانونی که بعد از آن جام جهانی، در تمامی مسابقات باشگاهی و ملی فوتبال مورد اجرا قرار گرفت تا به تیم برنده ۳ امتیاز داده شود و به ‌تیم‌ها بعد از نتیجه مساوی، همانند گذشته یک امتیاز تعلق بگیرد.

و آغاز رسمی ضربات پنالتی...

بعد از اتفاقاتی که در مسابقات فوتبال المپیک ۱۹۸۶ رخ داد و برخی تیم‌ها با قرعه‌کشی از گردونه رقابتها کنار رفتند، طرح زدن ضربات پنالتی بعد از تساوی دو تیم در پایان ۹۰ دقیقه قانونی و دو وقت اضافه ۱۵ دقیقه مطرح و تصویب شد. این قانون از جام جهانی ۱۹۸۶ - مکزیک بصورت رسمی اجرایی شد. یعنی در صورت تساوی دو تیم در پایان ۹۰ دقیقه و دو وقت اضافه ۱۵ دقیقه، برای مشخص شدن تیم صعود کننده، هر تیم ابتدا ۵ ضربه پنالتی می‌زند که در صورت مساوی شدن، ضربات به صورت تک به تک ادامه یافته تا تیمی برنده شود.

گل طلایی

نخستین قانون عجیب فوتبال «Golden Goal» بود که در مقطعی «مرگ ناگهانی» هم گفته می‌شد و برای بیشتر کردن جذابیت مسابقات مورد تصویب مقامات فیفا قرار گرفت. این قانون که در اوایل دهه ۹۰ میلادی تصویب شد، در سال ۱۹۹۳ توسط فیفا به کنفدراسیون و فدراسیون‌های زیر مجموعه ابلاغ شد تا در مسابقات رسمی مورد استفاده قرار بگیرد. طبق بعد از به ثمر رسیدن نخستین گل در وقت اضافه، بازی قطع و زننده گل، برنده مسابقه لقب می‌گرفت.

نخستین گل طلایی در دیدار استرالیا و اروگوئه در مرحله یک‌چهارم نهایی جام جهانی جوانان ۲۰۱۳ - استرالیا به‌ثمر رسید. در آن مسابقه که روز ۱۳ مارس سال ۲۰۱۳ برگزار شد، دو تیم در وقت قانونی به تساوی یک بر یک رسیدند اما «آنتونی کاربونه» در دقیقه ۹۹ (نهمین دقیقه از وقت اضافه اول) دروازه اروگوئه را باز کرد و باعث صعود تیم کشورش به جمع ۴ تیم برتر جام شد. دیگر گل طلایی معروف در مرحله یک‌چهارم نهایی جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه به ثمر رسید. در آن مسابقه که روز ۲۹ ژوئن برگزار شد، پس از تساوی بدون گل فرانسه و پاراگوئه در پایان ۹۰ دقیقه، «لوران بلان» در دقیقه ۱۱۴ (آخرین دقیقه نیمه نخست وقت اضافه) دروازه حریف را باز کرد تا باعث صعود تیمش به مرحله یک‌چهارم نهایی شود.

گل نقره‌ای

بعد از جام جهانی ۱۹۹۸، شکایت‌ بسیاری از کشورهای عضو فیفا به قانون نقره‌ای باعث شد طرح جدیدی به نام قانونی گل نقره‌ای «Silver Goal» در سال ۲۰۰۲ توسط یوفا به فیفا ارائه شود تا به جای قانون گل طلایی مورد استفاده قرار بگیرد. در این قانون، در وقت‌های اضافه، هر تیمی که موفق به گلزنی می‌شد، برنده مسابقات لقب نمی‌گرفت و داور بازی را تا پایان همان ۱۵ دقیقه وقت اضافه ادامه می‌داد. در پایان وقت اضافه حتی اگر وقت اضافه اول بود، تیم زننده گل، برنده اعلام می‌شد.

مشهورترین گل نقره‌ای دنیا، در رقابتهای یورو ۲۰۰۴ به ثمر رسید. در روز اول جولای دو تیم یونان و جمهوری چک در مرحله نیمه نهایی یورو ۲۰۰۴ - پرتغال برابر هم به میدان رفتند که این بازی در پایان ۹۰ دقیقه با تساوی بدون گل به پایان رسید. نیمه نخست آن مسابقه درحال اتمام بود که در دقیقه ۱+۱۰۵ «ترایانوس دلاس» دروازه چک را باز کرد. بعد از این گل، تیم جمهوری چک زمانی را برای جبران نداشت و داور بلافاصله در سوت خود دمید، تا یونان به دیدار فینال صعود کند.

البته بعد از آن رقابتها، اعتراض‌ها به این قانون هم آغاز شد تا در نهایت اجرای آن لغو و همانند گل طلایی، به بایگانی سپرده شود تا اجرای مقطعی آن برخی از تیم‌ها را شبیه موش آزمایشگاهی کند. از آن به بعد دوباره تیم‌‌ها در مسابقات حذفی، در صورت تساوی بدون گل در پایان ۹۰ دقیقه، تا آخر دو وقت ۱۵ دقیقه اضافه به بازی ادامه داده تا در صورت عدم گلزنی، ضربات پنالتی تیم برنده را مشخص کند.

قوانینی عجیب و متغیر

برای اهمیت به پیروزی در مرحله مقدماتی، مسئولان فوتبال دنیا در قوانین جدید مقرر کردند که برد در بازی رودرو اهمیت بیشتری نسبت به تفاضل گل داشته باشد. بر این اساس اگر دو تیم در مرحله گروهی از نظر امتیازی برابر بودند، به جای تفاضل گل، بازی رودروی دو تیم هم امتیاز نگاه می‌شد. این قانون از یورو ۱۹۹۶ - انگلستان بصورت رسمی اجرا شد و در گروه C جمهوری چک ۳ امتیازی با تفاضل گل ۱- به جای ایتالیا که ۳ امتیاز و تفاضل گل صفر داشت، به عنوان تیم دوم گروه به مرحله بعدی صعود کرد؛ آنهم به خاطر پیروزی ۲ بر یک در بازی رودررو.

البته این قانون به مرور زمان شامل بندها و تبصره‌های جالب‌تری هم شد زیرا وقتی دو تیم در بازی رودرو مساوی می‌شدند و در نهایت از نظر امتیاز و تفاضل گل برابر بودند؛ هرتیمی که گل زده بیشتری داشت به مرحله بعد صعود می‌کرد. همچنین در صورت مشابه بودن گل‌های زده و خورده، هر تیمی که اخطار و اخراج کمتری داشت، برنده بازی لقب می‌گرفت.

این قانون اخطار و اخراج کمتر در مسابقات مقدماتی المپیک ۲۰۱۶ برزیل در قاره آسیا نمود علنی پیدا کرد زیرا باعث حذف عربستان و صعود کره‌شمالی به مرحله بعد شد. البته در مسابقاتی که در گروه‌های مختلف برگزار می‌شود و بعد از تیم‌های تیم‌های نخست، تیم‌های برتر دوم از مرحله گروهی به مسابقات نهایی راه پیدا می‌کنند، در صورت تساوی امتیازها، تفاضل گل، گل زده بیشتر و سپس اخطار و اخراج کمتر باعث صعود تیم‌های به مرحله بعدی می‌شود.