مرکبی همراه، از دیروز تا امروز

هرچند اطلاعات زیادی درباره تاریخچه تاکسیرانی در کشور وجود ندارد، اما باتوجه به منابعی مانند کتاب «اولین‌ زنان» نوشته «عذرا دژم» می‌توان گفت اشرف‌الملوک، ملقب به فخرالدوله دختر مظفرالدین شاه قاجار شخصی است که تاکسی را وارد کشور کرده، البته برخی‌ها نیز بر این باورند که علی امینی، فرزند پسر او نخستین وارد‌کننده تاکسی به کشور است، به هر حال سال‌ها از زمانی که اولین تاکسی در خیابان‌های تهران مسافران را جا‌به‌جا کرده، می‌گذرد و تعداد تاکسی‌های کشور دیگر با آن زمان قابل مقایسه نیست، برای نمونه تا اواخر سال 1325 فقط 50 دستگاه تاکسی در کشور وجود داشت، اما اکنون هزاران تاکسی و راننده در حمل و نقل عمومی کشور فعال هستند.

جمعیت زیادی در خیابان اصلی پایتخت جمع شده بودند، همهمه آنها خبر از این می‌داد که اتفاق عجیبی افتاده است، برخی می‌ترسیدند و زیاد نزدیک نمی‌شدند، اما عده‌ای بودند که جمعیت را کنار می‌زدند تا خودشان را به وسیله‌ای که تاکنون از نزدیک ندیده بودند برسانند، تعداد آنهایی که دهانشان از تعجب بازمانده بود، کم نبود. در میان ترس و بهت مردم عادی تعدادی نیز بودند که سعی می‌کردند دستشان را به میهمان تازه خیابان‌های تهران برسانند و آن را لمس کنند. این ماجرا گوشه‌ای از حکایت شروع به کار اولین خودروهای مسافربر در پایتخت است که به سال 1306 بر‌می‌گردد؛ زمانی که هنوز خیلی از مردم برای رفت و آمد از چهارپایان استفاده می‌کردند و تعدادی نیز که به قول معروف دستشان به دهنشان می‌رسید، درشکه سوار می‌شدند.

مدتی به این شکل گذشت و ترس افراد از اتومبیل جایش را به کنجکاوی داد، زیرا افرادی که تا مدتی قبل می‌ترسیدند سوار اتومبیل شوند به دلیل تعریف‌هایی که از دوست و آشنایان خود شنیده بودند، به اتومبیل‌سواری تمایل پیدا کردند.

اما این تازه آغاز ماجرای دیگری بود، چون بین مشتریان اتومبیل‌های کرایه‌ای مسافر واقعی پیدا نمی‌شد، درواقع آنها بیشتر به دنبال تفریح و سرگرمی بودند و هدفی بجز جا‌به‌جایی در شهر در سر داشتند، این افراد فقط می‌خواستند اتومبیل‌سواری را تجربه کنند. هرچند سال‌ها از این ماجرا می‌گذرد، اما هنوز چنین مشکلی در کشور وجود دارد، چون این روزها نیز برخی‌ها برای وقت‌‌گذرانی از خودروی شخصی خود استفاده می‌کنند.

البته باید یادآور شد آن زمان مردم عادی قادر نبودند رانندگی یاد بگیرند و اتومبیل بخرند، به همین دلیل از هر فرصتی برای اتومبیل‌سواری استفاده می‌کردند.

تاکسی؛ تازه‌واردی به شهر

هرچند این اولین خودرویی نبود که آن زمان گشت و گذار در خیابان‌های تهران را تجربه می‌کرد، اما دیدن آن برای خیلی از اهالی شهر تازگی داشت. زیرا مظفر‌الدین شاه اولین خودرو را سال 1281 وارد کشور کرد، بنابراین می‌توان گفت تا سال 1320 اتومبیل فقط خاص درباریان، رجال و اشخاص صاحب‌‌نفوذ بود، به همین دلیل باید به مردمی که آن زمان خودرو را از نزدیک می‌دیدند حق داد که از دیدن آن تعجب کنند. 87 سال پیش تعداد افرادی که می‌ترسیدند سوار اتومبیل کرایه‌ای شوند کم نبود، آن زمان خودروی Bed Ford محصول کشور آمریکا وارد خیابان‌های پایتخت شده بود تا مردم را در نقاط مختلف شهر جا‌به‌جا کند، اما چند ماه زمان برد تا این خودرو‌ها مشتریان خود را پیدا کنند و عنوان اتومبیل کرایه‌ای جای خود را به واژه فرانسوی تاکسی بدهد.

براساس اطلاعاتی که در زمینه تاریخچه تاکسیرانی در کشور وجود دارد، می‌توان گفت اوایل سال 1325 خانمی مشهور به فخرالدوله با خرید ده دستگاه اتومبیل فورد سنگ‌بنای تاکسیرانی را در کشور بنا نهاد، او اتومبیل‌هایی را که خریده بود، در اختیار اشخاصی گذاشت که می‌توانستند رانندگی کنند. آن زمان رانندگان تاکسی به دلیل شغلی که داشتند جایگاه خاصی بین مردم پیدا کرده بودند.

مدتی بعد از فعالیت این تعداد تاکسی تصمیم گرفته شد تعداد تاکسی‌ها افزایش پیدا کند، به همین دلیل به اشخاصی که درشکه داشتند کمک شد به جای استفاده از درشکه از خودرو برای جا‌به‌جایی مسافران استفاده کنند.

جالب است بدانید آن زمان نیز رانندگان تاکسی پاتوق‌هایی برای خود در نظر می‌گرفتند، این افراد بیشتر جلوی هتل، سینما و سالن‌های تئاتر توقف می‌کردند و برخلاف امروز که فعالیت بیشتر تاکسی‌ها به شکل خطی است و تا ظرفیتشان تکمیل نشود حرکت نمی‌کنند، تاکسی‌های قدیم مسافر بین‌راهی سوار نمی‌کردند.

اتومبیل آمریکایی Bed Ford یکی از اولین خودرو‌هایی بود که در کشورمان برای جا‌به‌جایی مسافر به کار گرفته شد، اما خیلی زمان نبرد خودرو‌های دیگری نیز وارد کشور شده و از آنها برای جا‌به‌جایی مسافر استفاده شد، برای نمونه می‌توان به خودرو‌های واکسهال، سیتروئن، پاودا، ولگا، آستین، هیلمن، موریس، وانگارد، اشکودا، شورولت، مسکوویچ، دکاوه، بنز و فیات اشاره کرد.

فخرالدوله و اولین تاکسی

این روزها حدود 330 هزار دستگاه تاکسی در سراسر کشور وجود دارد و 400 هزار تاکسیران نیز به شهروندان کمک می‌کنند تا هرچه راحت‌تر به مقصد خود برسند، اما در این بین کمتر شخصی اطلاع‌ دارد که اولین وارد‌کننده تاکسی به کشور چه کسی بوده است. جالب است بدانید براساس اطلاعاتی که وجود دارد باید اعتراف کرد اولین واردکننده تاکسی به کشور خانمی به نام فخرالدوله بوده است.

باید یادآور شد اشرف‌الملوک ملقب به فخرالدوله دختر مظفرالدین شاه قاجار بجز وارد کردن اولین تاکسی به کشور کارهای بزرگ دیگری نیز انجام داده است. برای نمونه می‌توان به ساخت مسجد فخرالدوله و آسایشگاه سالمندان اشاره کرد. اشرف‌الملوک 132 سال پیش متولد شد، مادر او سرورالسلطنه، دختر فیروز میرزا نصرت‌الدوله فرمانفرما بوده است.

این در حالی است که عده‌ای ادعا می‌کنند فخرالدوله اولین شخصی نیست که زیربنای سیستم تاکسیرانی را در کشور ایجاد کرده است، به باور این افراد علی امینی فرزند پسرش این کار را انجام داده، اما نکته اینجاست که در کتاب «اولین زنان» اثر «عذرا دژم» نقل شده که فخرالدوله اولین فردی است که اتومبیل‌های کرایه را وارد کشور کرده است، نگارنده این کتاب به نکته جالب دیگری نیز اشاره کرده و نوشته فخرالدوله به پسرانی که تصمیم به ازدواج می‌گرفته‌اند یک خودروی تاکسی هدیه می‌داده تا به وسیله آن کسب درآمد کنند.

فخرالدوله سال 1326 بازهم فعالیت خود را گسترش داد. او با خرید یکصد دستگاه تاکسی و استخدام همین تعداد راننده کنترل تاکسیرانی تهران را به طور کامل در دست گرفت.

با افزایش تاکسی‌ها در پایتخت، رانندگان تاکسی موظف شدند لباس رسمی به تن کنند. آنها هنگام کار کت و شلوار می‌پوشیدند و نشانی فلزی را که به شکل مدال بود، روی پیراهن خود نصب می‌کردند.

شهر در تصرف تاکسی‌ها

برخلاف سال 1325 که فقط 50 اتومبیل نقش تاکسی را در کشور بازی می‌کرد و از آنها به‌عنوان تازه واردهای شهر یاد می‌شد، این روزها باید اعتراف کرد کشور در تصرف تاکسی‌هاست، زیرا اکنون حدود 330 هزار تاکسی و 400 هزار راننده تاکسی در کشور وجود دارد. به همین دلیل این روزها کمتر خیابانی را می‌توان پیدا کرد که در آن اثری از تاکسی وجود نداشته باشد.

هرچند تا چند سال پیش در کشور رنگ سیاه و سفید نماد تاکسی‌ها بود، اما با افزایش جمعیت و شهر‌نشینی این روزها درکنار تاکسی‌های سبز، زرد، ویژه فرودگاه، راه‌آهن، پایانه‌های مسافری، بی‌سیم، بانوان و آژانس‌های تلفنی باید برخی خودروهای شخصی را نیز که برای جا‌به‌جایی مسافر با تاکسیران‌ها رقابت می‌کنند به حساب آورد.

زمانی که استفاده از تاکسی کمی قابل توجه شد رانندگان که آن زمان شوفر نامیده می‌شدند، تصمیم گرفتند مسیرهای پرتردد را شناسایی و بین خود تقسیم کنند. به این شکل اولین مسیرهای تاکسیرانی در تهران شناسایی شد و رانندگان این مسیرها مشخص شدند. چند سال نیز به این شکل سپری شد تا این‌که اتحادیه تاکسیرانی شکل گرفت و به کار رانندگان و تاکسیداران سر و سامان داد. اولین سازمان تاکسیرانی نیز در تهران در روز‌های آخر خرداد1359 زیر نظر شهرداری تاسیس شد.

بعد از این که شهرها به تصرف تاکسی‌ها درآمد برخی رانندگان تاکسی تصمیم گرفتند خدمات بیشتری به مسافران بدهند، به این شکل موسسات اتومبیل کرایه و تاکسی‌های بی‌سیم به وجود آمد. میرحسن هاشمی تیرآبادی، رئیس اتحادیه موسسات توریستی و کرایه اتومبیل تهران درباره تاریخچه تاسیس موسسات اتومبیل کرایه به جام‌جم می‌گوید: تشکیل چنین موسسه‌هایی به شکل رسمی به سال 1342 بر‌می‌گردد. آن زمان چند راننده تاکسی که میدان فردوسی را به‌عنوان پاتوق خود انتخاب کردند، کم‌کم برای خود محل کار در نظر گرفته و موسسات اتومبیل کرایه شکل گرفت. البته آن اوایل فعالیت این موسسات به این شکل بود که خودروهای مدل بالا را به افراد و موسسات کرایه می‌دادند، اما اکنون حدود 1800 آژانس در تهران وجود دارد که فعالیت آنها دیگر مانند گذشته نیست و مانند تاکسی‌ها به جا‌به‌جایی مسافران مشغول هستند.

مهدی آئینی / گروه جامعه