مسمومیت با طعم سرب!

با این حال همچون بسیاری از فلزات دیگر مانند روی و جیوه و... اگر مقدار ورود این ماده به بدن از حد مشخصی بیشتر شود، می‌تواند در بدن فرد مسمومیت ایجاد کند. طبق تعریف به مجموعه‌ای از اختلالات بدن که در اثر جذب ماده‌ای بیگانه و سمی ایجاد می‌شود، مسمومیت گفته می‌شود. جذب مواد سمی می‌تواند از راه استنشاق گاز، بخار، دود یا گرد و غبار رخ دهد. خوردن و آشامیدن، تماس پوستی و انتقال از طریق پوست یا زخم پوستی و همین‌طور از طریق ورود به خون در اثر تزریق می‌تواند مسمومیت در بدن رخ دهد.

پزشکان می‌گویند تاریخچه مسمومیت با سرب به بیش از پنج هزار سال پیش بازمی‌گردد؛ زمانی که پیشینیان ما یاد گرفتند چگونه از ترکیب مواد گوناگون رنگ‌ها را ایجاد کنند و از مواد حاوی سرب در لوازم آرایشی بهره ببرند. امروزه استفاده از سرب در لوازم آرایشی استاندارد ممنوع شده است، با این حال رد این ماده را کماکان در مواد ارزان آرایشی قاچاق و غیراستاندارد می‌توان مشاهده کرد. همچنین استفاده از لوله‌های حاوی عنصر سرب که در سامانه آب‌رسانی بعضی کشورها به کار می‌رود بر خطر انتقال سرب افزوده است که خوشبختانه‌ در ایران از این گونه لوله‌ها استفاده نمی‌شود.

مسمومیت با سرب ناشی از آلودگی هوا

از آنجا که در سال‌های اخیر مسمومیت با سرب به‌شدت بر سلامت بخشی وسیعی از جمعیت جهان و بویژه کودکان اثر منفی گذارده، سازمان جهانی بهداشت مسمومیت با این ماده را به‌شدت مورد توجه قرار داده است. دکتر علیرضا ناطقیان، فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی کودکان در گفت‌وگو با جام‌جم درباره مسمومیت با سرب می‌گوید: امروزه بیشترین موارد مسمومیت با سرب را در شهرهای صنعتی و در مجاروت با آلودگی‌های صنعتی شاهدیم. بخصوص در موارد استفاده از بنزین‌های غیراستاندارد و در فضاهایی که آلودگی ترافیکی داریم، مسمومیت با سرب از طریق استنشاق هوایی که حاوی ذرات سرب است اتفاق می‌افتد. بقیه موارد به صورت اتفاقی رخ می‌دهد که برای افرادی که در نزدیکی معادن، چاپخانه‌ها و کارخانه‌های باتری‌سازی و... زندگی می‌کنند، ممکن است این نوع مسمویت رخ دهد.

کودکان بی‌دفاع در مقابل سرب

کودکان، آسیب‌پذیرترین گروه‌ سنی در مسمومیت با سرب هستند. دکتر ناطقیان درباره علائم مسمومیت با سرب در کودکان می‌گوید: این نوع مسمومیت در کودکان معمولا با چند علامت خود را نشان می‌دهد که در حالت حاد به صورت درد شکم خود را نشان می‌دهد، اما وقتی مسمومیت با سرب به صورت تدریجی رخ می‌دهد، کم‌خونی خاصی در بدن رخ می‌دهد که طی آن اندازه و میزان گلبول‌های قرمز پایین می‌آید و گاهی با کم‌خونی ناشی از کمبود آهن اشتباه گرفته می‌شود. به علاوه ممکن است فرد دچار گزگز و مورمور و علائم عصبی شود. وی درخصوص چگونگی تشخیص مسمومیت با سرب افزود: ما در موارد شدید از نظر تشخیصی رادیوگرافی بویژه از مچ دست انجام می‌دهیم و در موارد خفیف‌تر به اندازه‌گیری سرب در خون می‌پردازیم که این کار در حال حاضر در شهرهای بزرگ و ازجمله در تهران انجام می‌شود.

راه‌های ورود سرب به بدن

سرب از طریق تنفس و هم به واسطه تجمع روی خاک و مواد غذایی به بدن وارد می‌شود و منابع آب آشامیدنی یا رودخانه‌های سطحی را آلوده می‌کند. دکتر ناطقیان در این باره می‌گوید: معمولا ورود سرب به بدن از طریق استنشاق در مناطق صنعتی رخ می‌دهد که در این حالت استفاده از ماسک‌ها در کاهش ورود سرب به بدن قطعا موثر است. با این حال، بلع مواد حاوی سرب نیز به صورت حاد می‌تواند مسمومیت ایجاد کند. سرب برای استخوان‌ها، سیستم عصبی، دستگاه گوارش و سیستم خونساز در مغز استخوان ما، ماده‌ای سمی محسوب می‌شود و فرد مسموم را در خونسازی گلبول‌های قرمز دچار مشکل می‌کند. معمولا وقتی ما لام خون محیطی کودک دچار مسمومیت با سرب را نگاه می‌کنیم، با دیدن ذرات رسوب کرده در گلبول قرمز، متخصصان خون کودکان به مسمومیت با سرب مشکوک می‌شوند. این فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی کودکان در پاسخ به این که کدام گروه سنی از کودکان نسبت به آلودگی با سرب حساس‌ترند می‌گوید: دوره شیرخوارگی و نوپایی، حساس‌ترین زمانی است که بحث خونسازی در کودک اهمیت دارد و از این رو در این مقطع سنی کودکان نسبت به مسمومیت با سرب بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

چاره چیست؟

دکتر ناطقیان درخصوص لزوم پایش مقدار سرب در خون کودکان می‌گوید: اگر نمی‌توانیم در کوتاه‌مدت چاره‌ای برای حل مشکل آلودگی هوا پیدا کنیم، لازم است طی برنامه‌های غربالگری از مناطق مختلف تهران و شهرهای صنعتی با بودجه‌ای ملی از کودکان نمونه‌گیری کرده و مقادیر سرب را در خون کودکان در مناطق مختلف اندازه‌گیری کنیم. خطر مسمومیت به سرب در مناطق مختلف شهری مثل تهران قطعا با یکدیگر متفاوت خواهد بود. ‌همان طور که مناطق مختلف تهران از نظر شدت آلودگی هوا متفاوت است. وی در پایان تأکید کرد: باید سعی کنیم بنزین استاندارد و منابعی که این ماده سمی را در هوا ایجاد می‌کنند، مانند کارخانجات و معادنی که آلودگی سرب را در هوا و آب ایجاد می‌کنند مشخص و کنترل کنیم.

چرا بنزین بدون سرب؟

با گسترش استفاده از سرب در بنزین و بیشتر شدن آلودگی هوا، تنفس به یکی از اصلی‌ترین مجاری ورود سرب به بدن شهرنشینان تبدیل شد. از آنجا که بنزین در موتورهای درون‌سوز، خیلی زود شعله‌ور شده و دچار انفجار می‌شود، برای جلوگیری از آسیب موتور تا مدت‌ها از افزودنی‌های سرب در بنزین استفاده می‌شد که سبب جلوگیری از این اتفاق و در عین حال افزایش قدرت موتورها می‌شدند. بعدها با کشف اثر زیان‌آور سرب بر سلامت و محیط و از طرف دیگر ناسازگاری آن با مبدل‌های کاتالیزوری در خودروها، از سال ۱۹۷۵ به تدریج تولید سوخت سرب‌دار در بیشتر کشورها متوقف شد. اما به نظر می‌رسد تا مدت‌ها سوخت‌های سرب‌دار در مصارف غیرجاده‌ای مانند هواپیما، ماشین‌های مسابقه، تجهیزات کشاورزی و موتورهای دریایی استفاده شود.

کاظم کوکرم