بیداری حس دینی در کودکان

تربیت فرزندان براساس اصول صحیح یکی از دغدغه‌های والدین در هر جامعه‌ای است.

این وضعیت در میان جوامعی که مسائل دینی و اعتقادی را محترم می‌شمارند از حساسیت بیشتری برخوردار است. درچنین جوامعی پدر و مادر همیشه نگرانی‌هایی درباره دینی بارآوردن کودکان خود دارند. تربیت دینی کودکان از چه ویژگی‌هایی برخوردار است و در شرایط جدید که امکان یادگیری و فراگیری رفتارهایی خارج از سیستم تربیتی والدین فراهم است، چه باید کرد تا تربیت فرزندان در مسیر درستی قرار بگیرد؟

کودکان ممکن است در وهله اول با توجه به این‌که شور و هیجان وافری برای تقلید از پدر و مادر دارند نماز را یاد بگیرند و در مراسم عبادی حضور داشته باشند اما اگر چنین شیوه‌ای صرفا براساس تقلید ظاهری باشد به محض این‌که فرزندان به قوه تمییز و تشخیص رسیدند و مسیرهای دیگری هم برای ارائه اطلاعات یا آموزش شیوه‌های رفتاری بود ممکن است راه خود را از والدین جدا کنند.

به نظر می‌رسد بسنده کردن رفتار دینی کودکان براساس تقلید، برای دینی بار آوردن فرزندان کافی نباشد و در این زمینه مهم‌ترین وظیفه پدر و مادر بیدار کردن حس دینی کودکان است. اگرچه در این شرایط و با توجه به سن کودکان تشریح مباحث اعتقادی و فلسفه انجام فرایض با زبان منطق امری نامعقول به نظر می‌رسد، اما می‌توان با استفاده از شیوه‌هایی چون تشویق، همراهی و ارائه الگوهای مناسب رفتاری براساس شیوه‌های غیرمستقیم و استفاده از زبانی کودکانه، آنها را با مضامین و مفاهیم دینی آشنا کرد.

بهره‌گیری از داستان‌ها و حکایت‌های شیرین و جذاب که نمونه‌های فراوانی از آن در ادبیات داستانی، عرفانی و دینی ما وجود دارد برای کودکانی که هنوز به مدرسه نرفته‌اند در این زمینه می‌تواند موثر باشد.

بیان مسائل دشوار و تلاش برای تفهیم موضوعاتی پیچیده در چنین سنینی ممکن است نتیجه معکوس بدهد چون ذهن کودک در چنین شرایطی قدرت درک چنین پیچیدگی‌هایی را ندارد و حتی ممکن است در ذهنیت او تصویری گنگ و مبهم شکل بگیرد.

حتما باید به این نکته توجه داشت که سختگیری برای انجام تکالیف دینی و اجبار کودکان برای حضور در مراسم عبادی نتیجه وارونه‌ای خواهد داد.

دیده شده در برخی خانواده‌های سختگیر مذهبی که کودکان خود را مجبور به رعایت احکام شرعی حتی قبل از رسیدن به سن تکلیف می‌کردند، به محض این که فرزندان بزرگ شدند، تکالیف شرعی خود را ترک و گمان کردند رعایت این فرایض آزادی عمل آنها را مختل می‌کند. سختگیری و تنبیه در غیرموارد ضروری شاید بدترین شیوه تربیتی‌ای باشد که نتایج خسارت‌باری را در پی خواهد داشت و باعث دوری فرزندان از تربیت دینی می‌شود.

والدین گاه برای واداشتن کودکان خود به انجام رفتاری پسندیده از شیوه مقایسه استفاده می‌کنند. اشاره به این که کودک یا فرزند جوان دوست و آشنا و فامیل با توجه به رفتاری که دارد، چقدر محبوب دیگران است شاید باعث ترغیب کودکان به در پیش گرفتن همان رفتار شایسته شود، اما باید دقت کرد چنین شیوه مقایسه‌ای، تلقی سرزنش از آن نشود. این سرزنش‌ها و تحقیرها از نکات منفی در روش‌های تربیتی بویژه در مباحث اعتقادی است.

زمانی که کودکان به مدرسه می‌روند یا فرصت و امکان حضور بیشتر را در محیط‌های اجتماعی پیدا می‌کنند مسیرهای دیگری برای یادگیری شیوه‌های رفتاری برای آنها ایجاد می‌شود. در محیط مدرسه ممکن است دوستانی را پیدا کنند که براساس الگوهای خانوادگی با آموزه‌های تربیتی اسلام پیوندی ندارند. شاید تشدید مراوده و برقراری ارتباط بیشتر با چنین دوستانی در رفتار دینی فرزندان تاثیر منفی بگذارد. برای دچار نشدن به تبعات چنین مراوداتی، شاید تغییر محل سکونت بتواند مانع از اثرگذاری بیشتر شود، اما در عین حال توجه به انتخاب دوست و راهنمایی فرزندان و ارائه پیشنهادهایی راهگشا و سازنده برای بهتر انتخاب کردن دوستان یکی از وظایف والدین است.

تردیدی نیست که برای تربیت صحیح فرزندان، والدین باید خود متخلق به اوصاف و اخلاق پسندیده باشند. در خانواده‌هایی که پدر و مادر مرتکب برخی رفتارهای غیراخلاقی مثل دروغ، توهین، غیبت، بدگویی و بداخلاقی و ... می‌شوند نباید انتظارداشت فرزندان هم از چنین رفتاری الگو نگیرند.

در تربیت دینی باید به این نکته توجه داشت که ایجاد انگیزه برای انجام رفتاری دینی به پیش زمینه‌هایی نیاز دارد تا توجه کودکان به این نوع رفتار براساس رغبت درونی باشد. به عبارت دیگر باید کودکان را به لحاظ روحی و روانی آماده و مهیا کرد و تا کودک به لحاظ جسمی، روانی و عاطفی آمادگی دریافت تربیت را نداشته باشد القای رفتار دینی به او ثمربخش نخواهد بود. کودکی که هنوز لذت چشیدن غذایی مطبوع را درک نکرده رغبتی برای خوردن آن پیدا نمی‌کند و اگر هم برای این کار اصرار ورزیم شاید باعث انزجار او از غذای مطبوع یا مفید شویم.

شهاب سلیمی

جام‌جم