تپه‌های سیلک قربانی ساخت و سازهای بی‌رویه

بی‌توجهی به تپه باستانی سیلک و ساخت و سازهای بی‌رویه در عرصه و حریم آن، این اثر باستانی را با چنان تهدید و بحرانی مواجه کرده که نه‌‌فقط فرصت ثبت جهانی را عملا از دست داده، بلکه نگرانی مردم و میراث‌دوستان را نیز به همراه داشته است، به طوری که عصر دوشنبه در اقدامی نمادین و با تشکیل زنجیره انسانی اطراف این منطقه، خواستار حمایت جدی مسئولان از این اثر تاریخی شدند.

دوستداران میراث فرهنگی که در تجمع خود، با در دست داشتن پلاکاردهایی با مضامین «سیلک شناسنامه ملی ماست»، اهمیت و جایگاه این تمدن باستانی را یادآور و خواستار حمایت همه‌جانبه مسئولان کشور از این اثر و ثبت جهانی آن شدند، در بیانیه خود از رئیس‌جمهور خواستند با تخصیص اعتبار خاص و صدور دستور ویژه به سازمان‌های مربوط همچون میراث فرهنگی، راه و شهرسازی و جهادکشاورزی از سیلک حمایت جدی کنند. مدیر پایگاه میراث فرهنگی سیلک در گفت‌وگو با جام‌جم از ادامه روند ساخت و سازهای اخیر ابراز نگرانی می‌کند و می‌گوید: اراضی زیادی در عرصه و حریم درجه یک تپه باستانی سیلک وجود دارد که مالکان آن خصوصی است و آنها درصدد ساخت و بهره‌مندی از اراضی خود هستند و در مواردی باوجود غیرقانونی بودن، به این کار نیز اقدام کردند.

علی ابوالفضلی با اشاره به این که طبق ضوابط میراث فرهنگی، ساخت و ساز در حریم درجه یک آثار تاریخی ممنوع است و از این رو نمی‌توانیم اجازه ساخت و ساز را به مالکان این اراضی بدهیم، می‌افزاید: این مساله اکنون به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های این اثر تاریخی تبدیل شده است، زیرا از یک سو شکایت و اعتراض مالکان را در پی داشته، به طوری که می‌گویند یا اجازه ساخت و ساز بدهید، یا اراضی را بخرید یا زمین معاوض بدهید و از دیگر سو خرید این اراضی اعتبارات بسیار کلانی می‌خواهد که تامین آن نیز براحتی امکانپذیر نیست. وی با بیان این که پرونده‌های حقوقی زیادی در این زمینه تشکیل و شکایت‌های متعددی از هر دو سو یعنی مالکان اراضی و میراث فرهنگی صورت گرفته که در دست بررسی است، تصریح می‌کند: اکنون به دنبال راه سریع برون‌رفت از این بن‌بست هستیم و به نظر تنها راه ممکن برای رفع این مشکل و آزادسازی اراضی، تعویض این زمین‌ها با زمین‌هایی در نقاط دیگر شهر است.

با این شرایط ثبت جهانی نمی‌شود

مدیر پایگاه میراث فرهنگی سیلک با اشاره به این که تپه سیلک با بیش از 7500 سال قدمت، شناسنامه ملی ایران زمین و از شاخص‌ترین محوطه‌های باستانی جهان است، می‌گوید: این اثر در حالی با مشکلات متعدد حقوقی و ساخت و سازها درگیر است که نامی آشنا برای جهانیان است و اغلب بازدیدکنندگان آن نیز گردشگران خارجی هستند که با شناخت کامل از این اثر به کاشان آمده و از آن بازدید می‌کنند.

به گفته وی تپه‌های سیلک همچنین از نظر پژوهشگران و باستان‌شناسان خارجی یک معیار برای ارزیابی دیگر سایت‌های باستان‌شناسی ایران محسوب می‌شود و هم‌اکنون نیز یکی از سالن‌های موزه لوور پاریس به آثار اکتشافی از تپه سیلک اختصاص دارد.

ابوالفضلی یادآور می‌شود: بنابر ارزش و اهمیت این سایت باستانی در ایران و جهان، چند سال پیش پرونده مقدماتی آن برای ثبت در میراث جهانی آماده و به میراث فرهنگی کشور تحویل داده شد، اما به دلیل وضع موجود و ادامه تعرضات به حریم آن، این پرونده فعلا قابل پیگیری و ارسال به یونسکو نیست.

این کارشناس مسئول تاکید می‌کند: ثبت جهانی سیلک زمانی امکانپذیر خواهد بود که آزادسازی اراضی واقع شده در عرصه و حریم سیلک انجام گیرد، تکلیف ساختمان‌های احداث شده مشخص و از ادامه ساخت و سازهای جدید نیز جلوگیری شود و از آنجا که حریم سیلک اکنون به طور کل مخدوش شده است، راه زیادی برای ثبت این اثر در فهرست جهانی پیش رو داریم.

تشکیل کمیته‌ای برای نجات سیلک

در همین حال سرپرست میراث فرهنگی شهرستان کاشان با اشاره به تشکیل کمیته نجات‌بخشی و ثبت جهانی تپه‌های باستانی سیلک از اوایل خرداد امسال به جام‌جم می‌گوید: این کمیته با همت و پیگیری میراث فرهنگی استان و شهرستان کاشان برای فراهم کردن مقدمات ثبت جهانی و آزادسازی این اثر تاریخی تشکیل شده و اعضای آن متشکل از مسئولان تمام ادارات کاشان و اصفهان و همچنین معاونت میراث فرهنگی کشور است. سرمدیان با اشاره به این که اولین جلسه این کمیته، در نیمه مرداد تشکیل و تصمیمات خوب و مهمی در آن برای آزادسازی حرایم سیلک گرفته شد، می‌افزاید: از جمله این مصوبات، تامین زمین معاوض برای مالکان اراضی واقع شده در حریم سیلک است که هم اکنون اداره راه و شهرسازی استان بجد آن را پیگیری می‌کند.

سیدمحمدناظم رضوی، شهردار کاشان نیز در گفت‌وگو با جام‌جم دلیل پیشروی ساخت و سازها در این عرصه را، وجود خطوط حریم نه‌چندان دقیق و علمی برای این اثر تاریخی عنوان می‌کند و می‌گوید: فقط برخی از ساخت و سازها با تخلف صورت گرفته و بقیه مجاز و براساس خطوط مشخص شده حریم‌های سابق بوده است که البته اکنون قرار شده در کارگروه‌های کمیته نجات‌بخشی این خطوط مورد بازنگری قرار گیرد.

معاون معماری و شهرسازی شهرداری کاشان نیز با بیان این‌که بیشتر ساخت‌وسازهای واقع شده در عرصه و حریم درجه یک سیلک به پیش از سال 87 برمی‌گردد، به جام‌جم می‌گوید: از این سال به بعد که میراث فرهنگی حدود عرصه و حریم‌های درجه یک، دو و سه را مشخص و به دیگر سازمان‌ها ابلاغ کرد، شهرداری با تمام توان خود جلوی روند ساخت‌وسازهای جدید در عرصه و حریم درجه یک را گرفت و حتی از تمدید پروانه‌هایی که پیش از این صادر شده، اما ساخته نشده بود، خودداری کرد.

حسین نعناکار با بیان این‌که ساخت‌وسازهای جدیدی هم که در چند سال گذشته در عرصه و حریم درجه یک صورت گرفته، به صورت شبانه و خلاف بوده است، می‌افزاید: از یک سو به دلیل واقع شدن اراضی اطراف این تپه در منطقه خوب شهر و گرانی این زمین‌ها، مالکان آنها تمایل شدید به ساخت آن دارند و از سوی دیگر نظارت بر ساخت‌وسازهای غیرقانونی جدید به دلیل واقع شدن برخی از آنها در میان انبوه ساختمان‌های احداث شده و کوچه پسکوچه‌ها، کاری دشوار است که شهرداری با نیروهای کمی که در اختیار دارد براحتی توان شناسایی آنها را ندارد.

وی درباره دلیل تخریب نکردن ساختمان‌هایی که اکنون به‌طور غیرقانونی اطراف سیلک قد برافراشته‌اند، می‌گوید: از آنجا که تمام این اراضی سند و مالک شخصی دارد، تخریب این ساختمان‌ها و تصرف آنها مستلزم پرداخت خسارت کلان به صاحبان آنهاست که از عهده اعتبارات شهرستان و حتی استان خارج و نیازمند اختصاص اعتبارات ملی است.

فاطمه مرادزاده / گروه ایران