راهنمای دیدار با 7 ستاره درخشان

اما خبر خوب این است که آسمان شب در فصل زمستان به علت غبار کمتر و نیز حضور ستاره‌های درخشان در صورت‌های زمستانی پرستاره‌تر و جذاب‌تر از فصل‌های دیگر دیده می‌شود.

در این بین گوشی‌های هوشمند امروزی و اپلیکیشن‌ها می‌توانند به یاری‌تان بیایند. اگر از گوشی‌های اندروید استفاده می‌کنید، می‌توانید اپلیکیشن‌های Star Chart یا Google Sky Map را از گوگل پِلِی یا کافه بازار دریافت کنید.

اگر هم از گوشی‌های مبتنی بر سیستم عامل ios استفاده می‌کنید به سراغ اپلیکیشن Star Walk بروید و آن را از اپل استور دانلود کنید. ویژگی این اپلیکیشن‌ها این است که پس از نصب روی گوشی و راه‌اندازی‌ آن به هر طرف از آسمان که آنها را نشانه بروید، آسمان همان منطقه را در صفحه گوشی برایتان نمایش خواهند داد و با مشخص‌کردن شکل صورت‌های فلکی و نام ستاره‌ها در کنار آنها، به یافتن‌شان در آسمان شب کمک خواهند کرد.

در ادامه با جذاب‌ترین ویژگی‌های 7 ستاره درخشان آسمان که شامگاه شب‌های زمستانی در آسمان می‌درخشند آشنا خواهیم شد. این ستاره‌ها را با استفاده از اپلیکیشن‌ها مورد اشاره می‌توانید در آسمان پیدا کنید.

1) شباهنگ (Sirius)

پرنورترین ستاره آسمان شب بوده که نام دیگر آن شِعرای یمانی است. در واقع ستاره‌ای است که در گذشته نشانی از سرزمین یمن در آسمان به حساب می‌آمده. مصریان باستان این ستاره را ایزد باران می‌دانستند. زیرا طلوع شباهنگ مصادف با طغیان رود نیل و آغاز فصل بارندگی بوده است. درخشندگی شباهنگ 25 برابر درخشندگی خورشید و جزو نزدیک‌ترین ستاره‌ها به خورشید محسوب می‌شود. این ستاره فقط حدود 9 سال نوری از زمین فاصله دارد. شباهنگ خود در اصل ستاره دوتایی است. به این معنا که این ستاره همدم کوچکی (از نوع کوتوله سفید) دارد که چون حدود ده هزار بار کم‌نورتر از شباهنگ است به آسانی با تلسکوپ آشکار نمی‌شود. فقط خورشید، ماه و سیاره‌های زهره و مشتری و گاهی مریخ از این ستاره پرنورتر هستند.

2) سهیل (Canopus)

دومین ستاره درخشان آسمان شب، ستاره سهیل است که در صورت‌فلکی شاه تخته قرار دارد. واژه سهیل در زبان عربی به معنی درخشان است. از آنجا که این ستاره در نیمکره جنوبی آسمان قرار دارد، از عرض‌های جغرافیایی معتدله در نیمکره شمالی در ارتفاع پایینی از افق دیده می‌شود. مثلا از تهران برای این‌که بتوانیم ستاره سهیل را ببینیم باید در جایی بایستیم که افق جنوبی‌مان به کلی باز باشد و با کوه و ساختمان و دیگر موانع شهری و طبیعی پوشیده نشده باشد. در این شرایط می‌توانیم ستاره سهیل را ساعتی کوتاه در حالتی نزدیک به افق و دور از وسط آسمان ببینیم. در واقع ضرب‌المثل معروف «ستاره سهیل شدی» به دشوار دیده شدن و در مواقع خاص دیده شدن این ستاره اشاره می‌کند. این در حالی است که دشوار دیده شدن سهیل از مناطق جنوبی ایران خیلی موضوعیت ندارد، زیرا ارتفاع سهیل در شهرهایی مثل شیراز و بوشهر و بندرعباس و چابهار آن‌قدر بالاست‌ که بدون مشکل خاصی بتوان سهیل را در ارتفاع مطلوبی از افق جنوبی پیدا کرد.

از طرفی ستاره سهیل جزو ستاره‌های مهم برای دریانوردان روزگار باستان بوده است.

3) عَیوق (Capella)

ششمین ستاره درخشان آسمان شب و پرنورترین ستاره صورت فلکی ارابه‌ران است. به نظر می‌رسد نام پارسی این ستاره در دوران کهن سروش بوده است. عیوق در فاصله 42 سال نوری از ما‌ از نظر اندازه حدود 5‌/‌2 برابر بزرگ‌تر از خورشید و از نظر سن 600 میلیون سال از خورشید پنج‌میلیاردساله ما پیرتر است. عیوق در ادبیات ما نماد بلندی در آسمان است. این شب‌ها عیوق ساعتی پس از غروب خورشید به فرق آسمان می‌رسد. سعدی در غزلی می‌گوید:

چون شبنم اوفتاده بدم پیش آفتاب ‌/‌ مهرم به جان رسید و به عیوق بر شدم

4) رجل‌الجبار (Rigel)

ستاره سفیدرنگی است در موقعیت پای صورت‌فلکی شکارچی یا جبار. صورت‌فلکی جبار معروف‌ترین صورت فلکی آسمان زمستان است که به خاطر داشتن سه ستاره درخشان که از نظر روشنایی به یکدیگر نزدیک هستند به‌آسانی در آسمان شهرهای بزرگ نیز قابل تشخیص است. این سه ستاره «کمربند جبار» نامیده می‌شوند. رجل‌الجبار درست پایین کمربند شکارچی قرار گرفته است. رجل‌الجبار ستاره متغیر نامنظمی است که در بازه‌های زمانی طولانی (در حد چند ماه و چند سال) شدت نورش تغییر می‌کند و کم و زیاد می‌شود. این ستاره حدود 773 سال نوری از ما فاصله دارد. بااین‌حال آن‌قدر بزرگ و پرنور است که اگر به اندازه ستاره عیوق، مثلا در فاصله 42 سال نوری از ما قرار داشت، می‌توانست از اجسام روی زمین سایه بیندازد.

6) آخرالنهر (Achernar)

این یکی هم از جمله ستاره‌های جالب توجهی است که از مناطق جنوبی ایران دیده می‌شود. آخرالنهر در انتهای امتداد یک خط پرپیچ‌وخم از ستاره‌های کم‌نور قرار دارد که شکل بزرگ صورت‌فلکی نهر را در آسمان شب می‌سازند. این ستاره برای ساکنان تهران و دیگر شهرهای شمالی ایران هرگز طلوع نمی‌کند. این ستاره در حقیقت یک غول آبی جوان و بسیار داغ است. نکته جالب در مورد این ستاره شکل بیضوی آن است که در نتیجه سرعت زیاد چرخش ستاره به دور خودش و شکم‌دادگی‌اش به وجود آمده است. به این معنا که قطر ستاره در ناحیه استوا از قطر ستاره در منطقه قطبی بیشتر است. شبیه این وضعیت در منظومه شمسی را می‌توانیم در مورد سیاره زحل مشاهده کنیم.

5) شِعرای شامی (Procyon)

هرچند هشتمین ستاره درخشان آسمان شب است، به دلیل قرارگیری در صورت‌فلکی کوچک کلب اصغر (به معنی سگ کوچک) و نزدیک نبودن به هیچ جرم ستاره‌ای یا سحابی و کهکشان خاصی نزد منجمان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. نام ستاره در یونانی پروسیون به معنی «پیش از سگ» خوانده می‌شود. علتش این است که طلوع زودتر این ستاره از ستاره شعرای یمانی یا شباهنگ است. شعرای شامی علاوه بر شباهت اسمی با شعرای یمانی، از جهت دوتایی بودن و داشتن یک همدم نیز به آن ستاره شبیه است. بعلاوه با وجود فاصله حدود 5‌/‌11 سال نوری شعرای شامی با زمین، باز هم از این جهت وضعیتی شبیه به شعرای یمانی دارد.

7) ابط‌الجوزا (Betelgeuse)

این ستاره درست مثل بمب ساعتی است! بمبی که هر لحظه ممکن است منفجر شود. ابط‌الجوزا یک ابرغول سرخ است و وضعیت ناپایداری دارد و برای پایداری باید مقداری از ماده و انرژی خود را دیر یا زود در فضا رها کند. با توجه به فاصله 640 سال نوری این ستاره تا زمین و دانستن این حقیقت که ما اکنون وضعیتی از این ستاره را می‌بینیم که 640 سال پیش داشته است، می‌توان نتیجه گرفت که چه بسا این ستاره هم‌اکنون منفجر شده باشد، اما هنوز پرتوهای نور این انفجار به زمین نرسیده باشد. واقعیت این است که چاره‌ای نداریم و باید منتظر بمانیم تا ببینیم فوتون‌های گسیل‌شده از این ستاره چه پیغامی از حال و روز آن برایمان می‌آورند.

برای یافتن این ستاره باید دوباره به سراغ صورت‌فلکی جبار بروید. این بار ستاره‌ای که بالای کمربند جبار قرار گرفته است و رنگش به سرخی می‌گراید، علامت خوبی برای تشخیص ابط‌الجوزا در آسمان شب خواهد بود. جرم ابط‌الجوزا بالغ بر 20 برابر جرم خورشید است و آن قدر بزرگ است که اگر در منظومه شمسی به جای خورشید قرار می‌گرفت به یقین چهار سیاره عطارد و زهره و زمین و مریخ در دلش واقع می‌شدند!

کاظم کوکرم