جاسوسی آمریکا از دوستانش

سایت افشاگر ویکی لیکس نیز تاکنون اطلاعات زیادی را از جاسوسی آمریکا بخصوص از رهبران مختلف جهان علنی ساخته است. به گفته کارشناسان، این امر بی‌شک بر فعالیت نمایندگان آمریکا در سازمان ملل تاثیر داشته و آنها پیش از جلسات سازمان ملل، خود را برای پاسخگویی و مقابله آماده می‌کنند. طبق یکی از این اسناد، باراک اوباما یک‌بار از اطلاعات به دست آمده برای دیدار رودررو با بان‌کی مون، دبیر کل سازمان ملل استفاده کرد و نکاتی را که بان کی مون در نظر داشت با وی بحث کند، پیشتر با مشاورانش بررسی کرده بود. در یکی از سندهای اسنودن، یکی از برنامه‌های جاسوسی دولت آمریکا موسوم به X-Keyscore توصیف شده که چگونه با آن جاسوسان سازمان امنیت ملی آمریکا از طریق وب می‌توانند تمام ارتباطات فرد شامل چت، ایمیل و اسناد موجود روی کامپیوتر را مشاهده کنند. مطابق این اسناد، سازمان امنیت ملی آمریکا در یکی از جزوه‌های درسی کارآموزانش، ادعا کرده به‌وسیله X-Keyscore موفق شده ۳۰۰ تروریست بین‌المللی و برخی فعالان القاعده را در اینترنت شناسایی و ردیابی کند.

این که آمریکایی‌ها از کشورهای مخالف خود جاسوسی کنند، غیراخلاقی اما قابل پیش‌بینی است. بدیهی است جاسوسی از کشورهای دوست، یک اتفاق ساده و روتین نبود، بلکه با هدفی خاص و در مسیر حفظ سلطه واشنگتن بر متحدین نزدیک‌تر تحقق یافته است. این پرسش مطرح می‌شود که جاسوسی از شهروندان و مقامات غربی با چه هدف یا اهدافی می‌تواند دنبال شود؟ در زندگی سیاستمداران و مقامات غربی نقاط سیاه اعم از انحرافات اخلاقی، فساد مالی و سوءاستفاده از قدرت کم نیست. اگر با شنود مکالمات و کنترل ارتباطات بتوان به بخشی از این مفاسد دسترسی یافت، این قابلیت نیز وجود دارد که بتوان این سیاستمداران را هر گاه اقدام به سرکشی کنند، بر سر جای خود نشاند.

جاسوسی از چشم بادامی‌ها

جدیدترین افشاگری سایت ویکی‌لیکس حاکی است، آژانس امنیت ملی آمریکا علاوه بر آلمان و فرانسه از دیگر متحدان واشنگتن از جمله ژاپن جاسوسی کرده است. ویکی‌لیکس اعلام کرد آمریکا با جاسوسی، اطلاعات محرمانه‌ای از مذاکرات داخلی ژاپن درباره مسائل تجاری، سیاست‌های هسته‌ای و روابط دیپلماتیک توکیو با واشنگتن به دست آورده است. این اسناد، متعلق به موضعگیری ژاپن در قبال مسائلی مرتبط به تجارت بین‌المللی و تغییر آب و هوا در بازۀ زمانی 2007 تا 2009 را شامل می‌شود. ویکی لیکس همچنین فهرستی از نام موسسه‌هایی را منتشر کرد که آژانس امنیت ملی آمریکا مکالمات آنها را شنود می‌کرده که از این میان می‌توان به دفتر کابینه ژاپن، کارمندان بانک ژاپن و شماره تلفن‌های وزارت تجارت و دارایی ژاپن اشاره کرد. ویکی‌لیکس اعلام کرد به نظر نمی‌آید شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن هدف شنود مستقیم قرار گرفته باشد، اما سیاستمداران برجسته ژاپنی از جمله یوئیچی میازاوا، وزیر تجارت و هاروهیکو کارودا، رئیس کل بانک مرکزی هدف سازمان جاسوسی آمریکا قرار گرفته‌اند. توکیو در اولین واکنش رسمی به افشاگری ویکی‌لیکس درباره جاسوسی آمریکا از سیاستمداران و شرکت‌های بزرگ ژاپن، از این اقدام واشنگتن عمیقا ابراز تاسف کرد و از جیمز کلاپر، مدیر اطلاعات ملی آمریکا خواست حقایق را در این زمینه روشن کند. دولت ژاپن همچنین سفیر آمریکا را فرا خواند و خواستار عذرخواهی واشنگتن از توکیو به‌خاطر این موضوع شد.

این افشاگری در حالی صورت گرفته که شینزو آبه به دنبال گسترش نقش نظامی ژاپن در خارج از کشور است. این طرح نخست‌وزیر ژاپن با استقبال آمریکا روبه‌رو شده، اما در داخل ژاپن مخالفانی دارد. از سوی دیگر، این افشاگری ممکن است واکنش‌هایی علیه آبه بویژه بر سر تصمیم اخیر کابینه برای افزایش نقش نظامی ژاپن به‌دنبال داشته باشد، چرا که ژاپن یکی از متحدان کلیدی آمریکا در منطقه آسیا و اقیانوس آرام محسوب می‌شود و دو کشور در زمینه مسائل دفاعی، اقتصادی و تجاری به طور منظم همکاری و همفکری می‌کنند.

جاسوسی از ساکنان الیزه

براساس اسنادی که ویکی لیکس منتشر کرده، دولت آمریکا ارتباطات و مکالمات روسای جمهور فرانسه، فرانسوا اولاند (از سال ۲۰۱۲ تاکنون)، نیکلا سارکوزی (۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲) و ژاک شیراک (۱۹۹۵ تا ۲۰۰۷) را هدف جاسوسی خود قرار داده است. این سند نشان می‌دهد وزرای کابینه دولت فرانسه و سفرای این کشور در آمریکا نیز هدف این جاسوسی‌ها قرار داشته‌اند.

زمانی که روزنامه لوموند با استناد به افشاگری‌های اسنودن، مامور پیشین سازمان سیا، از جاسوسی آژانس امنیت ملی آمریکا از میلیون‌ها تماس تلفنی شهروندان فرانسوی خبر داد، آن هم در شرایطی که شماری از این افراد هیچ ارتباطی با تروریسم نداشته‌ و صرفا مشغول فعالیت‌ اقتصادی و سیاسی کلان بوده‌اند، دولت فرانسه چنان به خشم آمد که سفیر آمریکا در پاریس را فراخواند.

بر اساس گزارش لوموند، آژانس امنیت ملی آمریکا، از 3/70 میلیون تماس تلفنی در فاصله 10 دسامبر سال گذشته میلادی تا 8 ژانویه 2013 با استفاده از برنامه‌ای به نام «US-985D» جاسوسی کرده که این جاسوسی به شنود مکالمات تلفنی محدود نبوده و پیام‌های متنی فرانسوی‌ها را نیز در بر گرفته است. پیشتر نیز لوموند از جاسوسی گسترده آمریکایی‌ها از شبکه اینترنت در فرانسه خبر داده بود که از جمله اهداف آن می‌توان به شبکه‌های اجتماعی فیسبوک، توئیتر و اطلاعات بانکی اشاره کرد.

نکته جالب توجه، واکنش کاخ سفید به این اقدام دولت فرانسه بود. سخنگوی کاخ سفید در پی عصبانیت فرانسوی‌ها از جاسوسی آمریکایی‌ها، این امر را موضوعی عادی عنوان کرد و گفت همه کشورها از هم جاسوسی می‌کنند، اما ماجرا به حدی بالا گرفت که رئیس‌جمهور آمریکا وادار شد برای دلجویی از همتای فرانسوی خود وارد عمل شود. او طی تماس تلفنی با فرانسوا اولاند، همتای فرانسوی خود گفت: روش‌های گذشته برای گرد‌آوری اطلاعات بازبینی شده‌اند و مسئولان آمریکایی می‌کوشند توازنی میان تامین امنیت و مراقبت از اطلاعات شهروندان برقرار کنند. اولاند نیز به اوباما گفت: این اقدامات علیه دوستان و متحدان غیرقابل پذیرش است، زیرا حریم خصوصی شهروندان فرانسوی را خدشه‌دار کرده است. او همچنین از اوباما خواست پیشاپیش اعلام کند اسنودن چه اطلاعات دیگری در اختیار دارد و سپس خواستار پایان‌ سریع جمع‌آوری اطلاعات و شنود از شهروندان فرانسوی شد.

آلمان‌ها، زیر ذره‌بین آمریکا

دولت آمریکا از صدراعظم آلمان و دیگر مقامات آلمانی که در حال بحث بر سر بحران مالی یونان بودند، نیز جاسوسی کرد. آژانس امنیت ملی آمریکا علاوه بر شنود مکالمات دفتر آنگلا مرکل، نخست وزیر آلمان، از وزرای کشاورزی، دارایی و اقتصاد این کشور اروپایی نیز جاسوسی کرده است.

هنوز اوباما از دست فرانسوی‌ها خلاص نشده بود که مورد سرزنش و انتقاد آلمانی‌ها قرار گرفت. سخنگوی دولت آلمان اعلام کرد، برلین اطلاعاتی در دست دارد که نشان می‌دهد آمریکا تماس‌های تلفنی آنگلا مرکل را شنود کرده است. دولت آلمان بلافاصله خواستار توضیح فوری و جامع واشنگتن درباره این موضوع شد. چند روز بعد، هفته‌نامه آلمانی اشپیگل نیز خبر داد اسنادی در اختیار دارد که نشان می‌دهد سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا از سال 2002، تلفن آنگلا مرکل را شنود می‌کرده‌اند؛ یعنی زمانی که وی هنوز به صدراعظمی نرسیده بود.

به هر حال، افشای این موضوع باعث انتقاد شدید گیدو وستروله، وزیر‌خارجه آلمان از آمریکا به خاطر جاسوسی از آنگلا مرکل شد و درباره توضیحاتی که پیشتر واشنگتن درباره گستره برنامه جاسوسی خود به برلین داده بود، گفت: در تابستان، ما توضیحات و تضمین‌هایی از آمریکا دریافت کردیم. این که آیا ما می‌توانیم به این توضیحات و تضمین‌ها اعتماد کنیم،چیزی است که باید بار دیگر بررسی شود. آنگلا مرکل خود نیز در نشست سران اروپا به جاسوسی آمریکا از مکالمات تلفنی خود واکنش نشان داد و گفت: این اتفاق به اعتماد آلمان به آمریکا لطمه زد. وی با اشاره به این که این ماجرا تنها به من مربوط نمی‌شود، بلکه قضیه‌ای مربوط به تک‌تک شهروندان آلمان است، افزود: جاسوسی دوستان از یکدیگر قابل قبول نیست. مرکل همچنین از باراک اوباما خواست در برابر اتهام جاسوسی آژانس امنیت آمریکا از مکالمات تلفنی میلیون‌ها شهروند فرانسوی و تلفن‌همراه وی به عذرخواهی در این زمینه بسنده نکند و اقدام جدی در (مقابله) با این روند صورت دهد.

جاسوسی آمریکا از آنگلا مرکل، واکنش انتقادی پارلمان آلمان را نیز به دنبال داشت و این نهاد خواستار اقدام علیه چنین جاسوسی‌هایی شد. این نگرانی‌ها صرفا مختص سیاستمداران آمریکایی نبود و صنایع آلمانی نیز با ابراز نگرانی از رخداد چنین اقداماتی در بخش صنعت و نیز جاسوسی از نوآوری‌ها، خواستار جلوگیری از به خطر افتادن قرارداد تجارت آزاد میان اروپا و آمریکا شدند. با این حال، اقدام آلمانی‌ها به انتقاد صرف محدود نشد و طبق گفته معاون سخنگوی دولت آلمان، هیاتی از مقامات ارشد اطلاعاتی این کشور راهی آمریکا ‌شدند تا با مقامات کاخ سفید درباره جاسوسی از تلفن همراه مرکل رایزنی کنند.

جاسوسی در سراسر دنیا

البته این تنها مرکل یا اولاند نبودند که هدف جاسوسی آمریکا قرار گرفتند. پیش از این نیز بر اساس یکی از اسناد افشا شده، ایمیل‌های دیلما روسف، رئیس‌جمهور برزیل با برنامه DNI مورد تحقیق و تجسس قرار گرفته است. DNI برنامه‌ای است که برای باز کردن و خواندن ارتباطات آنلاین استفاده می‌شود. روسای جمهور مکزیک نیز از جاسوسی آمریکایی‌ها در امان نبوده‌اند. آژانس امنیت ملی آمریکا علاوه بر هک‌‌کردن ایمیل فیلیپ کالدرنو، رئیس جمهور پیشین مکزیک، از انریکه پنانیه‌تو، رئیس جمهور کنونی این کشور نیز جاسوسی کرد و همین امر موجب شد وزارت خارجه مکزیک از آمریکا بخواهد درباره جاسوسی اینترنتی از شهروندان مکزیکی توضیح دهد.

دید‌بان جاسوسی ایتالیا نیز اخیرا گزارشی از جاسوسی‌های گسترده آژانس امنیت ملی آمریکا از شهروندان ایتالیایی منتشر کرد. قرار است در این زمینه، اعضای کمیته پارلمانی مسئول به ایالات‌متحده بروند و با مقامات آژانس اطلاعات آمریکا و روسای کمیته در کنگره دیدار کنند. ماریانو راخوی نخست‌وزیر اسپانیا نیز در پی انتشار گزارشی مبنی بر جاسوسی آژانس امنیت ملی آمریکا از شهروندان اسپانیایی، سفیر آمریکا در این کشور را فراخواند. اسنادی که بتازگی ادوارد اسنودن منتشر کرده است، نشان می‌دهد آژانس امنیت ملی آمریکا ماهانه بیش از 60 میلیون مکالمه تلفنی اسپانیایی‌ها را شنود کرده است. درپی این سلسله افشاگری‌ها، پارلمان اروپا به دلیل نگرانی از جاسوسی‌ واشنگتن از شهروندان اتحادیه اروپایی، به تعلیق دسترسی آمریکا به اطلاعات بانکی شهروندان این اتحادیه یا همان اتحادیه جهانی انتقالات بین‌بانکی (سوئیفت) رای داد.

پیشتر نیز اسنودن افشا کرده بود سازمان امنیت ملی آمریکا پیام‌های متنی تلفن‌ همراه چینی‌ها را هک کرده است. روزنامه مورنینگ پست چین بر اساس اطلاعاتی که از مصاحبه اسنودن به دست آورده بود، گزارش داد پیام‌های خصوصی میلیون‌ها کاربر شرکت تلفن همراه چین از طریق سازمان امنیت ملی آمریکا مورد تفتیش و جاسوسی قرار گرفته است.

این روزنامه چینی به نقل از اسنودن نوشت: سازمان امنیت ملی آمریکا همچنین به سرور دانشگاه تسینگهوا حمله کرده و به رایانه‌های شرکت پانکنت که مالک گسترده‌ترین شبکه‌های کابل زیردریایی فیبر نوری در منطقه است دسترسی یافته است.از دیگر قربانیان برنامه‌های جاسوسی آمریکا، می‌توان به دیمیتری مدودف، رئیس جمهور سابق روسیه اشاره کرد که جاسوسان آمریکایی مستقر در انگلیس، ارتباطات فوق سری او در نشست‌ سران گروه 20 در لندن را رهگیری ‌کرده‌ بودند.

بی‌توجهی دادگاه‌های بین‌المللی

مجموعه افشاگری‌های مربوط به جاسوسی آمریکا موجب شد آلمان و برزیل برای توقف آنها دست به دامن سازمان ملل شوند. برزیل و آلمان از سازمان ملل خواستند قطعنامه‌ای در حمایت از حق حفظ حریم خصوصی اشخاص در اینترنت صادر کند. این اقدام، اولین تلاش بین‌المللی برای محدود کردن دخالت آژانس امنیت ملی آمریکا در ارتباطات خارجی به شمار می‌آید که البته 19 کشور دیگر نیز به جمع آلمان و برزیل پیوستند. با این حال، آمریکایی‌ها به‌جای عذرخواهی بابت جاسوسی از شهروندان و مقامات دیگر کشورها دست پیش گرفته و حتی به برخی پایتخت‌های اروپایی هشدار دادند و گفتند اسنودن اسنادی در اختیار دارد که در صورت افشا از همکاری اطلاعاتی آنها با سرویس‌های جاسوسی آمریکا پرده برمی‌دارد. تاکنون هیچ کشوری نتوانسته آمریکا را به دلیل جاسوسی پیاپی مواخذه و روانه دادگاه بین‌المللی کند و این یکی از کاستی‌های بزرگ حقوق بین‌الملل درعصر کنونی به شمار می‌رود.

معصومه زارع

بین‌الملل