حریم تپه سیلک آزاد می‌شود

به حال خود رها شده و هر روز یا خبری مبنی بر حفاری و غارت آنها به گوش می‌رسد یا نظیر تپه‌های باستانی و تاریخی سیلک کاشان که جزو نخستین سکونتگاه‌های بشری به‌شمار می‌رود به دلیل پیشروی ساخت و سازها در حریمش، تاکنون نتوانسته نام خود را در فهرست جهانی یونسکو ماندگار کند و بیم آن می‌رود که در صورت ادامه این روند، در آستانه نابودی کامل قرار گیرد.

همین یک هفته پیش بود که تپه‌های باستانی چغامیش در شهرستان دزفول استان خوزستان به بهانه فعالیت‌های کشاورزی تسطیح و تخریب شد؛ خبری که ابتدا با تکذیب مسئولان میراث فرهنگی خوزستان و روابط عمومی میراث کشور همراه شد، اما چند روز بعد طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور در جمع خبرنگاران با تائید آن، مواردی همچون نبود حریم در محوطه باستانی چغامیش را دلیل این اتفاق عنوان کرد و گفت:‌ متأسفانه 18 هزار محوطه باستانی در سطح کشور حریم ندارد که این امر نگران‌کننده است.

دی ماه سال گذشته نیز حفاری تپه باستانی بردنکان در شهرستان فارسان چهارمحال و بختیاری توسط حفاران غیرمجاز مسلح، رسانه‌ای و مشخص شد که این گروه چندین ماه بدون هیچ دردسری به حفاری و غارت این تپه چند هزار ساله مشغول بوده‌اند و تنها پس از اطلاع مردم و انتشار این خبر توسط خبرگزاری‌ها و همچنین روزنامه جام‌جم بود که مسئولان چهارمحال به تکاپو برای حفاظت از این تپه و دستگیری حفاران برآمدند که پیگیری جام‌جم تا چند ماه بعد موید این نکته بود که این تلاش‌ها نتیجه‌ای در برنداشته است.

تسطیح و تخریب توسط کشاورزان یا حفاری و تخریب و غارت به‌وسیله حفاران غیرمجاز و سودجویان، تنها مشکل تپه‌ها و محوطه‌های تاریخی و باستانی کشور نیست، بلکه در برخی موارد مشخص نشدن حریم این مناطق و نبود حفاظت جدی از آنها به گسترش دامنه ساخت و سازهای روستایی و شهری به این محوطه‌ها منجر شده که آنها را بشدت با تهدید مواجه کرده و مانعی برای ثبت جهانی آنها شده است که مناطقی همچون ارت کرمان و تپه‌های سیلک کاشان که هر دو قدمتی حدود 8000 سال دارد، از آن جمله‌اند.

به گفته مسئولان کاشان یکی از مهم‌ترین مشکلات تپه‌های باستانی سیلک وجود اراضی زیادی در عرصه و حریم درجه یک این تپه‌هاست که مالکان آن خصوصی است و آنها درصدد ساخت و بهره‌مندی از اراضی خود هستند و در مواردی با وجود غیرقانونی بودن، به این کار نیز اقدام می‌کنند که این امر به چالشی اساسی در این منطقه تبدیل شده است، زیرا از یک‌سو شکایت و اعتراض مالکان را در پی داشته، به‌طوری‌که می‌گویند یا اجازه ساخت و ساز بدهید، یا اراضی را بخرید یا زمین معاوض بدهید و از دیگر سو خرید این اراضی اعتبارات بسیار کلانی می‌خواهد که تامین آن نیز به‌راحتی امکانپذیر نیست. بنابراین اکنون پرونده‌های حقوقی زیادی در این زمینه تشکیل و شکایت‌های متعددی از هر دو سو یعنی مالکان اراضی و میراث فرهنگی صورت گرفته که در دست بررسی است.مسئولان شهری و میراث فرهنگی کاشان معتقدند رفع این چالش بزرگ، فقط با تملک و آزادسازی این اراضی امکان‌پذیر خواهد بود که آن نیز به اعتبارات کلانی احتیاج دارد.

ورود استانداری اصفهان به ماجرا

البته خوشبختانه مدتی است که استانداری اصفهان به این ماجرا ورود پیدا کرده و اخیرا نیز مصوبه‌ای از سوی استاندار این استان برای پیگیری و رفع این مشکل به تصویب رسیده است که امید می‌رود به نجات تپه‌های سیلک از خطر نابودی کمک کند.

مدیر روابط عمومی استانداری اصفهان در این باره به جام‌جم می‌گوید: موضوع تپه‌های باستانی سیلک و چگونگی رفع مشکلات و آزادسازی حرایم آن اواخر اسفند در آخرین جلسه شورای برنامه‌ریزی استانداری اصفهان در سال گذشته مطرح شد و مورد بررسی قرار گرفت.

غلامرضا غائدی‌ها با اشاره به این‌که در اولین جلسه شورای برنامه‌ریزی استانداری در سال 94 که یکشنبه هفته گذشته برگزار شد، تکلیف این مهم مشخص شد، می‌افزاید: در این جلسه و به دستور استاندار مقرر شد که 200 هکتار به محدوده شهر کاشان اضافه شود و 100 هکتار از این مساحت برای رفع مشکل تپه‌های سیلک منظور شود، به این ترتیب که زمین‌های معاوضی در این مناطق به مالکان اراضی واقع شده در حرایم تپه‌های سیلک و البته پس از کار کارشناسی و جلب رضایت آنها داده شود تا تملک و آزادسازی این حرایم صورت گیرد.وی با تاکید بر این‌که این طرح مصوبه شورای برنامه‌ریزی استانداری و واجب‌الاجراست، خاطرنشان می‌کند: بزودی این مصوبه به تمام نهادهای اجرایی استان اصفهان و کاشان ابلاغ و وارد مرحله اجرایی می‌شود.

در همین زمینه مدیر پایگاه سیلک نیز با اظهار امیدواری از این‌که این طرح بتواند به نجات تپه‌های سیلک کمک کند، به جام‌جم می‌گوید: با این حال به عقیده ما نباید به سیلک به عنوان یک اثر صرفا شهرستانی و استانی نگاه و راهکار استانی برای آن اتخاذ کرد، زیرا این اثر فقط به کاشان و اصفهان تعلق ندارد و از آنجا که نمادی از تمدن 8000 ساله ایران زمین است، متعلق به تمام ایران بوده و باید با نگاهی ملی و متفاوت به همه موضوعات و مشکلات آن پرداخت، چراکه در غیر این صورت نه تنها مشکلات رفع نمی‌شود، بلکه هر سال عمیق‌تر نیز خواهد شد.

جاوری با اشاره به ادامه روند ساخت و سازها در حرایم تپه‌های سیلک می‌افزاید: مهم‌ترین مساله این محوطه که حفاظت از آن را با مشکل جدی مواجه کرده است، قرار گرفتن اراضی مردم در حرایم تپه‌هاست که بسیاری از آنها ساخته شده و برخی نیز درصدد ساخت اراضی ساخته نشده خود هستند که گرچه شهرداری کاشان چند سالی است اجازه ساخت و ساز به آنها نمی‌دهد، اما آنها به طور شبانه به ساخت اقدام می‌کنند و آن را حق قانونی خود می‌دانند.

به گفته وی تا زمانی که حرایم تپه سیلک که از شاخص‌ترین محوطه‌های باستانی جهان است، آزاد نشود، ثبت جهانی آن امکان‌پذیر نخواهد بود، از این رو باید دخالت‌های مردم در منطقه که اکنون بسیار زیاد است به حداقل برسد.

مدیر پایگاه سیلک با بیان این‌که گمانه‌زنی برای تعیین دقیق حریم سیلک آغاز شده است، تاکید می‌کند:

تا زمانی که مردم به اهمیت سیلک و این مهم که ماندگاری آن، حفظ و بقای فرهنگ و تمدن خود آنان است، آگاه نشوند، حفاظت از آن امکان‌پذیر نخواهد بود، به همین دلیل باید حضور مردم در سیلک پررنگ شود که این امر از طریق اجرای برنامه‌ها و جشنواره‌های مختلف در سیلک امکان‌پذیر است که اکنون نیز در دستور کار این پایگاه قرار گرفته است.

معاون معماری و شهرسازی شهرداری کاشان نیز در این باره به جام‌جم می‌گوید: شهرداری تاکنون اقدامات زیادی در راستای حفاظت از سیلک انجام داده است و به طور مثال سال گذشته حدود یک میلیارد تومان برای آزادسازی بخشی از حریم سیلک به مالکان پرداخت کرد، ضمن این‌که طرح توقف ساخت و ساز در حرایم را نیز به اجرا گذاشته، اما این روند موقتی است و برای همیشه نمی‌توان به آن ادامه داد.

حسین نعناکار با بیان این‌که اکنون حدود 200 تا 300 پلاک و مقدار زیادی اراضی زراعی و باغی در حریم درجه یک سیلک وجود دارد، می‌افزاید: تاکنون از ساخت 150 قطعه در حریم جلوگیری کردیم که این امر باعث دلخوری و شکایت مالکان شده است، در حالی که دیگر بیش از این نمی‌توانیم با مردم درگیر شویم و باید چاره‌ای اساسی برای آن اندیشیده و اجرایی شود.

به گفته وی صدها میلیارد تومان نیاز است تا املاک و اراضی حاشیه سیلک تملک و آزادسازی شود و مصوبه اخیر استانداری نیز فقط در صورتی که بار اجرایی داشته باشد و بتواند این اعتبار و رضایت مالکان را جلب کند می‌تواند در رفع همیشگی مشکل سیلک چاره‌ساز باشد.

فاطمه مرادزاده / گروه ایران