انحراف در برنامه‌های پنجشنبه مدارس

به هرحال اکنون پنجشنبه مدارس تعطیل است که عده زیادی از خانواده‌ها و اولیای مدرسه نیز از این وضع راضی‌اند، اما از مهر امسال 2151 مدرسه در کشور راهشان را از بقیه جدا کرده‌اند و با شرکت در طرح کیفیت بخشی به روزهای پنجشنبه، داوطلب شده‌اند تا این روز آخر هفته‌ای را به فرصتی شاد و آموزنده برای دانش‌آموزان تبدیل کنند.

اما با گذشت چند ماه از اجرای این طرح، خبرهای ناخوشایندی از گوشه و کنار شنیده می‌شود که از بروز انحراف در برنامه‌ها حکایت دارد. اولین انحراف را والدین یکی از دانش‌آموزان تهرانی به ما گزارش داد که در مدرسه فرزندش برای روز پنجشنبه، جشن بازی تدارک دیده‌اند، ولی حضور دراین جشن ِهمراه با موسیقی را اجباری کرده‌اند و حتی خانواده‌ها تهدید شده‌اند که اگر دانش‌آموزان روز پنجشنبه به مدرسه نیایند غیبت خواهند خورد.

خبرها حاکی است این انحراف، یعنی اجباری کردن شرکت در برنامه‌های روز پنجشنبه که قرار بود داوطلبانه باشد در برخی دیگر از مدارس کشور هم رخ داده و چون مدیران نتوانسته‌اند با زبان منطق و استدلال، دانش‌آموزان را جذب مدرسه کنند به اجبار رو آورده‌اند. یکی از دلایل این اتفاق می‌تواند استقبال اندک دانش‌آموزان برخی از مدارس از برنامه‌های روز پنجشنبه باشد به طوری که پیگیری‌های ما در کرمانشاه به این نتیجه ختم شد.

تورج امیری، کارشناس مسئول آموزش ابتدایی این استان به ما توضیح داد که در بازدیدهایش از مدارس مجری این طرح، مدارسی را دیده که کمتر از یک‌چهارم دانش‌آموزان آن حاضر به شرکت در برنامه‌های روز پنجشنبه شده‌اند و بقیه ترجیح داده‌اند مشغول امور خود در خانه باشند.

گرچه از ابتدا گفته شده بود حضور دانش‌آموزان مدارس ابتدایی در طرح ویژه روزهای پنجشنبه کاملا داوطلبانه است، ولی همین که برخی از مدارس نتوانسته‌اند تعداد قابل توجهی از بچه‌ها را به مشارکت وادارند یعنی نقصی در کار است. شاید بشود این نقص را در برنامه‌های طراحی شده برای این روز جستجو کرد، برنامه‌هایی که پیگیری‌های ما نشان می‌دهد در برخی مدارس به اندازه‌ای خشک و بی‌جاذبه طراحی شده که رغبت‌کشی کرده است.

تصمیمی که دربرخی مدارس گرفته شده، باز بودن مدرسه در روز پنجشنبه و برگزار شدن کلاس‌های تقویتی است، یا برگزاری کلاس‌های جبرانی برای درس‌هایی که تدریس آنها از برنامه عقب مانده است. وقتی برای پیگیری این موضوع با فریبرز حمیدی، معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش شهر تهران نیز تماس گرفتیم، او تائید کرد که چنین مسائلی وجود دارد، ولی چون طرح کیفیت بخشی، طرحی آزمایشی است مشکلات پیش آمده با توجیه مدیران و راهنمایی کردن آنها قابل حل است.

مهدی علی‌اکبرزاده، مدیرکل دفتر فرهنگی هنری آموزش و پرورش نیز توضیحی مشابه به ما داد و گفت، معاونان پرورشی مناطق را مامورکرده‌ایم تا از مدارس بازدید کنند و جلوی انحراف از برنامه‌ها را بگیرند، چون انتظار ما این است که در روزهای پنجشنبه کارهایی مفرح انجام شود که امکان انجام آن در طول هفته وجود ندارد. او می‌گوید برخی از مدارس این خواسته را عملی کرده‌اند و آنهایی که از این مسیر فاصله گرفته‌اند، توجیه خواهند شد تا روز پنجشنبه فرصتی مغتنم و شاد برای دانش‌آموزانی باشد که در روزهای آموزش رسمی از چنین فرصتی محروم هستند.

ضروری، مثل غنی‌سازی پنجشنبه‌ها

وقتی وزیر سابق آموزش و پرورش، روزهای پنجشنبه را تعطیل اعلام کرد، مخاطبان آموزش و پرورش دو گروه شدند؛ مخالف و موافق. موافقان می‌گفتند چه خوب که می‌شود یک روز بیشتر تعطیل بود و به کارهای شخصی رسید و کمی بیشتر استراحت کرد (اعم از معلمان و خانواده‌ها) و مخالفان می‌گفتند با این کتاب‌های حجیم، فرصت برای تدریس عمقی و مرور درس‌ها کم می‌شود و بچه‌ها بازیگوشی می‌کنند. در این میان خانواده‌هایی که پدر و مادر شاغل هستند و پنجشنبه باید به محل کار بروند و دانش‌آموزانشان را در خانه تنها بگذارند هم حکایت خاص خود را داشتند. این دغدغه‌ها هنوز هم وجود دارد، ولی چون از تعطیلی پنجشنبه مدارس، زمان گذشته، همه به نوعی به این وضع عادت کرده‌اند.

اما این عادت به معنی حل مشکلات و دغدغه‌ها نیست، برای همین طرح کیفیت بخشی به روزهای پنجشنبه (که اسامی غیررسمی‌اش یک روز با نشاط یا روز بدون کیف و کتاب هم هست) مطرح شد تا اگر تدریس در پنجشنبه متوقف شده، یادگیری در این روز متوقف نشود. هدف از بازگشایی 2151 مدرسه در روزهای پنجشنبه این است که مدارس با انجام فعالیت‌های جذاب و با نشاط در مدارس، مهارت‌های دانش‌آموزان را بالا ببرند و کاری کنند تا اوقات فراغت حین تحصیل دانش‌آموزان غنی شود؛ اما چند ماه اجرای آزمایشی طرح پنجشنبه‌ها نشان می‌دهد هنوز این مفاهیم زمان می‌خواهد تا برای عده‌ای ازمدیران مدرسه جا بیفتد. فریبرز حمیدی، معاون آموزش و پرورش شهر تهران به ما می‌گوید مشکل این است که هنوز عده‌ای مفهوم اوقات فراغت را درک نمی‌کنند و برنامه‌های فوق‌برنامه را بدرستی نمی‌شناسند و گمان می‌کنند فوق‌برنامه‌ها، تکرار درس‌های مدرسه است و اوقات فراغت، زمانی که باید پُر شود، در حالی که طرح پنجشنبه‌ها به دنبال غنی کردن این اوقات است.

به این ترتیب اگر پیگیری‌ها ما را به مدارسی رساند که از روز پنجشنبه برای تشکیل کلاس‌های جبرانی استفاده می‌کنند یا نتوانسته‌اند برنامه‌هایی جذاب برای این روز تدارک ببینند و به این ترتیب با کسری دانش‌آموز در روز پنجشنبه مواجه شده‌اند، بیانگر این واقعیت است که اجرای طرح کیفیت بخشی به پنجشنبه مدارس هنوز نیاز به چکش کاری دارد.

زیرساخت‌ها مهیا نیست

در تهران 1300 مدرسه ابتدایی وجود دارد که فریبرز حمیدی می‌گوید حدود 200 مدرسه داوطلب اجرای طرح کیفیت بخشی بوده‌اند و سهمیه تعیین شده برای پایتخت، 57 مدرسه است. فاصله بین دو عدد 1300 و 200 یک حقیقت را آشکار می‌کند که از یک سو به بی‌تمایلی نسبت به لغو تعطیلی پنجشنبه‌ها اشاره دارد و از سوی دیگر تعداد اندک مدارسی که توان اجرای طرح کیفیت بخشی را دارند.

طبق آیین‌نامه اجرایی این طرح، مدارسی می‌توانند روزهای پنجشنبه در فعالیت‌های پرورشی شرکت کنند که زیرساخت‌های لازم برای انجام بازی‌های بومی و محلی و فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ورزشی را داشته باشند و حداقل یک سالن چندمنظوره برای انجام فعالیت‌های کارگاهی در اختیارشان باشد.

اما وقتی طبق آمارهای رسمی آموزش و پرورش یک سوم فضاهای آموزشی همچنان با مشکل ناایمن بودن دست و پنجه نرم می‌کنند و از فرسودگی رنج می‌برند، از این وضع می‌توان به این نتیجه رسید که فقط تعداد محدودی از مدارس کشور امکانات مورد نظر برای اجرای طرح پنجشنبه‌ها را دارند.

البته در آیین‌نامه تاکید شده که مدارس مجری طرح می‌توانند از امکانات موجود در محله (مثل مساجد، کانون‌های تربیتی، فرهنگسراها ، کتابخانه‌ها و...) یا مدارس مجاور نیز استفاده کنند که مهدی علی اکبرزاده، مدیرکل دفتر فرهنگی و هنری آموزش و پرورش به ما گفت بیشتر مدارس ترجیح داده‌اند در فضای داخلی مدرسه برنامه‌ها را پیش ببرند. علت تمایل به ماندن در محیط مدرسه نیز می‌تواند به مسائل اقتصادی مربوط باشد، چون برگزاری هر اردو یا هر فعالیت خارج از مدرسه به گفته این مقام مسئول منوط به تامین هزینه‌ها از سوی خانواده‌هاست که حتما بیشتر خانواده‌ها نیز تمایلی به این کار ندارند.

اما این چسبیدگی به محیط مدرسه یک معضل است. اگر قرار است دانش‌آموزان در فضاهای مختلف یادگیری قرار بگیرند و در فرصت‌های یادگیری‌شان تنوع ایجاد شود، باید به خارج از مدرسه هم سری بزنند و برای اجتماعی شدن آماده شوند.

غنی شدن روزهای پنجشنبه دانش‌آموزان بهتر از تعطیل بودن این روز و سرگردان شدن دانش‌آموزان در کوچه‌ها و خیابان‌هاست، اما این برتری زمانی حتمی می‌شود که نقص‌های طرح کیفیت بخشی برطرف شود.

مریم خباز ‌/‌ گروه جامعه