رنگین‌کمان کاغذی

بسیاری از نقاشان صاحب نام ما معمولا از داشتن کتاب مجموعه آثار محروم‌اند و این گونه انبوه آثار خلاقه‌شان در دل گنجینه‌ها انبارها به فراموشی می‌روند؛ حال آن که در کشورهای صاحب نقاشی، هنرمندان با کمک مجموعه‌داران، گالری‌ها و نهادهای عمومی هر چند سال یکبار مجموعه‌ای از آثار خود را به جامعه معرفی می‌کنند که ممکن است به گالری‌ها نروند. وجود کتاب های تجسمی مانند نقاشی، طراحی، مجسمه و... از همین منظر حائز اهمیت است که این هنرها معمولا در قید مکان هستند و به طبع دسترسی به آنها حتی برای بیشتر علاقه‌مندانش هم میسر نیست.

خوشبختانه در سال های اخیر، اتفاقات خوبی در زمینه نشر آثار تجسمی به وجود آمده که کمترین بهره آن ثبت و معرفی دستاوردهای یک عمر فعالیت هنرمند به نسل آینده است. آخرین نمونه چنین رخداد مبارکی چاپ مجموعه ٦٠ سال نقاشی‌های منوچهر نیازی هنرمند هفتاد و هشت ساله است.

کارکرد موزه‌ای کتاب

منوچهر نیازی در زمره اندک بازماندگان نقاشی رمانتیک مدرن‌گرای هنر ایران‌ است که شش دهه پرثمر را در تاریخ نقاشی کشورمان به یادگار دارد. حضور آثارش در موزه‌های معتبر دنیا و مجموعه‌های خصوصی مهمی مانند «دیوید راکفلر» موید این نکته است. او متولد سال ١٣١٥ تبریز است. در همان کودکی راهی تهران شد. عاشق نقاشی بود، اما فقر آن روزهای تهران حتی نیازی نوجوان را مجبور می‌کرد همراه با هنرمندان هم عصرش مسعود عربشاهی و دیگران برای خرید لوازم نقاشی، نقاشی‌هایی که کار کرده را در لاله‌زار بفروشند. شوق او به نقاشی چنان بود که به هنرستان کمال‌الملک رفت و نزد استادانی مانند اصغر پتگر، اسفندیاری، ویشکایی، جلیل ضیاپور و... درس نقاشی هم خواند، اما به همین هم قناعت نکرد، برای دانستن بیشتر هنر روز دنیا عازم نیویورک شد و در کوئینز کالج در رشته تاریخ هنر به تحصیل پرداخت. نخستین نمایشگاهش در گالری Beverly Wilshire بورلی هیلز ایالت کالیفرنیا برگزارشد. پس از آن نمایشگاهی در گالری International برپا کرد و در مدت ٢٣ سال اقامت در آمریکا، آثاری ماندگار بر مبنای نمادهای هنرهای ایران پدید آورد که خواهان بسیار یافت. او ١٤ سال پیش به ایران بازگشت و در این مدت توانست ردپایی قابل توجه از خود بر جا گذارد. حالا انتشار کتاب «خیزش خیال» ماحصل ٦٠ سال زندگی نقاشانه او را در ٨٨ صفحه تمام رنگی با پی نوشت‌های فارسی ـ انگلیسی ورق می زند.

مدیر گالری مژده‌ بانی اصلی شکل‌گیری این اثر مکتوب تصویری می‌گوید: وقتی در شهرهایمان موزه‌های دائم نداریم تا به طور همیشگی و مستمر آثار بزرگان هنرمان را به دیوار داشته باشند و شهروندان و گردشگران همواره بتوانند این سرمایه‌های ملی را به تماشا بایستند، تنها راهکار باقی‌مانده چاپ کتاب استادان تثبیت‌شده و صاحب امضاست. هر چند که ممکن است انتظار چنان کارکردی از کتاب سخت باشد، اما چون افقی برای تاسیس ده‌ها موزه مانند موزه هنرهای معاصر در سراسر کشور کمی دور از ذهن به نظر می رسد لاجرم باید کتاب، نقش شناسنامه‌ای برای هنر ایران ایفا کند.

مژده طباطبایی سه سالی در اندیشه چاپ مجموعه آثار نیازی بوده که سرانجام این اتفاق در روز تولد هفتاد و هشت سالگی این نقاش محقق شد. طباطبایی می‌گوید: همیشه متحیر بودم بزرگانی مانند استاد نیازی چرا کتاب مجموعه آثار ندارند. این بهترین راه برای معرفی راهی که رفته‌اند به نسل بعدی است و ردی از تاریخ باشکوه هنر سرزمین‌مان است. این کار سختی های بسیار دارد زیرا به طور طبیعی هنرمندان کارهای خود را می فروشند و پس از گذشت سال‌ها گاه یافتن یک یا چند دوره از کارهای یک هنرمند قدیمی خیلی دشوار می شود، اما ما موفق شدیم با همراهی موزه‌ها و مجموعه‌داران، کتابی مشتمل بر مهم‌ترین دوره‌های نقاشی استاد نیازی را گردآوری کنیم.

3 دوره کاری

منوچهر نیازی مثل همه همنسلانش مهربان است و امید بسیار به جوانان هنرمند دارد. او می گوید که دوست دارد جوانان این کتاب را با دقت نگاه کنند و ببینند نسل پیشکسوت چگونه قدم به قدم پیش رفته است؛ چرا که هیچ چیز خلق‌الساعه نیست.

او از انتشار کتابش اظهار خوشحالی می‌کند و می‌گوید: کتاب با مدیریت هنری خوبی منتشر شد که بر اساس زمان، سه دوره کاری‌ام را بر مبنای آمدن و رفتنم از کشور روایت می کند. بخش اول، نگاه‌های دهه ٤٠ و ٥٠ من به نقاشی است، سپس عملکردم در آمریکا و در بخش پایانی خلاصه تلاش‌هایم در ١٤ سال اخیر است. در این مجموعه تنوع آثارم به چشم می‌خورد که نشان می‌دهد من مدام در بین سبک‌های مختلف هنری آمد و رفت دارم و هیچ وقت دور خودم نچرخیده و خودم را تکرار نکرده‌ام. از طرفی این کتاب می‌گوید نگاهم در نقاشی خط سیر دارد و هدف و معنایی را جستجو کرده‌ام.

آثار نیازی ساده اما عمق‌نگر است. این زاویه جهانبینی اوست که در سراسر کتابش نیز می‌توان ردش را یافت. او گفتمانی در نقاشی را پی می‌گیرد که زیبایی‌شناسی بصری و القای معنا را در هم تنیده می‌کند و آن را در شش دهه، استمرار بخشیده است. او تاکید دارد: کار من از کلاسیک صرف شروع شد و آرام آرام تغییر یافت. الان دید من به آن شکل که طبیعت کار کنم و تنه درخت را ترسیم کنم، نیست و فقط سطر، خط و رنگ برای من مطرح است. من در بیست سالگی این گونه نمی‌دیدم. خود این فضای تهران که تا این حد تغییر کرده به من الهام می‌دهد. نگاه من از نظر نقاشی واقعگرا تفاوت کرده و بیشتر آنالیز شده و به آبستره نزدیک‌تر است.

دل‌نگرانی نقاش مو سپید کرده برای نسل آینده نقاشی ایران تمامی ندارد. او انگیزه اصلی‌اش برای چاپ چنین کتابی را ارتباط برقرار کردن با جوانان و در اختیار قرار دادن تجربه و دانش نقاشی‌اش به آنان توصیف می‌کند و می‌گوید: متاسفانه امروزه فناوری اثر منفی بر جوان‌ها گذاشته و آنها را اسیر کرده است. یعنی بسرعت می‌خواهند کاری ارائه کنند و نمایشگاه بزنند، در حالی که این درست نیست. من آنقدر اتود زدم تا به اینجا رسیدم. هرگز فکر نکردم که رشد و تلاش تمام شده است. آرزو می‌کنم جوان‌ها به این دید و نگاه هنری دست یابند.

این پیشکسوت نقاشی معتقد است که صدا و سیما می تواند نقش تعاملی مهمی در توسعه هنرهای تجسمی ایفا کند و می‌افزاید: من معتقدم که اگر صدا وسیما درست فعالیت کند هنرهای تجسمی ایران در سطح خاورمیانه می‌درخشد. می‌توانیم در یک برنامه تلویزیونی این هنرمندان را معرفی کنیم و کارگاه داشته باشیم. در تمام دنیا تلویزیون‌ها برنامه‌های مفصل و مختلف درباره این موضوع دارند و بجاست رسانه ملی ما در قالب برنامه های متنوع هنری زمینه وصل جوانان و پیشکسوتان را فراهم کند.

کتاب «خیزش خیال» با کلاژی زیبا از قلم‌موهای استاد نیازی به پایان می‌رسد که در تمامی این سال‌ها بوم‌های این هنرمند پیشکسوت را خلق کرده است. او می‌گوید که در تمام این سال‌ها این قلم‌موها را نگه‌داشته و هیچ یک را دور نینداخته است.

سجاد روشنی ‌‌/‌‌ گروه فرهنگ و هنر