مأموریت غیرممکن

کیهان‌نوردان روسی، ولادیمیر لیاخف و الکساندر الکساندروف خود را از ماه‌ها قبل برای این سفر 50 روزه آماده می‌کردند. آنها باید ناو غول‌پیکر کاسموس 1443 را که از چند ماه قبل به ایستگاه مداری سالیوت 7 متصل شده بود، در مأموریتی 50 روزه بررسی می‌کردند.

موشک حامل ناو سایوز تی9 در ساعت 3 و 12 دقیقه سکوی شماره1 بایکونور را به مقصد مدار زمین ترک کرد. وقتی سفینه در مدار زمین قرار گرفت، مشخص شد یکی از دو صفحه باتری خورشیدی باز نمی‌شود. با این حال کیهان‌نوردان توانستند طبق برنامه پیش‌بینی شده، در روز بعد ناو خود را به سالیوت 7 برسانند و در ساعت 10 و 46 دقیقه به ایستگاه متصل سازند و برنامه پروازی خود را در این ایستگاه آغاز کنند. کارشناسان موسسه سازنده ناو سایوز یعنی «موسسه صنعتی انرگیا» به بررسی دلیل باز نشدن صفحه باتری خورشیدی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که باید آزمایش‌های تکمیلی روی ناو بعدی انجام دهند تا از بروز حادثه مشابه جلوگیری کنند.

اوایل آگوست کیهان‌نوردان سایوز تی9 توانستند ماموریت بررسی و تخلیه کاسموس-1443 را به پایان برسانند و در 14 آگوست (23 مرداد) این سفینه از سالیوت 7 جدا شد تا سکوی پیوست دوم ایستگاه فضایی برای الحاق سفینه سایوز بعدی آزاد شود. طبق برنامه پیش‌بینی شده، پس از آمدن گروه بعدی، الکساندروف و لیاخف باید ایستگاه را به آنها می‌سپردند و به زمین برمی‌گشتند. این گروه مامور بودند باتری‌های خورشیدی کهنه سالیوت را که دیگر کم‌قدرت شده بود، تعویض کنند و لیاخف و الکساندروف تا پایان عملیات راهپیمایی فضایی و نصب باتری‌های خورشیدی جدید توسط فضانوردان تازه‌وارد باید در آنجا می‌ماندند.

اما بررسی جدید در ارتباط با ناو بعدی و آماده کردن آن برای پرواز باعث به تعویق افتادن یکماهه پرواز شد.

در 26 سپتامبر 1983 (4 مهر 1362) گنادی استرکالف و ولادیمیر تیتف در ناو سایوز تی10 قرار گرفتند تا به فضا پرتاب شوند. در این زمان لیاخف و الکساندروف به قول معروف مشغول بستن چمدان‌های خود برای بازگشت می‌شدند؛ اما مشکل فنی پیش آمد و پرواز به تاخیر افتاد. چند روز بعد قرار شد تیتف همراه با کیهان‌نورد دیگری به نام استرکالف عازم ایستگاه شوند. اما باز هم حادثه‌ای رخ داد. به این ترتیب دو فضانورد ساکن سالیوت 7 مجبور شدند برنامه پیش‌بینی شده برای آنها را به انجام رسانند و این کار را به شکل بسیار خوب صورت دادند. این دو نفر که قرار بود تنها 50 روز در مدار زندگی کنند، موظف شدند کارهای گروه بعدی را هم انجام دهند.

الکساندروف و لیاخف باید با انجام یک راهپیمایی، باتری خورشیدی فرسوده ایستگاه فضایی را با باتری‌های جدیدی که با ناو بدون سرنشین پروگرس برایشان فرستاده شده بود، تعویض کنند. آنها نه برای این کار آموزش دیده و نه تمرین کرده بودند؛ اما چاره دیگری نبود. برای آن‌که فضانوردان بدانند چگونه باید این کار را انجام دهند، گروهی از کارشناسان در استخر آموزشی مرکز آماده‌سازی کیهان‌نوردان، قدم به قدم کار را انجام دادند و فیلم این عملیات برای لیاخف و الکساندروف پخش شد. آنها این فیلم را که با دستگاه ویدئویی ایستگاه ضبط شده بود چند بار تماشا کردند تا برای انجام عملیات راهپیمایی فضایی آماده شوند. اما زمانی که قرار شد لباس‌های فضایی اورلان را که مخصوص راهپیمایی است و در انبار سالیوت قرار داشت، آزمایش کنند دیدند لباس سوراخ شده است! مجبور شدند با همان پارچه و چسب و وسایلی که در سالیوت وجود داشت لباس‌ها را وصله کنند . در حالی که خطر خروج هوا از این لباس‌ها تهدیدشان می‌کرد، دست به راهپیمایی بزنند تا باله‌های باتری خورشیدی کهنه را تعویض کنند.

قبل از آغاز عملیات تعویض باتری‌ها، الکساندروف دوربینی تلویزیونی را در بیرون ایستگاه روی یک بازوی متحرک نصب کرد تا کارشناسان مرکز هدایت پرواز دقیقا بر جریان راهپیمایی نظارت داشته باشند و در صورت بروز مشکل، کیهان‌نوردان را راهنمایی کنند. در این زمان باله‌های باتری خورشیدی به صورت تاشده با یک وسیله حمل که روی بدنه ایستگاه حرکت می‌کرد تا محل نصب برده شدند. نزدیک به 50 دقیقه ایستگاه فضایی در بخش شب زمین و خارج از منطقه زیر نظر مراکز نظارت زمینی و کشتی‌های ارتباطی در اقیانوس قرار داشت و فضانوردان منتظر ماندند تا ارتباط برقرار شود. سپس عملیات را آغاز کردند. جدا کردن باتری‌های فرسوده شامل 48 عمل مختلف بود و فضانوردان برای نصب باله‌های جدید باید 189 کار مختلف را انجام می‌دادند و این همه فعالیت باید ظرف چند ساعت محدود انجام می‌شد و آنها حداکثر شش ساعت وقت و ذخیره هوایی در کپسول داشتند. با وجود این، کارشناسان در مرکز هدایت پرواز ترجیح دادند کار در دو مرحله انجام شود. جالب آن که دیدن عظمت کیهان و تلالو زرورق‌های پیچیده شده به دور باتری‌ها که به شکل زیبایی از سالیوت دور می‌شد، باعث شد آنها مدتی از خود بیخود شوند و به نظاره آن بپردازند که از چشم مرکز هدایت پرواز دور نماند و آنها بعدها برای این اتلاف وقت توبیخ شدند!

سرانجام آنها توانستند طبق برنامه، خود را به محل نصب باله‌های باتری خورشیدی برسانند و با تلاشی درخور تحسین، کار را به نحو عالی به پایان برسانند. جالب آن که در هر دو راهپیمایی اول و دوم، دو کیهان‌نورد دیگر همزمان کار در استخر آموزشی برای راهپیمایی فضایی لیاخف و الکساندروف را شبیه‌سازی می‌کردند.

این عملیات ظرفیت برق را در سالیوت 7 حدود 800 وات افزایش داد. به این ترتیب الکساندروف و لیاخف کاری نشدنی انجام دادند و نام خود را در تاریخ ماجراجویی‌های فضایی به ثبت رساندند.

سرانجام سفر پردرد سر لیاخف و الکساندروف در ساعت 16 و 40 دقیقه 23 نوامبر 1983 (2 آذر 1362) با جدا شدن از ایستگاه فضایی به انتها رسید و ماموریتی که باید 50 شبانه روز ادامه می‌یافت، ساعت 19 و 58 دقیقه آن روز و پس از اقامتی که 149 روز و 10 ساعت و 45 دقیقه طول کشید با فرود ناو سایوز تی 9 در 160 کیلومتری غرب ژزکازگان قزاقستان پایان یافت.

سیروس برزو/ جام‌جم